Skip to main content

La Place de la Metaphysica de Ente, Quae Rectius Ontosophia Dans L’histoire de L’ontologie et sa Réception Chez Christian Wolff

  • Chapter
Johannes Clauberg (1622–1665)

Résumé

Nous savons maintenant qu’a existé avant Wolff une tradition vieille de plus de cent ans pendant lesquels le mot Ontologia a été employé et des traités ont été publiés.

This is a preview of subscription content, log in via an institution to check access.

Access this chapter

Chapter
USD 29.95
Price excludes VAT (USA)
  • Available as PDF
  • Read on any device
  • Instant download
  • Own it forever
eBook
USD 84.99
Price excludes VAT (USA)
  • Available as PDF
  • Read on any device
  • Instant download
  • Own it forever
Softcover Book
USD 109.99
Price excludes VAT (USA)
  • Compact, lightweight edition
  • Dispatched in 3 to 5 business days
  • Free shipping worldwide - see info
Hardcover Book
USD 109.99
Price excludes VAT (USA)
  • Durable hardcover edition
  • Dispatched in 3 to 5 business days
  • Free shipping worldwide - see info

Tax calculation will be finalised at checkout

Purchases are for personal use only

Institutional subscriptions

Preview

Unable to display preview. Download preview PDF.

Unable to display preview. Download preview PDF.

Notes

  1. Francofurti, Hildesheim, Georg Olms Verlag, 19642, p. 16.

    Google Scholar 

  2. Suarez et le système de la métaphysique, 1990, Paris, P.U.F., Épiméthée, p. 410 note 6.

    Google Scholar 

  3. Basileae, 1653, p. 157. Lipenius, dans la Bibliotheca realis philosophica, Francofurti ad Moenum, 1682, Hildesheim, Georg Olms Verlag, 1967, t. II, p. 1143 A, et Jöcher, dans le Gelehrtenlexicon, 3. Ergänzungsband, Delmenhorst, 1810, Hildesheim, Georg Olms Verlag, 1961, col. 2142, indiquent que cet ouvrage a paru en 1623. Mais Jean-François Courtine m’a affirmé avoir consulté l’exemplaire de la bibliothèque de Wolfenbüttel qui est daté de 1613.

    Google Scholar 

  4. Herbornae, 1620, p. 149.

    Google Scholar 

  5. Sapientia (vulgo Metaphysica) idealis. Pro acquirenda Philosopho-Theologica ἀκριεία, cum Decannali Nobliss. n.n. Prudentiss. Senat. Erfurt. Privilegio. Indiceq; quadruplici, Erfurti, p. 5.

    Google Scholar 

  6. Ibid., p. 28.

    Google Scholar 

  7. Metaphysicae divinaepars generalis disserens de entis abstractione summa, et quae ei per se insunt, vel affectionibus unitis et disjunctis entis, simulque commonstrans terminorum et conclusionum transcendentium usum genuinum abusum haereticum duobus tractatibus simplici entis theoria et attributorum doctrina expedita.

    Google Scholar 

  8. Metaphysicae divinaepars specialis disserens de ente in minori abstractione, et iis quae sub Ente sunt, vel classibus rerum, et objectis disciplinarum inferiorum; simulq; commonstrans terminorum et conclusionum transcendentium usum genuinum abusum haereticum duobus tractatibus diacritico, de expressioribus essendi rationibus, ac repraesentatione rerum omnium ethoristice, vel objectorum ac disciplinarum inferiorum designatione, absolute primum edita post multorum vota, et desideria.

    Google Scholar 

  9. Scripta philosophica, I. Gnostologia. II. Noologia, seu habitus intelligentiae. III. Metaphysicae divinaepars generalis. W. Metaphysicae divinae pars specialis. V. Encyclopaedia mathematica. VI. Methodologia vel tractatus de methodo docendi et disputandi. VIL Ideae Encylopaedias disciplinaram realium, Philosophiam universam, Facultates superiores, ut Logicam, repraesentantes, Quae partim primum nunc prodeunt, diu multumq; desiderata, partim revisa et locupletata, ita exhibentur, ut non minus SS. Theologiae, quam accuratioris philosophiae cultoribus insigni usui esse queant, simulq; abusum, ac Sophismata varia Socinianorum Calvinianorum et Pontificiorum solide refellant. Le titre général de la Metaphysica divina dans ce recueil est: Metaphysica divina, e principus primis erudita, in abstractione Entis repraesentata, ad SS. Theologiam applicata, monstrans. Terminorum, et Conclusionum transcendentium. Usum genuinum Abusum haereticum, Constans. Parte generali revisa, et aucta, et speciali, quae nunc demum accessit, hactenus diu, multumq; desiderata.

    Google Scholar 

  10. P. 145.

    Google Scholar 

  11. P. 125, 129, 165.

    Google Scholar 

  12. P. 119, 124, 173.

    Google Scholar 

  13. P. 188.

    Google Scholar 

  14. P. 190–262.

    Google Scholar 

  15. P. 118.

    Google Scholar 

  16. P. 160.

    Google Scholar 

  17. Ibid.

    Google Scholar 

  18. P. 263–396.

    Google Scholar 

  19. P. 397–512.

    Google Scholar 

  20. P. 513–601.

    Google Scholar 

  21. P. 603–664. Å propos des “affectiones disjunctivae” , il faut noter que, dans la Préface (p.127–128), Calov appelait “primariae immediatae” , les “principales immediatae” , “primariae mediatae” les “principales mediatae” , et “secundariae” les “minus principales” .

    Google Scholar 

  22. Ibid., p. 1. La seconde partie a sa propre pagination.

    Google Scholar 

  23. P. 339–423.

    Google Scholar 

  24. P. 6–610.

    Google Scholar 

  25. P. 161–338.

    Google Scholar 

  26. Cf.: Thomas d’Aquin, notamment: Quaestiones disputatae, De Veritate, qu 1, art. 1, qu. 21, art. 3, — Fonseca, Commentaria in Libros Metaphysicorum Aristotelis Stagiritae libri quatuor, Tomus primus, Lib. IV, c. 2, qu. 5, sect. 2, Coloniae 1615, Hildesheim, Georg Olms Verlag, 1964, col. 761–764, — Suarez, Disputationes metaphysicae, Disp. 3, sect. 1–2. Thomas d’Aquin et Fonseca emploient l’adjectif “transcendens” , ainsi que Suarez à la référence indiquée, mais dans les Disputationes 4, 8, 10, il utilise l’adjectif “transcendentalis” pour qualifier respectivement l’unité, la vérité et la bonté.

    Google Scholar 

  27. Cf. v.g.: Quaestiones in libros Sententiarum, Lib. I, qu. 3, n. 16 Opera omn., Lugduni, 1639, Hildesheim, Georg Olms Verlag, 1968, t. V-2, p. 729).

    Google Scholar 

  28. Metaphysica divina..., Praefatio ad Lectorem, p. 129.

    Google Scholar 

  29. Elementa Philosophiae sive Ontosophia, Scientia prima..., et p. 1: “In Elementa primae philosophiae prolegomena” .

    Google Scholar 

  30. Sapientia (vulgo Metaphysica) idealis..., p. 28.

    Google Scholar 

  31. Philosophia vetus et nova..., p. 237. Le titre complet sera donné dans la note 73.

    Google Scholar 

  32. Philosophia prima, sive Ontologia, methodo scientifica pertractata, qua omnis cognitionis humanae principia continentur, Francofurti et Lipsiae, 1728, 17362, Hildesheim, Georg Olms Verlag, 1962, not. § 7, p. 5.

    Google Scholar 

  33. Metaph, VI, 1,1026 a 15, 24,30, XI, 1,1059 b 20; 3,1061 b 19, 30, 31; 7,1064 b 10.

    Google Scholar 

  34. Cf. v.g.: Thomas d’Aquin, In duodecim libros Metaphysicorum Aristotelis..., Prooemium, -Suarez, Disp. 1, sect. 3, § 9.

    Google Scholar 

  35. Lexicon philosophicum terminorum philosophis usitatorum ordine alphabetico sic digestorum, ut inde facile liceat cognosse, praesertim si tam Latinus, quam Graecus index praemissus non negligatur, quid in singulis disciplinis quomodo sit distinguendum et definiendum.

    Google Scholar 

  36. Col. 928.

    Google Scholar 

  37. Col. 770.

    Google Scholar 

  38. C’est ce qu’indique aussi Étienne Chauvin dans les deux articles Metaphysica et Ontosophia de la 2e édition de son Lexicon philosophicum, Leovardiae, 1713, p. 402, col. B, 459, col. A.

    Google Scholar 

  39. Col. 770.

    Google Scholar 

  40. Exemplaris Metaphysica. In qua perspicue proponuntur Definitiones, Divisiones, Distinctiones, et Axiomata metaphysica, quoque singula Exemplis vulgaribus explicantur, In gratia Juventutis et pro captu Incipientium formata, atq; edita, p. 1.

    Google Scholar 

  41. Metaphysica exemplaris, hoc est Prima philosophia, ante aliquot annos in magna studio-sorum frequentia praelectionibus academias proposita..., Wittebergae, 16343.

    Google Scholar 

  42. P. 283.

    Google Scholar 

  43. Opera philosophica in quatuor volumina digesta, Amstelodami, 17043, 1.1, p. 292.

    Google Scholar 

  44. Philosophia juxta inconcussa tutissimaque Divi Thomae dogmata, quatuor tomis comprehensa, Tomus quartus, 1704, Coloniae Agrippinae, p. 185.

    Google Scholar 

  45. Dans un manuscrit anonyme édité par Albert Zimmermann in: Ontologie oder Metaphysik? Die Diskussion über den Gegenstand der Metaphysik im 13. und 14. Jahrhundert, Leiden, Köln, Brill, 1965, p. 60.

    Google Scholar 

  46. Cf. v.g.: Théophraste Bouju, Corps de toute la philosophie divisé en deux parties. La première contenant tout ce qui appartient à la Sapience: à sçavoir, la Logique, la Physique et la Métaphysique. La seconde contient tout ce qui appartient à la Prudence: à sçavoir la Morale, l’Oeconomie et la Politique. Le tout par demonstration et auctorité d’Aristote, avec eclaircissement de sa doctrine parluy-même, Paris, 1614, qui distingue entre “la métaphysique universelle...qui traicte... de ce qui est commun à tout être (p. 8 non numérotée et 161), et “la métaphysique particulière... [qui] traicte de Dieu... [et] des Anges (p. 9 non numérotée), — Jacobus Thomasius, Historia variae fortunae, quam Metaphysica experta est, in: Erotemata metaphysica pro incipientibus. Accessit pro adultis Historia..., Lipisae, 16923, qui souligne qu’on peut faire remonter à Aristote cette division de la métaphysique.

    Google Scholar 

  47. Elle a été fort bien décrite par Jean-François Courtine dans: Suarez et le système de la métaphysique, Paris, P.U.F., Epiméthée, 1990.

    Google Scholar 

  48. Elementa philosophiae sive Ontosophia, Scientia prima, de iis quae Deo creaturisque suo modo communiter attribuuntur, distincta partibus quatuor, quarum: I. Prolegomena, quibus ostenditur ratio hujus scientiae. II. Didactica ipsa, nim: Ontosophia seu Scientia prima et Catholica, methodo didascalicae inclusa brevissime: III. De Usu illius scientiae in caeteris facultatibus ac scientiis omnibus: IV Diacritica, de differentia vera hujus scientiae ab aliis disciplinis et imprimis Theologia et Logica quibuscum vulgo confundi solet. Pro mensura gratiae divinae impraesentiarum adspirantis elaborata, et ad elicienda Doctorum de his conatibus vel continuandis vel corrigendis judicia, juris publici facta.

    Google Scholar 

  49. Ontosophia nova, quae vulgo Metaphysica, Theologiae, Jurisprudentiae et Philologiae, praesertim Germanicae, Studiosis accommodata. Accedit Logica contracta, et, quae ex ea demonstratur, Orthographia Germanica.

    Google Scholar 

  50. Metaphysica de ente, quae rectius Ontosophia, Aliarum Disciplinarum; ipsius quoque Jurisprudentia et Literarum studiosis accommodata. Editio tertia, multis locis emendata, aucta et Notis illustrata.

    Google Scholar 

  51. Opera omnia philosophica; Ante quidem separatim, nunc vero conjunctim edita, multis partibus auctiora et emendatiora, Quibus accessere praeter Indicem locupletissimum, Opuscula quaedam Nova, nunquam antehac edita: Quorum omnium seriem proxima post Elogi pagina exhibet. Réédition en 1968 au Georg Olms Verlag de Hildesheim en deux volumes auxquels nous renverrons.

    Google Scholar 

  52. Philosophia prima, sive Ontologia, methodo scientifica pertractata, qua omnis cognitionis humanae principia continentur, Francofurti et Lipsiae, 1728, 17362, Hildesheim, Georg Olms Verlag, 19623, not. § 7, p. 5.

    Google Scholar 

  53. P. 1.

    Google Scholar 

  54. Oper. omn. phil, vol. I, p. 281.

    Google Scholar 

  55. Ibid., p. 283.

    Google Scholar 

  56. Ibid., p. 281.

    Google Scholar 

  57. Ibid., p. 283–285, et aussi p. 281 (non numérotée).

    Google Scholar 

  58. Ibid., p. 285–289.

    Google Scholar 

  59. Ibid., p. 290–292.

    Google Scholar 

  60. Ibid., p. 290.

    Google Scholar 

  61. Ibid., p. 292–299.

    Google Scholar 

  62. Ibid., p. 300–302.

    Google Scholar 

  63. Ibid., p. 302–303.

    Google Scholar 

  64. Ibid., p. 303–317.

    Google Scholar 

  65. Ibid., p. 318.

    Google Scholar 

  66. Ibid., p. 318–320.

    Google Scholar 

  67. Ibid., p. 319.

    Google Scholar 

  68. Ibid., p. 320–327.

    Google Scholar 

  69. Ibid., p. 327–332.

    Google Scholar 

  70. Ibid., p. 336,338.

    Google Scholar 

  71. Ibid., p. 339.

    Google Scholar 

  72. Philosophiaprima, sive Ontologia..., § 886, p. 643. Il le qualifie aussi “[d’] optimus omnium confessione Cartesii interpres” , Ibid., not. § 7, p. 4, not. § 761, p. 568 — Horae subsecivae Marburgenses... Anni MDCCXXI, quibus philosophiam ad publicam privatamque utilitatem aptatur, Trimestre aestivum, I, De differentia notionum metaphysicarum et Mathematicarum, § 5, Vol. III, Francofurti et Lipsiae, 1735, rééditées à Hildesheim au Georg Olms Verlag, 1983, p. 394, — et encore “[d’] interpres ejus ingenuus” , Philosophia prima, sive Ontologia..., § 169, p. 119.

    Google Scholar 

  73. Philosophia vetus et nova ad usum scholae accommodata, in regia Burgundia olim pertractata.

    Google Scholar 

  74. Édition de 1682, Tomus prior, qui Logicam, Metaphysicam et Philosophiam moralem complectitur, p. 257.

    Google Scholar 

  75. Edition de 1722, Tomus prior, p. 272–273.

    Google Scholar 

  76. Ibid., p. 269 (non numérotée).

    Google Scholar 

  77. In: Isagoge Historico-Theologica ad Theologiam universam singulasque ejus partes, Lipsiae, 1727, Pars I,c. 4, p. 250 A.

    Google Scholar 

  78. In: Erotemata metaphysica pro incipientibus..., Lipsiae, 16923, p. 78, 86.

    Google Scholar 

  79. Philosophia prima, sive Ontologia..., § 26, p. 14.

    Google Scholar 

  80. Elementa philosophiae instrumentalis..., Tomus primus, Halae Saxonum, 1722, p. 211–214.

    Google Scholar 

  81. Ibid., p. 275–279.

    Google Scholar 

  82. Ibid., p. 279–285.

    Google Scholar 

  83. Ibid., p. 285–298.

    Google Scholar 

  84. Ibid., p. 298–301.

    Google Scholar 

  85. Philosophia prima, sive Ontologia..., not. § 103, p. 86, not. § 169, p. 139, § 879, p. 651.

    Google Scholar 

  86. Ibid., not. § 7, p. 4–5.

    Google Scholar 

  87. In: Acta eruditorum, 1694, p. 110 (Ger., Phil., IV, p. 568).

    Google Scholar 

  88. Otium Hannoveranum sive Miscellanea Ex ore et schedis Illustris Viri piae memoriae, Godofr. Guilielmi Leibnitii, S. Caes. Maj. Consiliarii, et S. Reg. Maj. Britanniarum a Consiliis Justitiae intimis, nec non a scribenda Historia, Quondam notata et descripta, Cum ipsi in colligendis et excerpendis rebus ad Historiam Brunscevicensem pertinentibus operam navaret, Joachimus Fridericus Fellerus, Secretarius, Ducalis Saxo-Vinariensis, -Additae sunt coronidis loco Epistolae Gallicae amoebeae Leibnitii et Pelissonii de Tolerantia Religionum et de controversiis quibusdam Theologicis, jampridem relatae, nunc recusae, Quibus praemissum est supplementum vitae Leibnitianae, Lipsiae, 1718, Pars II, n. 85, p. 181.

    Google Scholar 

  89. Philosophia prima, sive Ontologia..., not. § 103, p. 86, -Metaphysica de ente..., § 88 (Oper. Omn.phil.,vol. I, p.298).

    Google Scholar 

  90. Philosophia prima, sive Ontologia..., not. § 169, p. 139, — Metaphysica de ente..., § 56 (p. 292–293).

    Google Scholar 

  91. Philosophia prima, sive Ontologia..., § 761, p. 568–569, -Metaphysica de ente..., § 234 (p. 323).

    Google Scholar 

  92. Philosophia prima, sive Ontologia..., § 772, p. 580–582, — Metaphysica de ente..., § 44 (p. 290).

    Google Scholar 

  93. Philosophia prima, sive Ontologia..., § 865 et not., p. 643–645, -Metaphysica de ente..., § 207 (p. 318).

    Google Scholar 

  94. Philosophia prima, sive Ontologia..., § 879, p. 651, -Metaphysica de ente..., § 221 (p. 320).

    Google Scholar 

  95. Philosophia prima, sive Ontologia..., § 951, p. 686, -Metaphysica de ente..., § 225 (p. 321).

    Google Scholar 

  96. Horae subsecivae Marburgenses..., 1731, Trimestre autumnale, I De differentia notionum..., § 5, Vol. III, p. 394.

    Google Scholar 

  97. Physica contracta, § 34 (Oper. omn. phil., Vol. I, p. 2).

    Google Scholar 

  98. Elementa philosophiae sive Ontosophia..., p. 9 (non numérotée).

    Google Scholar 

Download references

Authors

Editor information

Editors and Affiliations

Rights and permissions

Reprints and permissions

Copyright information

© 1999 Springer Science+Business Media Dordrecht

About this chapter

Cite this chapter

École, J. (1999). La Place de la Metaphysica de Ente, Quae Rectius Ontosophia Dans L’histoire de L’ontologie et sa Réception Chez Christian Wolff. In: Verbeek, T. (eds) Johannes Clauberg (1622–1665). Archives Internationales d’Histoire des Idées / International Archives of the History of Ideas, vol 164. Springer, Dordrecht. https://doi.org/10.1007/978-94-015-9237-6_4

Download citation

  • DOI: https://doi.org/10.1007/978-94-015-9237-6_4

  • Publisher Name: Springer, Dordrecht

  • Print ISBN: 978-90-481-5269-8

  • Online ISBN: 978-94-015-9237-6

  • eBook Packages: Springer Book Archive

Publish with us

Policies and ethics