Abstract
According to Madeley’s (2003) comparative framework of state–church relations in Europe, Poland is part of the historic Northeast-Southeast multi-confessional culture belt. The aim of this paper is to analyse the historic relationships between the Polish state and church in relation to this framework with special attention to the post-Second World War period and to the consequences for the Polish religious landscape. In contrast to the multi-confessionality of the historic Polish polities, after the Second World War Poland became a mono-confessional, Roman-Catholic country. Territorial changes, the resettlement of people and the annihilation of the Jewish population by the Nazis were responsible for this religious homogenisation. Consequently, the relationship between state and church was almost completely confined to the relationship with the Roman-Catholic Church. During the 45 years of communist dominance, that church became the largest public organisation independent of the state authorities and played the most important role in the struggle against the ‘atheisation’ of Polish society as a consequence of the strong support for the church by the majority of people. The post–1989 period is characterised by a liberalisation towards non-Catholic religious communities and – after an initial reluctance – a positive attitude of the Polish Roman-Catholic Church (strongly supported by the Polish Pope John Paul II) towards the Polish membership of the European Union.
This is a preview of subscription content, log in via an institution to check access.
Similar content being viewed by others
Notes
The Stalinist era covers the years 1923–1953, i.e. the years when Joseph Stalin was in power in the USSR. Initially, in Poland this term covered the years 1949–1953, and later the period 1944–1956, and this is how it is currently understood.
References
Bilska-Wodecka, E. (2005). Poland. Post-communist religious revival. In H. Knippenberg (Ed.), The changing religious landscape of Europe (pp. 120–144). Amsterdam: Het Spinhuis.
Bocheński, J. M. (1996). Lewica, religia, sowietologia. Warszawa: Wydawnictwo Morex.
Bojar, H. (2000). Mniejszości społeczne w państwie i społeczeństwie III Rzeczypospolitej Polskiej. Wrocław: Wydawnictwo Funna.
Borowik, I. (2000). Odbudowywanie pamięci. Przemiany religijne w Środkowo-Wschodniej Europie po upadku komunizmu. Kraków: Zakład Wydawniczy ‘Nomos’.
Casanova, J. (1994). Public religions in the modern world. Chicago: The University of Chicago Press.
Dudek, A., & Gryz, R. (2003). Komuniści i Kościół. Kraków: Wydawnictwo Znak.
Dziobek-Romański, J. (2004). Uznawanie związków religijnych w Polsce (1944–1989) narzędziem dyskryminacyjnej polityki władz. Lublin: Wydawnictwo KUL.
Halecki, O. (1968). From Florence to Brest (1439–1596). 2nd edn., Hamden, CT: Archon Books.
Leszczyńska, K. (2002). Imprimatur dla Unii? Kościół katolicki w Polsce i w Czechach wobec Europy i procesów zjednoczeniowych. Kraków: Zakład Wydawniczy ‘Nomos’.
Madeley, J. T. S. (2003). A framework for the comparative analysis of church–state relations in Europe. West European Politics, 26, 23–50.
Mały rocznik statystyczny (2004), Warszawa: GUS.
Michalak, R. (2002). Kościoły protestanckie i władze partyjno-państwowe w Polsce (1945–1956). Warszawa: Wydawnictwo Naukowe ‘Semper’ 1041.
Pietrzak, M. (1993). Prawo wyznaniowe. Warszawa: PWN.
Przybył, E. (2001). Prawosławie. Kraków: Wydawnictwo Znak.
Polish Bishops towards European Integration. Announcement from the sixteenth Plenary Meeting of the Polish Episcopate’s Conference, 2002, Wiadomości KAI, 13, 9.
Referendum w Polsce, 2003 cop.: http://ue.sarr.com.pl/podstawy/referendum.html (April 2005).
Rykała, A. (2002). Trwanie i powroty do żydostwa – Żydzi we współczesnej Polsce. Folia geographica, 6, 54–68.
Skalik, A. (2001). Kościół greckokatolicki w Polsce po II wojnie światowej – zmiany w strukturze i przestrzeni geograficznej. Peregrinus Cracoviensis, 12, 83–100.
Skręta, B. (2000). Stosunki państwo-Kościół w latach 1944–1998. In W. Zdaniewicz, & T. Zembrzuski (Eds), Kościół i religijność Polaków 1945–1999 (pp. 81–100). Warszawa: Instytut Statystyki Kościoła Katolickiego SAC.
Świątkowski, H. (1937). Wyznania religijne w Polsce ze szczególnym uwzględnieniem ich stanu prawnego Część I, Wyznania i związki religijne. Warszawa: Biblioteka Prawnicza.
Tazbir, J. (1996). Reformacja, kontrreformacja, tolerancja. Wrocław: Wydawnictwo Dolnośląskie.
Urban, K. (1994). Mniejszości religijne w Polsce 1945–1991 (zarys statystyczny). Kraków: Zakład Wydawniczy ‘Nomos’.
Urban, K. (1996). Kościół prawosławny w Polsce 1945–1970 (Rys historyczny). Kraków: Zakład Wydawniczy ‘Nomos’.
Uruszczak, W., & Zarzycki Z. (2003). Prawo wyznaniowe. Zbiór przepisów. Kraków: Zakamycze.
Waszkiewicz, E. (1999). Kongregacja Wyznania Mojżeszowego na Dolnym Śląsku na tle polityki wyznaniowej Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej 1945–1968. Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego.
Wykaz parafii w Polsce (2001). Warszawa: Wyd. ‘Apostolicum’.
Zieliński, Z. (2003). Kościół w Polsce 1944–2002. Radom: Polskie Wydawnictwo Encyklopedyczne.
Author information
Authors and Affiliations
Corresponding author
Rights and permissions
About this article
Cite this article
Bilska-Wodecka, E. From multi-confessional to mono-confessional state. State–church relations in Poland following World War II. GeoJournal 67, 341–355 (2006). https://doi.org/10.1007/s10708-007-9058-z
Published:
Issue Date:
DOI: https://doi.org/10.1007/s10708-007-9058-z