Skip to main content
SpringerLink
Log in

Letterfluency: psychometrische eigenschappen en Nederlandse normen

  • Artikel
  • Published:
Tijdschrift voor Gerontologie en Geriatrie

Letterfluency: psychometric properties and Dutch normative data

Normative data were collected for a Dutch version of the Controlled Oral Word Association Test (COWAT) in 200 healthy subjects between 17 and 89 years of age. The COWAT is a letterfluency task that is widely used in clinical neuropsychology. Fluency is an important aspect of executive functioning. The psychometric properties of the Dutch version of the test were largely comparable to those of the original COWAT. Its reliability is 0,80, and its scores are significantly related to level of education and/or vocabulary, but not to age or gender. A regression formula is provided by which the raw scores can be corrected for level of education.

Samenvatting

Een Nederlandstalige bewerking van de Controlled Oral Word Association Test (COWAT) werd genormeerd bij 200 gezonde personen in de leeftijd van 17 tot 89 jaar. De COWAT is een letterfluency of fonemische fluencytest, die wereldwijd veel wordt gebruikt in de neuropsychologie. Fluency is een belangrijk aspect van het executief functioneren. De psychometrische eigenschappen (normen, betrouwbaarheid, validiteit) van de Nederlandse versie kwamen goed overeen met die van de oorspronkelijke test. De test heeft een betrouwbaarheid van 0,80 (interne consistentie; paralleltest-betrouwbaarheid is 0,78), en de score hangt significant samen met het opleidingsniveau en/of de woordkennis, maar niet met de leeftijd en het geslacht van de onderzochte persoon.

In een appendix wordt een regressieformule gegeven waarmee de ruwe score kan worden gecorrigeerd voor opleiding.

This is a preview of subscription content, log in via an institution to check access.

Access this article

Log in via an institution

Price excludes VAT (USA)
Tax calculation will be finalised during checkout.

Instant access to the full article PDF.

Institutional subscriptions

Similar content being viewed by others

Literatuur

  1. Thurstone LL. Primary mental abilities. Chicago: Chicago University Press; 1938.

  2. Guilford JP. Three faces of intellect. American Psychologist. 1959;14:469-479.

    Google Scholar 

  3. Hudson PTW. Preliminary category norms for verbal items in 51 categories in Dutch. Nijmegen: Katholieke Universiteit; 1982.

  4. Battig WF, Montague WE. Category norms for verbal items in 56 categories: A replication and extension of the Connecticut category norms. Journal of Experimental Psychology Monograph 1969;80:1-46.

    Google Scholar 

  5. Van Overschelde JP, Rawson KA, Dunlosky J. Category norms: An updated and expanded version of the Battig and Montague (1969) norms (vol 50, pg 289, 2004). Journal of Memory and Language 2006;54(4):633-633.

    Google Scholar 

  6. Mulder JL, Dekker PH, Dekker R. Figuur-Fluency Test. Leiden: PITS; 2006.

  7. Jones-Gotman M, Milner B. Design fluency: the invention of nonsense drawings after focal cortical lesions. Neuropsychologia 1977;15(4-5):653-74.

    Google Scholar 

  8. Ruff RM. Ruff Figural Fluency Test administration manual. San Francisco: Neuropsychological Resources; 1988.

  9. Cabeza R, Nyberg L. Imaging cognition II: An empirical review of 275 PET and fMRI studies. J Cogn Neurosci 2000;12(1):1-47.

    Google Scholar 

  10. Henry JD, Crawford JR. A meta-analytic review of verbal fluency deficits in depression. J Clin Exp Neuropsychol 2005;27(1):78-101.

    Google Scholar 

  11. Henry JD, Crawford JR. A meta-analytic review of verbal fluency deficits in schizophrenia relative to other neurocognitive deficits. Cognit Neuropsychiatry 2005;10(1):1-33.

    Google Scholar 

  12. Henry JD, Crawford JR. A meta-analytic review of verbal fluency performance in patients with traumatic brain injury. Neuropsychology 2004;18(4):621-8.

    Google Scholar 

  13. Henry JD, Crawford JR. Verbal fluency deficits in Parkinson's disease: a meta-analysis. J Int Neuropsychol Soc 2004;10(4):608-22.

    Google Scholar 

  14. Henry JD, Crawford JR. A meta-analytic review of verbal fluency performance following focal cortical lesions. Neuropsychology 2004;18(2):284-95.

    Google Scholar 

  15. Henry JD, Crawford JR, Phillips LH. A meta-analytic review of verbal fluency deficits in Huntington's disease. Neuropsychology 2005;19(2):243-52.

    Google Scholar 

  16. Henry JD, Crawford JR, Phillips LH. Verbal fluency performance in dementia of the Alzheimer's type: a meta-analysis. Neuropsychologia 2004;42(9):1212-22.

    Google Scholar 

  17. Lezak MD, Howieson DB, Loring DW. Neuropsychological Assessment. Fourth ed. New York: Oxford University Press; 2004.

  18. Bokat CE, Goldberg TE. Letter and category fluency in schizophrenic patients: a meta-analysis. Schizophr Res 2003;64(1):73-8.

    Google Scholar 

  19. Cabeza R, Nyberg L. Imaging cognition: An empirical review of PET studies with normal subjects. Journal of Cognitive Neuroscience 1997;9(1):1-26.

    Google Scholar 

  20. Troyer AK. Normative data for clustering and switching on verbal fluency tasks. J Clin Exp Neuropsychol 2000;22(3):370-8.

    Google Scholar 

  21. Audenaert K, Brans B, Van Laere K, Lahorte P, Versijpt J, van Heeringen K, et al. Verbal fluency as a prefrontal activation probe: a validation study using 99mTc-ECD brain SPET. Eur J Nucl Med 2000;27(12):1800-8.

    Google Scholar 

  22. Gazzaniga MS, Ivry RB, Mangun GR. Cognitive neuroscience. The biology of mind. 2nd ed. New York: W.W. Norton & Company; 2002.

  23. Luteijn F, Barelds DPF. Groninger Intelligentie Test-2 (GIT-2). Amsterdam: Harcourt Test Publishers; 2004.

  24. Van der Elst W, Van Boxtel MP, Van Breukelen GJ, Jolles J. Normative data for the Animal, Profession and Letter M Naming verbal fluency tests for Dutch speaking participants and the effects of age, education, and sex. J Int Neuropsychol Soc 2006;12(1):80-9.

    Google Scholar 

  25. Lannoo E, Vingerhoets G. Flemish normative data on common neuropsychological tests: influence of age, education, and gender. Psychologica Belgica 1997;37:141-155.

    Google Scholar 

  26. Benton AL, Hamsher K. Multilingual Aphasia Examination. Iowa City: AJA Associates; 1989.

  27. Fernaeus SE, Almkvist O. Word production: Dissociation of two retrieval modes of semantic memory across time. Journal of Clinical and Experimental Neuropsychology 1998;20(2):137-143.

    Google Scholar 

  28. Hurks PPM, Vles JSH, Hendriksen JGM, Kalff AC, Feron FJM, Kroes M, et al. Semantic category fluency versus initial letter fluency over 60 seconds as a measure of automatic and controlled processing in healthy school-aged children. Journal of Clinical and Experimental Neuropsychology 2006;28(5):684-695.

    Google Scholar 

  29. CBS. Statistisch Jaarboek 2003. Voorburg/Heerlen: Centraal Bureau voor de Statistiek; 2003.

  30. Kaplan E, Goodglass, H., Weintraub, S. The Boston Naming Test. Philadelphia: Lea and Febiger; 1983.

  31. Marien P, Mampaey E, Vervaet A, Saerens J, De Deyn PP. Normative data for the Boston Naming Test in native Dutch-speaking Belgian elderly. Brain and Language 1998;65(3):447-467.

    Google Scholar 

  32. Hammes JGW. De Stroop Kleur-woord test. Lisse: Swets en Zeitlinger; 1978.

  33. Schmand B, Houx P, de Koning I. Normen voor Stroop kleur-woord tests, Trail Making test, en Story Recall van de Rivermead Behavioural Memory Test. Amsterdam: Nederlands Instituut van Psychologen; 2004. www.neuropsycholoog.nl.

  34. Schmand B, Lindeboom J, Van Harskamp F. Nederlandse Leestest voor volwassenen. Lisse: Swets & Zeitlinger; 1992.

  35. Solomon PR, Sullivan DM, Pendlebury WW. Toward recognition of the Alzheimer's disease patient in primary care practice: The 7 minute screen. Neurology 1998;50(4):A162-A162.

    Google Scholar 

  36. Meulen EFJ, Schmand B, van Campen JP, de Koning SJ, Ponds RW, Scheltens P, et al. The seven minute screen: a neurocognitive screening test highly sensitive to various types of dementia. J Neurol Neurosurg Psychiatry 2004;75(5):700-705.

    Google Scholar 

  37. Benton AL, Hamsher K, Sivan AB. Multilingual Aphasia Examination, 3rd edition. Iowa City: AJA Associates; 1994.

  38. Strauss E, Sherman EMS, Spreen O. A compendium of neuropsychological tests. Administration, norms, and commentary. Third edition. Third ed. New York: Oxford University Press; 2006.

  39. Loonstra AS, Tarlow AR, Sellers AH. COWAT metanorms across age, education, and gender. Appl Neuropsychol 2001;8(3):161-6.

    Google Scholar 

  40. Rodriguez-Aranda C, Martinussen M. Age-related differences in performance of phonemic verbal fluency measured by Controlled Oral Word Association Task (COWAT): a meta-analytic study. Dev Neuropsychol 2006;30(2):697-717.

    Google Scholar 

  41. Ruff RM, Light RH, Parker SB, Levin HS. The psychological construct of word fluency. Brain and Language 1997;57(3):394-405.

    Google Scholar 

  42. Woods SP, Fields JA, Troster AI. Neuropsychological sequelae of subthalamic nucleus deep brain stimulation in Parkinson's disease: A critical review. Neuropsychology Review 2002;12(2):111-126.

    Google Scholar 

  43. Lacritz LH, Cullum CM, Frol AB, Dewey RB, Jr., Giller CA. Neuropsychological outcome following unilateral stereotactic pallidotomy in intractable Parkinson's disease. Brain Cogn 2000;42(3):364-78.

    Google Scholar 

  44. Voon V, Kubu C, Krack P, Houeto JL, Troster AI. Deep brain stimulation: neuropsychological and neuropsychiatric issues. Mov Disord 2006;21 Suppl 14:S305-27.

    Google Scholar 

  45. Schmand B, de Bie RM, Koning-Haanstra M, de Smet JS, Speelman JD, van Zomeren AH. Unilateral pallidotomy in PD: a controlled study of cognitive and behavioral effects. The Netherlands Pallidotomy Study (NEPAS) group. Neurology 2000;54(5):1058-64.

    Google Scholar 

  46. Smeding HM, Speelman JD, Koning-Haanstra M, Schuurman PR, Nijssen P, van Laar T, et al. Neuropsychological effects of bilateral STN stimulation in Parkinson disease: a controlled study. Neurology 2006;66(12):1830-6.

    Google Scholar 

  47. Smeding HM, Esselink RAJ, Schmand B, Koning-Haanstra M, Nijhuis I, Wijnalda EM, et al. Unilateral pallidotomy versus bilateral subthalamic nucleus stimulation in PD - A comparison of neuropsychological effects. J Neurol 2005;252(2):176-182.

    Google Scholar 

  48. Evers A, van Vliet-Mulder JC, Groot CJ. Documentatie van Tests en Testresearch in Nederland, deel 1 en 2. Amsterdam/Assen: NIP/Van Gorcum; 2000.

  49. Verhage F. Intelligentie en leeftijd: Onderzoek bij Nederlanders van twaalf tot zevenenzeventig jaar. Assen: Van Gorcum; 1964.

  50. Hendriks M, Kessels R, Gorissen M, Schmand B. Neuropsychologische diagnostiek. De klinische praktijk. Amsterdam: Boom; 2006.

  51. Jacobson NS, Truax P. Clinical significance: a statistical approach to defining meaningful change in psychotherapy research. J Consult Clin Psychol 1991;59(1):12-9.

    Google Scholar 

  52. Chelune G-J, Naugle R-I, Luders H, Sedlak J, et al. Individual change after epilepsy surgery: Practice effects and base-rate information. Neuropsychology 1993;7(1):41-52.

    Google Scholar 

  53. Peters, M.J.V, Ponds, R.W.H.M, van de Ham, P, Scheltens, Ph, Verhey, F.R.J. Detectie van dementie van het Alzheimer type (DAT) met de ‘7 minuten test’ (7 MT). Tijdschr Gerontol Geriatr 2004; 35: 114-120.

Download references

Author information

Authors and Affiliations

  1. www.bsl.nl/shop/tijdschrift-voor-gerontologie-en-geriatrie-0167-9228.html

    B. Schmand

Authors
  1. B. Schmand
    View author publications

    You can also search for this author in PubMed Google Scholar

  2. S. C. Groenink
    View author publications

    You can also search for this author in PubMed Google Scholar

  3. M. van den Dungen
    View author publications

    You can also search for this author in PubMed Google Scholar

Additional information

Universiteit van Amsterdam, programmagroep Psychonomie en Academisch Medisch Centrum, afdeling Neurologie

Universiteit van Tilburg, Faculteit Sociale Wetenschappen

Psycholoog, Sophia Revalidatie, Den Haag

B. Schmand AMC Neurologie H2 Postbus 22660 1100DD Amsterdam.T: 020-566 3590

Bijlage

Bijlage

Appendix A. Instructie letterfluency

De opdracht is om in één minuut zoveel mogelijk verschillende woorden te noemen die met een bepaalde letter beginnen. Eigennamen gelden niet, evenmin als getallen of cijfers. Zie voor volledige instructie: http://www.tgg.bsl.nl.

Appendix B. Normen letterfluency

Het verwachte aantal woorden op grond van het opleidingsniveau wordt berekend met de onderstaande regressieformule. Deze werd verkregen m.b.v. een lineaire regressie-analyse met het opleidingsniveau als onafhankelijke variabele. De standaardfout van de schatting is 10 woorden, en de proportie verklaarde variantie is 8% (adjusted R-square).

De residuscores zijn normaal verdeeld.

Verwacht aantal woorden = 25 + 2,5 x opleiding

Het feitelijk opgenoemde aantal woorden kan vervolgens worden uitgedrukt in een voor opleidingsniveau gecorrigeerde T-score (gemiddelde = 50, standaarddeviatie = 10) met behulp van de volgende formule.

T-score = 50 + (aantal opgenoemde woorden – verwacht aantal woorden) / standaardfout

Door substitutie van het verwacht aantal woorden kan deze formule worden vereenvoudigd:

T-score = aantal opgenoemde woorden + 25 – 2,5 x opleiding

Het opleidingsniveau wordt gescoord volgens het systeem van Verhage.49

Zie Hendriks et al. pagina 122 voor een revisie van dit systeem.50 In het kort komt dit neer op het volgende.

1 = niet voltooid basisonderwijs

2 = basisonderwijs

3 = niet voltooid vervolgonderwijs

4 = lbo, vmbo-beroepsgericht

5 = mbo, mulo, mavo, vmbo-theoretisch

6 = havo, vwo, hbo

7 = universitair onderwijs

Voorbeeld: een patiënt met een lagere beroepsopleiding behaalt een score van 22 op de letterfluencytest. Zijn verwachte score is 25 + 2,5 x 4 = 35 woorden. Hij presteert dus minder goed dan verwacht. Zijn T-score is 22 + 25 – 2,5 x 4 = 37. Dit is 1,3 SD onder het gemiddelde van zijn opleidingsniveau, en komt overeen met het 10e percentiel.

Het verwachte aantal woorden kan ook worden geschat met behulp van de NLV (34). De NLV verklaart iets meer variantie (13%; adjusted R-square) dan de opleiding. De standaardfout van de schatting is 10 woorden. De residuscores zijn normaal verdeeld.

Verwacht aantal woorden = 0,47 x NLV ruwe score – 2

T-score = aantal opgenoemde woorden + 52 – 0,47 x NLV ruwe score

Appendix C. Kritische verschilscore bij herhaalde metingen

Onder de aanname dat de hertestbetrouwbaarheid 0,80 en de standaard deviatie 10,5 is, bedraagt de standaard meetfout 4,7 en is de standaardfout van het verschil 6,6 (reliable change index)(51). De kritische verschilscore is dan 11 woorden (p=0,05 eenzijdig). Dus de prestatie is significant beter wanneer er bij een tweede meting ten minste 12 woorden meer worden geproduceerd dan de eerste keer, althans wanneer we mogen aannemen dat er geen hertesteffect is.

Bij cognitief intacte personen, en bij patiënten bij wie nog een normaal hertesteffect te verwachten, is moet voor het hertesteffect van 4 woorden worden gecorrigeerd (52). Men dient dan wel een andere versie te gebruiken dan de eerste keer. De kritische verschilscore is dan 15 woorden (11+4). Onder die omstandigheden kan van een significante verslechtering worden gesproken bij een scorevermindering van meer dan 7 woorden (11-4).

De kritische verschilscore is 15,5 woorden bij eenzijdige toetsing op een significantieniveau van p=0,01. Men moet dus ten minste 16 woorden meer produceren wil de scoreverbetering significant op 1% genoemd kunnen worden (en tenminste 20 woorden meer als rekening gehouden moet worden met het hertesteffect).

About this article

Cite this article

Schmand, B., Groenink, S.C. & van den Dungen, M. Letterfluency: psychometrische eigenschappen en Nederlandse normen. GEEG 39, 64–74 (2008). https://doi.org/10.1007/BF03078128

Download citation

  • Issue Date:

  • DOI: https://doi.org/10.1007/BF03078128

Search

Navigation