Skip to main content
SpringerLink
Log in

Neuropsychologische afwijkingen bij het chronischevermoeidheidssyndroom en gevolgen voor diagnostiek en behandeling

  • Chapter
  • First Online:
De rol van neuropsychologie bij psychotherapie

  • 1907 Accesses

Samenvatting

In dit hoofdstuk worden de neuropsychologische afwijkingen besproken die bij patiënten met het chronisch vermoeidheidssyndroom kunnen voorkomen. Het wetenschappelijk onderzoek laat zien dat het vooral gaat om een traag tempo van visuele en auditieve informatieverwerking en om aandachtsstoornissen. De aanwijzingen voor geheugenstoornissen waren minder éénduidig. Co-morbide angst- en depressieve stoornissen en een mogelijk onderpresteren kunnen de gevonden neuropsychologische stoornissen niet verklaren. Hierdoor lijkt de conclusie gerechtvaardigd dat deze neuropsychologische afwijkingen een centraal onderdeel uit maken van het chronischevermoeidheidssyndroom. Er wordt vervolgens stil gestaan bij de implicaties van deze neuropsychologische afwijkingen voor de diagnostiek en de behandeling van patiënten met het chronischevermoeidheidssyndroom.

This is a preview of subscription content, log in via an institution to check access.

Access this chapter

Log in via an institution
Chapter
USD 29.95
Price excludes VAT (USA)
  • Available as PDF
  • Read on any device
  • Instant download
  • Own it forever
eBook
USD 39.99
Price excludes VAT (USA)
  • Available as EPUB and PDF
  • Read on any device
  • Instant download
  • Own it forever
Softcover Book
USD 49.99
Price excludes VAT (USA)
  • Compact, lightweight edition
  • Dispatched in 3 to 5 business days
  • Free shipping worldwide - see info

Tax calculation will be finalised at checkout

Purchases are for personal use only

Institutional subscriptions

Notes

  1. 1.

    Wanneer je last hebt van ‘brainfog’ zit je in een continue waas; een soort slaapmodus. Je kunt niet helder denken en hebt een vissenkom-gevoel of het gevoel dat je watten in je hoofd hebt zitten. Problemen op het gebied van taal, geheugen, aanpassingsvermogen met betrekking tot gedrag, impulscontrole, planning, aandacht, patronen herkennen, rekenen en andere denkvaardigheden zijn wisselend aanwezig.

Literatuur

  • Arrindell, W. A., & Ettema, J. H. M. (2003). SCL-90 symptom chekList. Amsterdam: Pearson Clinical.

    Google Scholar 

  • Bleijenberg, G., Meer, J. van der, Horst, H. van der, & Knoop, H. (2012). Chronische vermoeidheid in perspectief. In G. Bleijenberg, H. van der Horst, J. van der Meer & H. Knoop (Red.), Chronische vermoeidheid (pag. 11–21). Utrecht: De Tijdstroom.

    Google Scholar 

  • Blockmans, D., Persoons, P., Houdenhove, B. van, & Bobbaers, H. (2006). Does methylphenidate reduce the symptoms of chronic fatigue syndrome? The American Journal of Medicine, 119(2), 23–30.

    Article  Google Scholar 

  • Bombardier, C. H., & Buchwald, D. (1996). Chronic fatigue, chronic fatigue syndrome and fybromyalgia: Disability and healthcare-use. Medical Care, 34(9), 924–930.

    Article  CAS  Google Scholar 

  • Brickenkamp, R., Schmidt-Atzert, L., Liepmann, D., & Oosterveld, P. (2014). d2-R. Aandachts- en concentratietest. Amsterdam: Hogrefe Uitgevers BV.

    Google Scholar 

  • Claypoole, K. H., Mahurin, R., Fisher, M. E., Goldberg, J., Schmaling, K. B., Schoene, R. B., et al. (2001). Cognitive compromise following exercise in monozygotic twins discordant for chronic fatigue syndrome: Fact or artifact? Applied Neuropsychology, 8(1), 31–40.

    Article  CAS  Google Scholar 

  • Claypoole, K. H., Noonan, C., Mahurin, R. K., Goldberg, J., Erickson, T., & Buchwald, D. (2007). A twin study of cognitive function in chronic fatigue syndrome: The effects of sudden illness onset. Neuropsychology, 21(4), 507–513.

    Article  Google Scholar 

  • Cockshell, S. J., & Mathias, J. L. (2010). Cognitive functioning in chronic fatigue syndrome: A meta-analysis. Psychological Medicine, 40(8), 1253–1267.

    Article  CAS  Google Scholar 

  • Cockshell, S. J., & Mathias, J. L. (2012). Test effort in persons with chronic fatigue syndrome when assessed using the Validity Indicator Profile. Journal of Clinical Experimental Neuropsychology, 34(7), 679–687.

    Article  Google Scholar 

  • Cohen, J. (1988 2nd edition). Statistical power analysis for the behavioral Sciences. Hillsdale, NY: Erlbaum.

    Google Scholar 

  • Conners, C. K., & Staff, M. H. S. (2000). Conners’ continuous performance test II: Computer program for Windows technical guide and software manual. North Tonwanda, NY: Multi-Health Systems.

    Google Scholar 

  • Crews, W. D., & Harrison, D. W. (1995). The neuropsychology of depression and its implications for cognitive therapy. Neuropsychology Review, 5(2), 81–123.

    Article  Google Scholar 

  • Fisher, H., & Crawley, E. (2013). Why do young people with chronic fatigue syndrome/ME feel anxious? A qualitative study. Clinical Child Psychology and Psychiatry, 18(4), 556–573.

    Article  Google Scholar 

  • Fukuda, K., Straus, S. E., Hickie, I., Sharpe, M. C., Dobbins, J. G., & Komaroff, A. (1994). The chronic fatigue syndrome: A comprehensive approach to its definition and study. International Chronic Fatigue Syndrome Study Group. Annals of Internal Medicine, 121(12), 953–959.

    Article  CAS  Google Scholar 

  • Geurtsen, G. J., & Schmand, B. (2014). Mild cognitive impairment bij de ziekte van Parkinson. Tijdschrift voor Neuropsychologie, 2, 94–107.

    Google Scholar 

  • Geusgens, C., Baars-Elsinga, B., Visser-Meily, A., & Heugten, C. van (2014). Niet rennen maar plannen. Kenniscentrum Revalidatiegeneeskunde Utrecht/Universiteit Maastricht.

    Google Scholar 

  • Gezondheidsraad (2018). ME/CVS. Publicatienr. 2018/07. Den Haag.

    Google Scholar 

  • Gorissen, M., & Schmand, B. (2014). Mentale inspanning en onderpresteren. In M. Hendriks, R. Kessels, M. Gorissen, B. Schmand & A. Duits (Red.), Neuropsychologische diagnostiek: De klinische praktijk (pag. 157–172). Amsterdam. Uitgeverij Boom.

    Google Scholar 

  • Green, M. F. (1998). Schizophrenia from a neurocognitive perspective. Boston: Allyn and Bacon.

    Google Scholar 

  • Greiffenstein, M., Gervais, R., Baker, W. J., Artiola, L., & Smith, H. (2012). Symptom validity testing in medically unexplained pain: A chronic regional pain syndrome type 1 case series. The Clinical Neuropsychologist, 27, 138–147.

    Article  Google Scholar 

  • Gronwall, D., & Sampson, H. (1974). The psychological effects of concussion (the Paced Auditory Attention Test (PASAT). Auckland University Press/Oxford University Press.

    Google Scholar 

  • Hammes, J. W. G. (1978). Stroop Kleur-Woord test. Handleiding. Amsterdam: Pearson Clinical.

    Google Scholar 

  • Hart, O. van der, Nijenhuis, E., & Steele, K. (2010). Het belaagde zelf. Structurele dissociatie en de behandeling van chronische traumatisering. Amsterdam: Boom.

    Google Scholar 

  • Heaton, S. K., Chelune, G. J., Talley, J. L., Kay, G. G., & Curtiss, G. (1993). Wisconsin card sorting test manual: Revised and expanded. Odessa, Fl: Psychological Assessment Resources.

    Google Scholar 

  • Hoof, E. van, Cluydts, R., & Meirleir, K. de (2003). Atypical depression as a secondary symptom in chronic fatigue syndrome. Medical Hypotheses, 61(1), 52–55.

    Article  CAS  Google Scholar 

  • Houdenhove, B. van, Neerinckx, E., Lysens, R., Vertommen, H., Houdenhove, L. van, Onghena, P., et al. (2001). Victimization in chronic fatigue syndrome and fibromyalgia in tertiary care: A controlled study on prevalence and characteristics. Psychosomatics, 42(1), 21–28.

    Article  CAS  Google Scholar 

  • Hout, M. van, & Gorissen-van Eenige, M. (2012). De Amsterdamse korte termijn geheugen test. In A. Bouma, J. Mulder, J. Lindeboom & B. Schmand (Red.), Handboek neuropsychologische diagnostiek (pag. 809–820). Amsterdam: Pearson.

    Google Scholar 

  • Knoop, H. (2018). ME is niet puur lichamelijk. NRC Handelsblad, 23 maart 2018.

    Google Scholar 

  • Knoop, H., & Wiborg, J. (2012). Behandeling van CVS. In G. Bleijenberg, H. van der Horst, J. van der Meer & H. Knoop (Red.), Chronische vermoeidheid (pag. 11–21). Utrecht: De Tijdstroom.

    Google Scholar 

  • Komaroff, A. L. (1993). Clinical presentation of chronic fatigue syndrome. Ciba Foundation Symposium, 173, 43–54.

    CAS  PubMed  Google Scholar 

  • Kooij, J. J. S., & Buitelaar, J. K. (1997). Zelf-rapportage vragenlijst over aandachtsproblemen en hyperactiviteit voor volwassenheid en kindertijd. Geraadpleegd op 18 december 2018 op https://hulpgids.nl/assets/files/pdf/testen/ADHD-zelfrapportage-lijst1.pdf.

  • Lindeboom, J., & Schmand, B. (2003). Visuele associatie test. Handleiding. Leiden: Pits Uitgeverij.

    Google Scholar 

  • Merckelbach, H. (2016). Een debat dat blijft vermoeien. NRC Handelsblad, 21 oktober 2016.

    Google Scholar 

  • Michiels, V., & Cluydts, R. (2001). Neuropsychological functioning in chronic fatigue syndrome: A review. Acta Psychiatrica Scandinavia, 103(2), 84–93.

    Article  CAS  Google Scholar 

  • Mulder, J. L., Dekker, R., & Mulder, P. H. (1996). Verbale leer en geheugen test. Handleiding. Amsterdam: Pearson Assessment and Information B.V.

    Google Scholar 

  • Ocon, A. J. (2013). Caught in the thickness of brain fog: Exploring the cognitive symptoms of chronic fatigue syndrome. Frontiers in Physiology, 4, 1–9.

    Google Scholar 

  • Okada, T., Tanaka, M., Kuratsune, H., Watanabe, Y., & Sadato, N. (2004). Mechanisms underlying fatigue: A voxel-based morphometric study of chronic fatigue syndrome. BMC Neurology, 4, 14.

    Google Scholar 

  • Putte, E. M. van de (2006). Exploring chronic fatigue syndrome in adolescents. Proefschrift. Utrecht: Universiteit Utrecht.

    Google Scholar 

  • Roy-Byrne, P., Smith, W. R., Golberg, J., Afari, N., & Buchwald, D. (2004). Posttraumatic stress disorder among patients with chronic pain and chronic fatigue. Psychological Medicine, 34, 363–368.

    Article  CAS  Google Scholar 

  • Saan, R. J., & Deelman, B. G. (1986). De 15 woordentest A en B. Een voorlopige handleiding (Intern rapport). Groningen: AZG.

    Google Scholar 

  • Saez-Francas, N., Alegre, J., Calvo, N., Antonio Ramos-Quiroga, J., Ruiz, E., Hernandez-Vara, J., et al. (2012). Attention deficit/hyperactivity disorder in chronic fatigue syndrome patients. Psychiatry Research, 200(2–3), 748–753.

    Article  Google Scholar 

  • Santamarina- Perez, P., Eiroa-Orosa, F. J., Freniche, V., Moreno-Mayos, A., Alegre, J., Saez, N., et al. (2011). Length of illness does not predict cognitive dysfunction in chronic fatigue syndrome. Applied Neuropsychology, 18(3), 216–222.

    Article  Google Scholar 

  • Schmand, B., & Lindeboom, J. (2005). Amsterdam short-term memory test. Manual. Leiden: PITS.

    Google Scholar 

  • Schmand, B., Lindeboom, J., & Harskamp, F. van (1992). Nederlandse Leestest voor Volwassenen. In A. Bouma, J. Mulder & J. Lindeboom (Red.), Neuropsychologische diagnostiek (pag. A45–A52). Lisse: Swets en Zeitlinger.

    Google Scholar 

  • Schmand, B., Sterke, S. de, & Lindeboom, J. (1999). Amsterdamse korte termijn geheugen test. Handleiding. Amsterdam: Pearson.

    Google Scholar 

  • Schmidt, M. (1996). Rey auditory verbal learning test: A handbook. Los Angeles (CA): Western Psychological Services.

    Google Scholar 

  • Smith, G. P., & Burger, G. K. (1997). Detection of malingering: Validation of the Structured Inventory of Malingered Symptomatology (SIMS). Journal of the Academy of Psychiatry and the Law, 25, 180–183.

    Google Scholar 

  • Sturm, W. (2016). Perception and attention functions: Vigilance. Handleiding. Wenen: Viena Test System Neuro.

    Google Scholar 

  • Teitelbaum, J. (2011). Is autism related to CFS and fybromyalgia? Complementary Medicine, 30th June, 1–3.

    Google Scholar 

  • Tiersky, L. A., Johnson, S. K., Lange, G., Natelson, B. H., & DeLuca, J. (1997). Neuropsychology of chronic fatigue syndrome: A critical review. Journal of Clinical Experimental Neuropsychology, 19(4), 560–586.

    Article  CAS  Google Scholar 

  • Tombaugh, T. (1996). Test of Memory and Malingering – TOMM. Toronto: Mental Health Systems.

    Google Scholar 

  • Twisk, F. N. M., Arnoldus, R. J. W., & Maes, M. (2010). Letter to the Editor: Plausible explanations for neurocognitive deficits in ME/CFS, aggravation of neurocognitive impairment induced by exertion. Psychological Medicine, 40(7), 1230–1231.

    Article  Google Scholar 

  • Vlaminck, P., & Kramer, L. (2017). Schizofrenie en persoonlijkheidspathologie. In E. H. M. Eurelings-Bontekoe, R. Verheul & W. M. Snellen (Red.), Handboek persoonlijkheidspathologie (pag. 504–514). Houten: Bohn Stafleu van Loghum.

    Google Scholar 

  • Vollema, M. G. (2006). De neuropsychologie in de psychiatrie. In H. Hovens & H. J. G. M. van Megen (Red.), Handboek psychologische psychiatrie (pag. 131–147). Utrecht: De Tijdstroom.

    Google Scholar 

  • Warrington, E. K. (1984). Recognition memory test. Windsor, UK: NFER-Nelson.

    Google Scholar 

  • Wechsler, D. (1981). Wechsler adult intelligence scale-revised. Amsterdam: Pearson Clinical.

    Google Scholar 

  • Werf, S. P. van der, Prins, J. B., Jongen, P. J., Meer, J. W. van der, & Bleijenberg, G. (2000). Abnormal neuropsychological findings are not necessarily a sign of cerebral impairment: A matched comparison between chronic fatigue syndrome and multiple sclerosis. Neuropsychiatry, Neuropsychology and Behavior Neurology, 13(3) 199–203.

    Google Scholar 

  • White, P. D., Goldsmith, K. A., Johnson, A. L., Potts, L., Walwyn, R., et al. (2011). Comparison of adaptive pacing therapy, cognitive behaviour therapy, graded exercise therapy, and specialist medical care for chronic fatigue syndrome (PACE): A randomised trial. The Lancet, 377(9768), 823–836.

    Article  CAS  Google Scholar 

  • Wilshire, C., Kindlon, T., Matthees, A., & McGrath, S. (2017). Can patients with chronic fatigue syndrome really recover after graded exercise or cognitive behavioural therapy? A critical commentary and preliminary re-analysis of the PACE trial. Journal of Fatigue: Biomedicine, Health and Behavior, 5(1).

    Google Scholar 

  • Young, J. L. (2013). Chronic fatigue syndrome: 3 cases and discussion of the natural history of attention-deficit/hyperactivity disorder. Postgraduate Medicine, 125(1), 162–168.

    Article  Google Scholar 

Download references

Author information

Authors and Affiliations

  1. De Binnenkijk, praktijk voor psychotherapie, diagnostiek en supervisie, Ermelo, Nederland

    dr. M. G. Vollema (Klinisch neuropsycholoog)

Authors
  1. dr. M. G. Vollema
    View author publications

    You can also search for this author in PubMed Google Scholar

Editor information

Editors and Affiliations

  1. Koninklijke Visio, Geleen, The Netherlands

    J.A.M. Vandermeulen

  2. Denekamp, The Netherlands

    M.M.A. Derix

  3. Amsterdam, The Netherlands

    A. van Dijke

Rights and permissions

Reprints and permissions

Copyright information

© 2019 Bohn Stafleu van Loghum is een imprint van Springer Media B.V., onderdeel van Springer Nature

About this chapter

Check for updates. Verify currency and authenticity via CrossMark

Cite this chapter

Vollema, M.G. (2019). Neuropsychologische afwijkingen bij het chronischevermoeidheidssyndroom en gevolgen voor diagnostiek en behandeling. In: Vandermeulen, J., Derix, M., van Dijke, A. (eds) De rol van neuropsychologie bij psychotherapie. Bohn Stafleu van Loghum, Houten. https://doi.org/10.1007/978-90-368-2263-3_4

Download citation

  • DOI: https://doi.org/10.1007/978-90-368-2263-3_4

  • Published:

  • Publisher Name: Bohn Stafleu van Loghum, Houten

  • Print ISBN: 978-90-368-2262-6

  • Online ISBN: 978-90-368-2263-3

  • eBook Packages: Dutch language eBook collection

Publish with us

Policies and ethics

Search

Navigation