De motoriek van de foetus en de pasgeborene

Abstract

Dankzij echografisch onderzoek weten we dat de foetus in de 7de tot 8ste zwangerschapsweek¹ begint te bewegen (Ianniruberto & Tajani, 1981; De Vries e.a., 1982). De allereerste bewegingen bestaan uit langzame extensiebewegingen van de nek (Prechtl, 1997). Nadat de foetus eerst enkele dagen alleen deze bewegingen heeft gemaakt, verschijnen de zogenaamde ‘startles’ en gegeneraliseerde bewegingen (afb. 2.1). Zowel bij de startle als bij de gegeneraliseerde beweging zijn alle onderdelen van het lichaam betrokken. De startle bestaat uit een kortdurende, fasische contractie van vele spieren van lijf en ledematen, waardoor een beweging ontstaat die vergelijkbaar is met de plotselinge contractie van een ‘slaapschok’ of de plotselinge beweging die mensen maken wanneer zij erg schrikken. De gegeneraliseerde beweging (General Movement) bestaat uit een langer durende beweging waaraan alle onderdelen van het lichaam meedoen in een ingewikkeld en moeilijk voorspelbaar bewegingspatroon. De aanwezigheid van beweeglijkheid voor de leeftijd van 8 weken betekent dat de eerste bewegingen ontstaan voordat de spinale reflexboog is voltooid. De eerste complete spinale reflexbogen verschijnen in week 8 (Windle & Fitzgerald, 1937; Okado & Kojima, 1984). Dit betekent dat de eerste bewegingen van de mens, net als die van het kippenembryo (Hamburger e.a., 1966), zonder afferente informatie totstandkomen. Dit benadrukt het belang van het spontane karakter van de eerste bewegingen en weerlegt het hardnekkige axioma dat stelt dat het gedrag van het jonge, ‘primitieve’ zenuwstelsel reflexmatig van aard is (Humphrey, 1969).

Noten

• 1 De leeftijd van de foetus wordt meestal uitgedrukt in weken verlopen na de eerste dag van de laatste menstruatie van de moeder, dat wil zeggen in postmenstruele weken (PM-weken). Het is goed te bedenken dat de leeftijd uitgedrukt in PM-weken twee weken verschilt van de leeftijd na de conceptie. De leeftijd na de conceptie is de leeftijd die meestal in de embryologie wordt gebruikt.

• 2 Voor de beschrijving van de vroegkinderlijke reactiepatronen gebruiken we liever de term ‘reactie’ dan de term ‘reflex’ omdat het woord reactie de complexe aard van de onderliggende neurale mechanismen van de vroegkinderlijke reactiepatronen beter weergeeft dan het woord reflex (zie ook Touwen, 1984b).

• 3 Voor de verwijzing naar de foetus of de baby hebben we voor de mannelijke vormen ‘hij’ en ‘zijn’ gekozen in plaats van de vormen ‘hij/zij’ en ‘hem/haar’ die het lezen vermoeiend maken, omdat op het merendeel van de figuren een jongetje staat afgebeeld.

• 4 Wij gebruiken liever geen termen uit de pathologie voor het beschrijven van fenomenen die behoren tot de normale ontwikkeling.