Résumé
Nous savons maintenant qu’a existé avant Wolff une tradition vieille de plus de cent ans pendant lesquels le mot Ontologia a été employé et des traités ont été publiés.
Access this chapter
Tax calculation will be finalised at checkout
Purchases are for personal use only
Preview
Unable to display preview. Download preview PDF.
Notes
Francofurti, Hildesheim, Georg Olms Verlag, 19642, p. 16.
Suarez et le système de la métaphysique, 1990, Paris, P.U.F., Épiméthée, p. 410 note 6.
Basileae, 1653, p. 157. Lipenius, dans la Bibliotheca realis philosophica, Francofurti ad Moenum, 1682, Hildesheim, Georg Olms Verlag, 1967, t. II, p. 1143 A, et Jöcher, dans le Gelehrtenlexicon, 3. Ergänzungsband, Delmenhorst, 1810, Hildesheim, Georg Olms Verlag, 1961, col. 2142, indiquent que cet ouvrage a paru en 1623. Mais Jean-François Courtine m’a affirmé avoir consulté l’exemplaire de la bibliothèque de Wolfenbüttel qui est daté de 1613.
Herbornae, 1620, p. 149.
Sapientia (vulgo Metaphysica) idealis. Pro acquirenda Philosopho-Theologica ἀκριεία, cum Decannali Nobliss. n.n. Prudentiss. Senat. Erfurt. Privilegio. Indiceq; quadruplici, Erfurti, p. 5.
Ibid., p. 28.
Metaphysicae divinaepars generalis disserens de entis abstractione summa, et quae ei per se insunt, vel affectionibus unitis et disjunctis entis, simulque commonstrans terminorum et conclusionum transcendentium usum genuinum abusum haereticum duobus tractatibus simplici entis theoria et attributorum doctrina expedita.
Metaphysicae divinaepars specialis disserens de ente in minori abstractione, et iis quae sub Ente sunt, vel classibus rerum, et objectis disciplinarum inferiorum; simulq; commonstrans terminorum et conclusionum transcendentium usum genuinum abusum haereticum duobus tractatibus diacritico, de expressioribus essendi rationibus, ac repraesentatione rerum omnium ethoristice, vel objectorum ac disciplinarum inferiorum designatione, absolute primum edita post multorum vota, et desideria.
Scripta philosophica, I. Gnostologia. II. Noologia, seu habitus intelligentiae. III. Metaphysicae divinaepars generalis. W. Metaphysicae divinae pars specialis. V. Encyclopaedia mathematica. VI. Methodologia vel tractatus de methodo docendi et disputandi. VIL Ideae Encylopaedias disciplinaram realium, Philosophiam universam, Facultates superiores, ut Logicam, repraesentantes, Quae partim primum nunc prodeunt, diu multumq; desiderata, partim revisa et locupletata, ita exhibentur, ut non minus SS. Theologiae, quam accuratioris philosophiae cultoribus insigni usui esse queant, simulq; abusum, ac Sophismata varia Socinianorum Calvinianorum et Pontificiorum solide refellant. Le titre général de la Metaphysica divina dans ce recueil est: Metaphysica divina, e principus primis erudita, in abstractione Entis repraesentata, ad SS. Theologiam applicata, monstrans. Terminorum, et Conclusionum transcendentium. Usum genuinum Abusum haereticum, Constans. Parte generali revisa, et aucta, et speciali, quae nunc demum accessit, hactenus diu, multumq; desiderata.
P. 145.
P. 125, 129, 165.
P. 119, 124, 173.
P. 188.
P. 190–262.
P. 118.
P. 160.
Ibid.
P. 263–396.
P. 397–512.
P. 513–601.
P. 603–664. Å propos des “affectiones disjunctivae” , il faut noter que, dans la Préface (p.127–128), Calov appelait “primariae immediatae” , les “principales immediatae” , “primariae mediatae” les “principales mediatae” , et “secundariae” les “minus principales” .
Ibid., p. 1. La seconde partie a sa propre pagination.
P. 339–423.
P. 6–610.
P. 161–338.
Cf.: Thomas d’Aquin, notamment: Quaestiones disputatae, De Veritate, qu 1, art. 1, qu. 21, art. 3, — Fonseca, Commentaria in Libros Metaphysicorum Aristotelis Stagiritae libri quatuor, Tomus primus, Lib. IV, c. 2, qu. 5, sect. 2, Coloniae 1615, Hildesheim, Georg Olms Verlag, 1964, col. 761–764, — Suarez, Disputationes metaphysicae, Disp. 3, sect. 1–2. Thomas d’Aquin et Fonseca emploient l’adjectif “transcendens” , ainsi que Suarez à la référence indiquée, mais dans les Disputationes 4, 8, 10, il utilise l’adjectif “transcendentalis” pour qualifier respectivement l’unité, la vérité et la bonté.
Cf. v.g.: Quaestiones in libros Sententiarum, Lib. I, qu. 3, n. 16 Opera omn., Lugduni, 1639, Hildesheim, Georg Olms Verlag, 1968, t. V-2, p. 729).
Metaphysica divina..., Praefatio ad Lectorem, p. 129.
Elementa Philosophiae sive Ontosophia, Scientia prima..., et p. 1: “In Elementa primae philosophiae prolegomena” .
Sapientia (vulgo Metaphysica) idealis..., p. 28.
Philosophia vetus et nova..., p. 237. Le titre complet sera donné dans la note 73.
Philosophia prima, sive Ontologia, methodo scientifica pertractata, qua omnis cognitionis humanae principia continentur, Francofurti et Lipsiae, 1728, 17362, Hildesheim, Georg Olms Verlag, 1962, not. § 7, p. 5.
Metaph, VI, 1,1026 a 15, 24,30, XI, 1,1059 b 20; 3,1061 b 19, 30, 31; 7,1064 b 10.
Cf. v.g.: Thomas d’Aquin, In duodecim libros Metaphysicorum Aristotelis..., Prooemium, -Suarez, Disp. 1, sect. 3, § 9.
Lexicon philosophicum terminorum philosophis usitatorum ordine alphabetico sic digestorum, ut inde facile liceat cognosse, praesertim si tam Latinus, quam Graecus index praemissus non negligatur, quid in singulis disciplinis quomodo sit distinguendum et definiendum.
Col. 928.
Col. 770.
C’est ce qu’indique aussi Étienne Chauvin dans les deux articles Metaphysica et Ontosophia de la 2e édition de son Lexicon philosophicum, Leovardiae, 1713, p. 402, col. B, 459, col. A.
Col. 770.
Exemplaris Metaphysica. In qua perspicue proponuntur Definitiones, Divisiones, Distinctiones, et Axiomata metaphysica, quoque singula Exemplis vulgaribus explicantur, In gratia Juventutis et pro captu Incipientium formata, atq; edita, p. 1.
Metaphysica exemplaris, hoc est Prima philosophia, ante aliquot annos in magna studio-sorum frequentia praelectionibus academias proposita..., Wittebergae, 16343.
P. 283.
Opera philosophica in quatuor volumina digesta, Amstelodami, 17043, 1.1, p. 292.
Philosophia juxta inconcussa tutissimaque Divi Thomae dogmata, quatuor tomis comprehensa, Tomus quartus, 1704, Coloniae Agrippinae, p. 185.
Dans un manuscrit anonyme édité par Albert Zimmermann in: Ontologie oder Metaphysik? Die Diskussion über den Gegenstand der Metaphysik im 13. und 14. Jahrhundert, Leiden, Köln, Brill, 1965, p. 60.
Cf. v.g.: Théophraste Bouju, Corps de toute la philosophie divisé en deux parties. La première contenant tout ce qui appartient à la Sapience: à sçavoir, la Logique, la Physique et la Métaphysique. La seconde contient tout ce qui appartient à la Prudence: à sçavoir la Morale, l’Oeconomie et la Politique. Le tout par demonstration et auctorité d’Aristote, avec eclaircissement de sa doctrine parluy-même, Paris, 1614, qui distingue entre “la métaphysique universelle...qui traicte... de ce qui est commun à tout être (p. 8 non numérotée et 161), et “la métaphysique particulière... [qui] traicte de Dieu... [et] des Anges (p. 9 non numérotée), — Jacobus Thomasius, Historia variae fortunae, quam Metaphysica experta est, in: Erotemata metaphysica pro incipientibus. Accessit pro adultis Historia..., Lipisae, 16923, qui souligne qu’on peut faire remonter à Aristote cette division de la métaphysique.
Elle a été fort bien décrite par Jean-François Courtine dans: Suarez et le système de la métaphysique, Paris, P.U.F., Epiméthée, 1990.
Elementa philosophiae sive Ontosophia, Scientia prima, de iis quae Deo creaturisque suo modo communiter attribuuntur, distincta partibus quatuor, quarum: I. Prolegomena, quibus ostenditur ratio hujus scientiae. II. Didactica ipsa, nim: Ontosophia seu Scientia prima et Catholica, methodo didascalicae inclusa brevissime: III. De Usu illius scientiae in caeteris facultatibus ac scientiis omnibus: IV Diacritica, de differentia vera hujus scientiae ab aliis disciplinis et imprimis Theologia et Logica quibuscum vulgo confundi solet. Pro mensura gratiae divinae impraesentiarum adspirantis elaborata, et ad elicienda Doctorum de his conatibus vel continuandis vel corrigendis judicia, juris publici facta.
Ontosophia nova, quae vulgo Metaphysica, Theologiae, Jurisprudentiae et Philologiae, praesertim Germanicae, Studiosis accommodata. Accedit Logica contracta, et, quae ex ea demonstratur, Orthographia Germanica.
Metaphysica de ente, quae rectius Ontosophia, Aliarum Disciplinarum; ipsius quoque Jurisprudentia et Literarum studiosis accommodata. Editio tertia, multis locis emendata, aucta et Notis illustrata.
Opera omnia philosophica; Ante quidem separatim, nunc vero conjunctim edita, multis partibus auctiora et emendatiora, Quibus accessere praeter Indicem locupletissimum, Opuscula quaedam Nova, nunquam antehac edita: Quorum omnium seriem proxima post Elogi pagina exhibet. Réédition en 1968 au Georg Olms Verlag de Hildesheim en deux volumes auxquels nous renverrons.
Philosophia prima, sive Ontologia, methodo scientifica pertractata, qua omnis cognitionis humanae principia continentur, Francofurti et Lipsiae, 1728, 17362, Hildesheim, Georg Olms Verlag, 19623, not. § 7, p. 5.
P. 1.
Oper. omn. phil, vol. I, p. 281.
Ibid., p. 283.
Ibid., p. 281.
Ibid., p. 283–285, et aussi p. 281 (non numérotée).
Ibid., p. 285–289.
Ibid., p. 290–292.
Ibid., p. 290.
Ibid., p. 292–299.
Ibid., p. 300–302.
Ibid., p. 302–303.
Ibid., p. 303–317.
Ibid., p. 318.
Ibid., p. 318–320.
Ibid., p. 319.
Ibid., p. 320–327.
Ibid., p. 327–332.
Ibid., p. 336,338.
Ibid., p. 339.
Philosophiaprima, sive Ontologia..., § 886, p. 643. Il le qualifie aussi “[d’] optimus omnium confessione Cartesii interpres” , Ibid., not. § 7, p. 4, not. § 761, p. 568 — Horae subsecivae Marburgenses... Anni MDCCXXI, quibus philosophiam ad publicam privatamque utilitatem aptatur, Trimestre aestivum, I, De differentia notionum metaphysicarum et Mathematicarum, § 5, Vol. III, Francofurti et Lipsiae, 1735, rééditées à Hildesheim au Georg Olms Verlag, 1983, p. 394, — et encore “[d’] interpres ejus ingenuus” , Philosophia prima, sive Ontologia..., § 169, p. 119.
Philosophia vetus et nova ad usum scholae accommodata, in regia Burgundia olim pertractata.
Édition de 1682, Tomus prior, qui Logicam, Metaphysicam et Philosophiam moralem complectitur, p. 257.
Edition de 1722, Tomus prior, p. 272–273.
Ibid., p. 269 (non numérotée).
In: Isagoge Historico-Theologica ad Theologiam universam singulasque ejus partes, Lipsiae, 1727, Pars I,c. 4, p. 250 A.
In: Erotemata metaphysica pro incipientibus..., Lipsiae, 16923, p. 78, 86.
Philosophia prima, sive Ontologia..., § 26, p. 14.
Elementa philosophiae instrumentalis..., Tomus primus, Halae Saxonum, 1722, p. 211–214.
Ibid., p. 275–279.
Ibid., p. 279–285.
Ibid., p. 285–298.
Ibid., p. 298–301.
Philosophia prima, sive Ontologia..., not. § 103, p. 86, not. § 169, p. 139, § 879, p. 651.
Ibid., not. § 7, p. 4–5.
In: Acta eruditorum, 1694, p. 110 (Ger., Phil., IV, p. 568).
Otium Hannoveranum sive Miscellanea Ex ore et schedis Illustris Viri piae memoriae, Godofr. Guilielmi Leibnitii, S. Caes. Maj. Consiliarii, et S. Reg. Maj. Britanniarum a Consiliis Justitiae intimis, nec non a scribenda Historia, Quondam notata et descripta, Cum ipsi in colligendis et excerpendis rebus ad Historiam Brunscevicensem pertinentibus operam navaret, Joachimus Fridericus Fellerus, Secretarius, Ducalis Saxo-Vinariensis, -Additae sunt coronidis loco Epistolae Gallicae amoebeae Leibnitii et Pelissonii de Tolerantia Religionum et de controversiis quibusdam Theologicis, jampridem relatae, nunc recusae, Quibus praemissum est supplementum vitae Leibnitianae, Lipsiae, 1718, Pars II, n. 85, p. 181.
Philosophia prima, sive Ontologia..., not. § 103, p. 86, -Metaphysica de ente..., § 88 (Oper. Omn.phil.,vol. I, p.298).
Philosophia prima, sive Ontologia..., not. § 169, p. 139, — Metaphysica de ente..., § 56 (p. 292–293).
Philosophia prima, sive Ontologia..., § 761, p. 568–569, -Metaphysica de ente..., § 234 (p. 323).
Philosophia prima, sive Ontologia..., § 772, p. 580–582, — Metaphysica de ente..., § 44 (p. 290).
Philosophia prima, sive Ontologia..., § 865 et not., p. 643–645, -Metaphysica de ente..., § 207 (p. 318).
Philosophia prima, sive Ontologia..., § 879, p. 651, -Metaphysica de ente..., § 221 (p. 320).
Philosophia prima, sive Ontologia..., § 951, p. 686, -Metaphysica de ente..., § 225 (p. 321).
Horae subsecivae Marburgenses..., 1731, Trimestre autumnale, I De differentia notionum..., § 5, Vol. III, p. 394.
Physica contracta, § 34 (Oper. omn. phil., Vol. I, p. 2).
Elementa philosophiae sive Ontosophia..., p. 9 (non numérotée).
Editor information
Editors and Affiliations
Rights and permissions
Copyright information
© 1999 Springer Science+Business Media Dordrecht
About this chapter
Cite this chapter
École, J. (1999). La Place de la Metaphysica de Ente, Quae Rectius Ontosophia Dans L’histoire de L’ontologie et sa Réception Chez Christian Wolff. In: Verbeek, T. (eds) Johannes Clauberg (1622–1665). Archives Internationales d’Histoire des Idées / International Archives of the History of Ideas, vol 164. Springer, Dordrecht. https://doi.org/10.1007/978-94-015-9237-6_4
Download citation
DOI: https://doi.org/10.1007/978-94-015-9237-6_4
Publisher Name: Springer, Dordrecht
Print ISBN: 978-90-481-5269-8
Online ISBN: 978-94-015-9237-6
eBook Packages: Springer Book Archive