Zusammenfassung
Dieses Kapitel gibt Nachrichten aus einem zwielichtigen Bereich neuzeitlicher Politik. Es ist das Reich der Staatsraison, der Staatsklugheit, die man mit Tacitus begründete (oder mäßigte) und die man mit einer Lehre von den Geheimnissen der Herrschaft (den arcana imperii) verband. Diese Lehre begleitet den Aufstieg der Staaten. In sie gehen Machiavellis Emanzipation der Politik von der Moral und Bodins Souveränitätslehre ein. Das vertraute politische Vokabular wandelt sich (Viroli 1992). Die neuen Begriffe wie »Staatsraison« oder »Arcanpolitik« zeigen, daß, was bei Machiavelli noch an die Person des Fürsten gebunden war, sich von den Personen löst und abstrakt zu werden beginnt. Was Machiavelli noch stiefmütterlich behandelte wie die Finanzen oder die Wohlfahrt gewinnt an Bedeutung. An die Stelle der punktuell zupackenden Entschlossenheit der virtù tritt die geregelte Verwaltung der Staatsangelegenheiten.
Preview
Unable to display preview. Download preview PDF.
Staatsraisonlehre und Tacitismus (Werke, chronologisch)
G. Botero, De regia sapientia, Mailand 1583.
Ders., Della Ragion di Stato, Venedig 1589; L. Firpo (Hrsg.), Rom 1948 (enth. auch kleinere Werke Boteros).
Ders., Relazioni Universali, 4 Teile, Rom 1591–1595.
A. Gentiiis, De legationibus libri tres, London 1585.
F. Guicciardini, Dialogo del Reggimento di Firenze (1521–23), in: V. de Caprariis (Hrsg.), Opere, Mailand/Neapel 1961, 239–326.
J. Lipsius (Hrsg.), C. Cornelii Taciti Opera Omnia, Antwerpen 1581.
Ders., De constantia, Leiden 1584; lat.-dt. De constantia/Von der Standhaftigkeit, F. Neumann (Hrsg.), Mainz 1998.
Ders., De politicorum sive civilis doctrina, Leiden 1589; J.H. Boeder (Hrsg.), Frankfurt/Leipzig 1704, Nachdr. Hildesheim 1998, mit einem Vorwort von W. Weber.
A. Scoto, In P. Cornelii Taciti Annales et Historiae commentarii, Rom 1589.
Tr. Boccalini, Commentarii sopra Cornelio Tacito, Genf 1590, Cosmopoli (= Amsterdam) 1677.
Ders., Ragguagli di Parnaso, Venedig 1612/13, Mailand 1614; G. Rua (Hrsg.), Erste und zweite Centurie, Bari 1910; L. Firpo (Hrsg.), Dritte Centurie, Bari 1948, Florenz 1955.
Ders., La Bilancia Politica di tutte le opere di Traiano Boccalini, Castellana (= Genf) 1678.
Sc. Ammirato, Discorsi sopra Cornelio Tacito, Florenz 1594; Helenopolis (= Frankfurt) 1609 (lat.).
Ders., Della segretezza, Venedig 1598.
P. de Ribadeneira, Tratado de la religión y virtudes que debe tener el Principe cristiano, Madrid 1595; Princeps christianus adversus Nicolaum Machiavellum (1604), in: N. Brieskorn, in: Ders./M. Riedenauer (Hrsg.), Suche nach Frieden: Politische Ethik in der frühen Neuzeit II, Stuttgart 2002, 373–407.
Ders., Dissertationes politicae, Frankfurt 1610.
P. A. Canonhiero, Dell’ introduzione alia politica, alla ragion di stato e alia pratica del buon governo, Antwerpen 1614.
V. Malvezzi, Discorsi sopra Cornelio Tacito, Venedig 1622.
Arcanpolitik (Werke, chronologisch)
A. Clapmarius, Disputatio de iure publico, Altdorf 1602.
Ders., De arcanis rerumpublicarum, Bremen 1605.
J. Gryphiander, De arcanis politicis, Jena 1611.
Chr. Besold, De arcanis rerumpublicarum, Tübingen 1614.
Ders., Synopsis politicae doctrinae, Ingolstadt 1637; dt. Synopse der Politik, übers. v. C. Cosmann, hrsg. v. L. Boehm, Frankfurt a.M./Leipzig 2000 (Bibliothek des deutschen Staatsdenkens Bd. 9).
A. Clapmarius, De arcanis rerumpublicarum libri sex. Accessit Chr. Besoldi De eadem materia discursus, Lugduni Batavorum 1644, http://www.uni-mannheim.de/mateo/camenahist/clapmarl/te02.html.
C. Lentulus, Arcana regnorum et rerum publicarum, Herborn 1655.
Ders., Princeps absolutus, Herborn 1663.
F. A. Pelzhofer, Arcanorum status libri decem, Frankfurt a. M. 21725.
Literatur für Höflinge und Palastdamen (in Auswahl, chronologisch)
B. Castiglione, Il libro del Cortegiano (1528); dt. Das Buch vom Hofmann, übers.u. erl. v. F. Baumgart, mit einem Nachwort von R. Willemsen, München 1986.
P. Aretino, Kurtisanengespräche (1534–1536), Frankfurt a.M. 1986.
A. de Guevara, Aviso de privados y doctrina de cortesanos (1539); dt. Der Hofleut Wecker, Straßburg 1598.
Th. Wyatt, Collected Poems (1548), J. Daalder (Hrsg.), Oxford 1975.
G. Giraldi, Discorso intorno a quello che si conviene a giovane nobile e ben creato nel servire un gran principe, Pavia 1569.
E. Guilpin, Skialetheia (1598); engl. Chapel Hill 1974.
L. Ducci, Arte aulica, Ferrara 1601.
E. du Refuge, Traité de la cour ou instruction des courtisans, o.O. 1616, Rouen 21631.
N. Faret, L’ honnêtte homme ou l’art de plaire à la cour (1630), Paris 1925.
J. du Bosc, L’honnête femme, Paris 1632.
B. Gracián, Oraculo manual (1647); dt. Die Kunst der Weltklugheit. In 300 Lebensregeln. Deutsch v. A. Schopenhauer, Wien/Berlin o.J.
Ders., Das Kritikon (1651–1657). Aus dem Spanischen übers. v. H. Köhler, mit einem Nachw. v. H.-R. Schwab, Frankfurt a.M. 2004.
T. Accetto, Delia dissimulazione onesta (1641); dt. Von der ehrenwerten Verhehlung, Berlin 1995.
Chr. Thomasius, Welcher Gestalt man denen Frantzosen in gemeinem Leben und Wandel nachahmen solle? (1687), in: J.O. Opel (Hrsg.), Kleine deutsche Schriften, Halle 1894, 79–122.
Author information
Authors and Affiliations
Rights and permissions
Copyright information
© 2006 Springer-Verlag GmbH Deutschland
About this chapter
Cite this chapter
Ottmann, H. (2006). Staatsraisonlehre, Tacitismus, Arcanpolitik, höfischer Machiavellismus (ca. 1580–1700). In: Geschichte des politischen Denkens. J.B. Metzler, Stuttgart. https://doi.org/10.1007/978-3-476-00022-4_7
Download citation
DOI: https://doi.org/10.1007/978-3-476-00022-4_7
Publisher Name: J.B. Metzler, Stuttgart
Print ISBN: 978-3-476-01632-4
Online ISBN: 978-3-476-00022-4
eBook Packages: J.B. Metzler Humanities (German Language)