Skip to main content

Steuerhinterziehung, § 370 AO

  • Chapter
  • First Online:
Steuerstrafrecht

Part of the book series: Springer-Lehrbuch ((SLB))

  • 167 Accesses

Zusammenfassung

(1) Mit Freiheitsstrafe bis zu fünf Jahren oder mit Geldstrafe wird bestraft, wer

This is a preview of subscription content, log in via an institution to check access.

Access this chapter

eBook
USD 19.99
Price excludes VAT (USA)
  • Available as EPUB and PDF
  • Read on any device
  • Instant download
  • Own it forever
Softcover Book
USD 29.99
Price excludes VAT (USA)
  • Compact, lightweight edition
  • Dispatched in 3 to 5 business days
  • Free shipping worldwide - see info

Tax calculation will be finalised at checkout

Purchases are for personal use only

Institutional subscriptions

Notes

  1. 1.

    Näher Suhr, Rechtsgut der Steuerhinterziehung und Steuerverkürzung, 1989, 18 ff.; Grötsch, in: Joecks/Jäger/Randt, Steuerstrafrecht, 9. Aufl. 2023, § 370 AO Rn. 26 ff.; Stahlschmidt, Steuerstrafrecht, 2. Aufl. 2020, § § 3 Rn. 1 ff.

  2. 2.

    So Isensee NJW 1985, 1007 (1008).

  3. 3.

    Schulze DStR 1964, 416; Ehlers FR 1976, 505.

  4. 4.

    Salditt FS Tipke, 1995, 475 (477 ff.).

  5. 5.

    RG U. v. 04.03.1912 – I 981/11 – RGSt 46, 16; RG U. v. 23.05.1938 – 3 D 257/38 – RGSt 72, 184; OLG Schleswig U. v. 06.02.1963 – Ss 547/62 – ZfZ 1964, 343; BGH U. v. 18.09.1981 – 2 StR 358/81 – BGHSt 30, 207; BGH U. v. 19.12.1997 – 5 StR 569/96 – BGHSt 43, 381; Schmitz/Wulf, in: MK-StGB, 4. Aufl. 2023, § § 370 AO Rn. 2 m. w. N.; Ransiek, in: Kohlmann, Steuerstrafrecht, 78. Lfg. 2023, § § 370 AO Rn. 53; s. auch Suhr, Rechtsgut der Steuerhinterziehung und Steuerverkürzung, 1989, 12 m. w. N.

  6. 6.

    Zutreffend Suhr, Rechtsgut der Steuerhinterziehung und Steuerverkürzung, 1989, 177; Joecks, in Joecks/Jäger/Randt, Steuerstrafrecht, 9. Aufl. 2023, § § 370 AO Rn. 26.

  7. 7.

    So Schmitz/Wulf, in: MK-StGB, 4. Aufl. 2023, § § 370 AO Rn. 4, die die Beurteilung, was eine gerechte Lastenverteilung darstellt, als politische Entscheidung qualifizieren und den Gerichten zur Klärung im Einzelfall überantworten.

  8. 8.

    Vgl. Peters, in: HHSp, 274. Lfg. 2023, § 370 AO Rn. 36.

  9. 9.

    BT-Drs. VI/1982; BGH B. v. 07.02.1984 – 3 StR 413/83 – NStZ 1984, 414; BGH U. v. 01.02.1989 – 3 StR 450/88 – BGHSt 36, 105, 111; Schmitz/Wulf, in: MK-StGB, 4. Aufl. 2023, § 370 AO Rn. 11; Peters, in: HHSp, 274. Lfg. 2023, § 370 AO Rn. 36; Grötsch, in: Joecks/Jäger/Randt, Steuerstrafrecht, 9. Aufl. 2023, § 370 AO Rn. 27.

  10. 10.

    So noch Hellmann, in: HHSp, 244. Lfg. 2017, § 370 AO Rn. 57 ff.; vgl. nun aber Peters, in: HHSp, 274. Lfg. 2023, § 370 AO Rn. 36.

  11. 11.

    So aber Hellmann, in: HHSp, 244. Lfg. 2017, § 370 AO Rn. 57 ff.

  12. 12.

    Grötsch, in: Joecks/Jäger/Randt, Steuerstrafrecht, 9. Aufl. 2023, § 370 AO Rn. 27; Schmitz/Wulf, in: MK-StGB, 4. Aufl. 2023, § 370 AO Rn. 12.

  13. 13.

    Rolletschke, Steuerstrafrecht, 5. Aufl. 2021, Rn. 1/19; Grötsch, in: Joecks/Jäger/Randt, Steuerstrafrecht, 9. Aufl. 2023, § 370 AO Rn. 27; Schmitz/Wulf, in: MK-StGB, 4. Aufl. 2023, § 370 AO Rn. 11.

  14. 14.

    Konkret in Bezug auf den Steueranspruch, abstrakt in Bezug auf das Staatsvermögen, vgl. zur Fragwürdigkeit der Kategorien im Hinblick auf § 370 AO Grötsch, in: Joecks/Jäger/Randt, Steuerstrafrecht, 9. Aufl. 2023, § 370 AO Rn. 76.

  15. 15.

    Grötsch, in: Joecks/Jäger/Randt, Steuerstrafrecht, 9. Aufl. 2023, § 370 AO Rn. 27.

  16. 16.

    Grötsch, in: Joecks/Jäger/Randt, Steuerstrafrecht, 9. Aufl. 2023, § 370 AO Rn. 27.

  17. 17.

    BGH U. v. 24.10.1990 – 3 StR 16/90 – wistra 1991, 107; BGH U. v. 19.03.2013 – 1 StR 318/12 – wistra 2013, 463.

  18. 18.

    So Schmitz/Wulf, in: MK-StGB, 4. Aufl. 2023, § 370 AO Rn. 11.

  19. 19.

    BGH B. v. 29.10.1990 – 3 StR 16/90 – wistra 1991, 10; BGH U. v. 02.11.1995 – 5 StR 414/95 – wistra 1996, 106.

  20. 20.

    BGH U. v. 13.09.2018 – 1 StR 642/17 – BGHSt 63, 203.

  21. 21.

    Jäger, in: Klein, AO, 16. Aufl. 2022, § 370 AO Rn. 138; Madauß NZWiSt 2019, 294 (296).

  22. 22.

    BGH B. v. 29.10.1990 – 3 StR 16/90 – wistra 1991, 10.

  23. 23.

    Eine Vermögensteuer wird derzeit aufgrund des Urteils des BverfG v. 22.06.1995 – 2 BvL 37/91 in Deutschland nicht erhoben.

  24. 24.

    § 3 II AO.

  25. 25.

    Die AO spricht ausschließlich in den §§ 178 IV, 370 III Nr. 5 AO von Verbrauchssteuern, im Übrigen durchgängig von Verbrauchsteuern. Im Interesse einer gesetzesorientierten Darstellung wird daher (nur) i. R. d. §§ 370, 371 AO die erstgenannte Schreibweise verwendet.

  26. 26.

    Rolletschke, Steuerstrafrecht, 4. Aufl. 2012, § 370 AO Rn. 135.

  27. 27.

    Vgl. Art. 5 Nr. 20 und 21 UZK.

  28. 28.

    Peters, in: HHSp, 274. Lfg. 2023, § 370 AO Rn. 242.

  29. 29.

    Rolletschke, Steuerstrafrecht, 5. Aufl. 2021, Rn. 1/139.

  30. 30.

    § 12 I SächsKiStG.

  31. 31.

    Schmitz/Wulf, in: MK-StGB, § 370 AO Rn. 57.

  32. 32.

    Vgl. Seer, in: Tipke/Lang, Steuerrecht, 24. Aufl. 2020, Rn. 23/38 ff.

  33. 33.

    Hadamitzky/Senge, in: Erbs/Kohlhaas, Strafrechtliche Nebengesetze, 246. Lfg. 2023, § 370 AO Rn. 31 f.

  34. 34.

    Rolletschke, Steuerstrafrecht, 5. Aufl. 2021, Rn. 1/136; Stahlschmidt, Steuerstrafrecht, 2. Aufl. 2020, § 5 Rn. 10; Peters, in: HHSp, 274. Lfg. 2023, § 370 AO Rn. 239.

  35. 35.

    Grötsch, in: Joecks/Jäger/Randt, Steuerstrafrecht, 9. Aufl. 2023, § 370 AO Rn. 51.

  36. 36.

    Gersch, in: Klein, AO, 16. Aufl. 2022, § 3 AO Rn. 30.

  37. 37.

    Grötsch, in: Joecks/Jäger/Randt, Steuerstrafrecht, 9. Aufl. 2023, § 370 AO Rn. 52; Stahlschmidt, Steuerstrafrecht, 2. Aufl. 2020, § 5 Rn. 11; Peters, in: HHSp, 274. Lfg. 2023, § 370 AO Rn. 247 ff.; Schmitz/Wulf, in: MK-StGB, § 370 AO Rn. 58 ff.

  38. 38.

    BGH U. v. 19.12.1997 – 5 StR 569/96 – BGHSt 43, 381 (406); Jäger, in: Klein, AO, 16. Aufl. 2022, § 370 AO Rn. 21; Rolletschke, in: Graf/Jäger/Wittig, Wirtschaftsstrafrecht und Steuerstrafrecht, 2. Aufl. 2017, § 370 AO Rn. 84; Krumm, in: Tipke/Kruse, AO, 176. Lfg. 2023, § 370 AO Rn. 76; Dumke/Webel, in: Schwarz/Pahlke, AO, 152. Lfg. 2013, § 370 AO Rn. 83.

  39. 39.

    Für eine Anwendbarkeit auf die Verkürzung von Zinsen und Kosten Peters, in: HHSp, 274. Lfg. 2023, § 370 AO Rn. 252; gegen die Anwendbarkeit des § 370 AO Schmitz/Wulf, in: MK-StGB, 4. Aufl. 2023, § 370 AO Rn. 60.

  40. 40.

    Grötsch, in: Joecks/Jäger/Randt, Steuerstrafrecht, 9. Aufl. 2023, § 370 AO Rn. 36; Peters, in: HHSp, 274. Lfg. 2023, § 370 AO Rn. 252; für Steuererstattungszinsen auch Schmitz/Wulf, in: MK-StGB, § 370 AO Rn. 61.

  41. 41.

    BGH U. v. 06.06.2007 – 5 StR 127/07 – BGHSt 51, 356; anders noch BGH U. v. 19.12.1997 – 5 StR 569/96 – BGHSt 43, 381, 406.

  42. 42.

    So Jäger, in: Klein, AO, 16. Aufl. 2022, § 370 AO Rn. 21; für Säumnis- und Verspätungszuschläge und Zwangsgelder BGH U. v. 19.12.1997 – 5 StR 569/96 – BGHSt 43, 381.

  43. 43.

    Siehe hierzu auch Schmitz/Wulf, in: MK-StGB, § 370 AO Rn. 61.

  44. 44.

    Stahlschmidt, Steuerstrafrecht, 2. Aufl. 2020, § 4 Rn. 3; BGH U. v. 06.06.1973 – 1 StR 82/72 – BGHSt 25, 190.

  45. 45.

    Rolletschke, Steuerstrafrecht, 4. Aufl. 2012, Rn. 36; vgl. Fischer, StGB, 70. Aufl. 2023, § 263 Rn. 6.

  46. 46.

    Rolletschke, Steuerstrafrecht, 5. Aufl. 2021, Rn. 1/64.

  47. 47.

    BGH U. v. 14.01.2015 – 1 StR 93/14 – wistra 15, 273 Rn. 84.

  48. 48.

    Peters, in: HHSp, 274. Lfg. 2023, § 370 AO Rn. 133.

  49. 49.

    So noch Joecks, in: Joecks/Jäger/Randt, Steuerstrafrecht, 8. Aufl. 2015, § 370 AO Rn. 175; vgl. nunmehr Grötsch, in: Joecks/Jäger/Randt, Steuerstrafrecht, 9. Aufl. 2023, § 370 AO Rn. 185.

  50. 50.

    BGH U. v. 06.06.1973 – 1 StR 82/72 – BGHSt 25, 190 (191).

  51. 51.

    Grötsch, in: Joecks/Jäger/Randt, Steuerstrafrecht, 9. Aufl. 2023, § 370 AO Rn. 200; BGH U. v. 27.09.2002 – 5 StR 97/02 – wistra 2003, 20.

  52. 52.

    Rolletschke, Steuerstrafrecht, 5. Aufl. 2021, Rn. 1/58 f.

  53. 53.

    Peters, in: HHSp, 274. Lfg. 2023, § 370 AO Rn. 198 ff.

  54. 54.

    Ransiek, in: Kohlmann, Steuerstrafrecht, 79. Lfg. 2023, § 370 AO Rn. 237; vgl. auch die Nachweise bei Grötsch, in: Joecks/Jäger/Randt, Steuerstrafrecht, 9. Aufl. 2023, § 370 AO Rn. 190.

  55. 55.

    BGH U. v. 10.11.1999 – 5 StR 221/99 – NStZ 2000, 203.

  56. 56.

    BGH U. v. 10.11.1999 – 5 StR 221/99 – NStZ 2000, 203.

  57. 57.

    Schmitz/Wulf, in: MK-StGB, 4. Aufl. 2023, § 370 AO Rn. 255 ff., welche allerdings für den objektiven Empfängerhorizont der Finanzverwaltung ausschließlich auf die Rechtsprechung und nicht Richtlinien oder eine Praxis der Finanzverwaltung abstellen wollen; Stahlschmidt, Steuerstrafrecht, 2. Aufl. 2020, § 4 Rn. 20 ff.; Seer, in: Tipke/Lang, Steuerrecht, 24. Aufl. 2020, Rn. 23/24; zurückhaltender Peters, in: HHSp, 274. Lfg. 2023, § 370 AO Rn. 200 ff.

  58. 58.

    Jäger, in: Klein, AO, 16. Aufl. 2022, § 370 AO Rn. 40a.

  59. 59.

    Jäger, in: Klein, AO, 16. Aufl. 2022, § 370 AO Rn. 40a.

  60. 60.

    Stahlschmidt, Steuerstrafrecht, 2. Aufl. 2020, § 4 Rn. 40.

  61. 61.

    Grötsch, in: Joecks/Jäger/Randt, Steuerstrafrecht, 9. Aufl. 2023, § 370 AO Rn. 241, 260 ff.

  62. 62.

    Peters, in: HHSp, 274. Lfg. 2023, § 370 AO Rn. 130; Grötsch, in: Joecks/Jäger/Randt, Steuerstrafrecht, 9. Aufl. 2023, § 370 AO Rn. 242; Hadamitzky/Senge, in: Erbs/Kohlhaas, Strafrechtliche Nebengesetze, 246. Lfg. 2023, § 370 AO Rn. 24.

  63. 63.

    OLG Köln U. v. 31.01.2017 – III-1 RVs 253/16 – wistra 2017, 363; Grötsch, in: Joecks/Jäger/Randt, Steuerstrafrecht, 9. Aufl. 2023, § 370 AO Rn. 243; Stahlschmidt, Steuerstrafrecht, 2. Aufl. 2020, § 4 Rn. 44; kritisch Rolletschke, Steuerstrafrecht, 5. Aufl. 2021, Rn. 111.

  64. 64.

    OLG Köln U. v. 31.01.2017 – III-1 RVs 253/16 – wistra 2017, 363; Roth NZWiSt 2017, 308; Buse AO-StB 2017, 209.

  65. 65.

    LG Aurich U. v. 08.11.2017 – 12 Ns 310 Js 8712/15 – wistra 2018, 179, aufgehoben durch OLG Oldenburg B. v. 10.07.2018 – 1 Ss 51/18 – NZWiSt 2019, 145; Jäger, in: Klein, AO, 16. Aufl. 2022, § 370 AO Rn. 60; Roth NZWiSt 2017, 308.

  66. 66.

    BGH U. v. 19.10.1999 – 5 StR 178/99 – NJW 2000, 528; BGH B. v. 14.12.2010 – 1 StR 275/10 – NStZ 2011, 283; BGH B. v. 21.11.2012 – 1 StR 391/12 – NStZ 2013, 411.

  67. 67.

    Roth NZWiSt 2017, 308.

  68. 68.

    Roth NZWiSt 2017, 308.

  69. 69.

    BGH U. v. 06.06.2007 – 5 StR 127/07 – NStZ 2007, 596.

  70. 70.

    Jäger, in: Klein, AO, 16. Aufl. 2022, § 370 AO Rn. 60; Roth NZWiSt 2017, 308.

  71. 71.

    Schmitz/Wulf, in: MK-StGB, 4. Aufl. 2023, § 370 AO Rn. 297 ff. mit Wiedergabe des Meinungsstandes.

  72. 72.

    BGH B. v. 21.11.2012 – 1 StR 391/12 – wistra 2013, 107.

  73. 73.

    OLG Köln U. v. 31.01.2017 – III-1 RVs 253/16 – wistra 2017, 363.

  74. 74.

    BGH U. v. 06.06.2007 – 5 StR 127/07 – NJW 2007, 2864.

  75. 75.

    BFH U. v. 28.04.1998 – IX R 49/96 – DStZ 1998, 811.

  76. 76.

    Rolletschke, Steuerstrafrecht, 5. Aufl. 2021, Rn. 1/115; Grötsch, in: Joecks/Jäger/Randt, Steuerstrafrecht, 9. Aufl. 2023, § 370 AO Rn. 245.

  77. 77.

    Stahlschmidt, Steuerstrafrecht, 2. Aufl. 2020, § 4 Rn. 35; Bosch, in: Sch/Sch, StGB, 30. Aufl. 2019, vor § 13 StGB Rn. 137.

  78. 78.

    Jescheck/Weigend, AT, 5. Aufl. 1996, 605; Heger, in: Lackner/Kühl/Heger, 30. Aufl. 2023, § 13 Rn. 4.

  79. 79.

    Ransiek, in: Kohlmann, Steuerstrafrecht, 78. Lfg. 2023, § 370 AO Rn. 272.

  80. 80.

    BGH U. v. 09.04.2013 – 1 StR 586/12 – BGHSt 58, 218; BGH U. v. 09.05.2017 – 1 StR 265/16 – wistra 2017, 390, vgl. auch Jäger, in: Klein, AO, 16. Aufl. 2022, § 370 AO Rn. 61d mit weiteren Differenzierungen.

  81. 81.

    So auch BGH B. v. 01.08.2018 – 1 StR 643/17 – NStZ-RR 2018, 379; siehe auch Jäger, in: Klein, AO, 16. Aufl. 2022, § 370 AO Rn. 73.

  82. 82.

    OLG Hamburg v. 07.05.1996 – 2 StO 1/96 – NStZ 1996, 557.

  83. 83.

    BGH B. v. 10.01.2002 – 5 StR 452/01 – NJW 2002, 1134; Jäger, in: Klein, AO, 16. Aufl. 2022, § 370 AO Rn. 73.

  84. 84.

    Vgl. BGH B. v. 10.01.2002 – 5 StR 452/01 – NJW 2002, 1134, BGH B. v. 12.01.2005 – 5 StR 191/04 – wistra 2005, 148.

  85. 85.

    BGH B. v. 12.01.2005 – 5 StR 191/04 – wistra 2005, 148; offen gelassen noch in BGH B. v. 26.04.2001 – 5 StR 587/00 – NJW 2001, 3638 sowie BGH B. v. 10.01.2002 – 5 StR 452/01 – NJW 2002, 1134.

  86. 86.

    Stahlschmidt, Steuerstrafrecht, 2. Aufl. 2020, § 4 Rn. 48; Grötsch, in: Joecks/Jäger/Randt, Steuerstrafrecht, 9. Aufl. 2023, § 370 AO Rn. 246; Jäger, in: Klein, AO, 16. Aufl. 2022, § 370 AO Rn. 61.

  87. 87.

    Stahlschmidt, Steuerstrafrecht, 2. Aufl. 2020, § 4 Rn. 51 m. w. N.; a. A. offenbar Peters, in: HHSp, 274. Lfg. 2023, § 370 AO Rn. 139 ff.

  88. 88.

    BGH U. v. 19.12.1997 – 5 StR 569/96 – BGHSt 43, 381; Grötsch, in: Joecks/Jäger/Randt, Steuerstrafrecht, 9. Aufl. 2023, § 370 AO Rn. 179; Jäger, in: Klein, AO, 16. Aufl. 2022, § 370 AO Rn. 61d; a. A. Ransiek, in: Kohlmann, Steuerstrafrecht, 78. Lfg. 2023, § 370 AO Rn. 279, der § 153 AO als lex specialis zu § 13 StGB sieht; vgl. auch Peters, in: HHSp, 274. Lfg. 2023, § 370 AO Rn. 142.

  89. 89.

    Vgl. Grötsch, in: Joecks/Jäger/Randt, Steuerstrafrecht, 9. Aufl. 2023, § 370 AO Rn. 179.

  90. 90.

    BGH U. v. 09.05.2017 – 1 StR 265/16 – wistra 2017, 390.

  91. 91.

    BGH U. v. 28.02.1995 – 5 StR 491/94 – BGHSt 41, 1; Rolletschke, Steuerstrafrecht, 5. Aufl. 2021, Rn. 1/96.

  92. 92.

    BGH U. v. 23.10.2018 – 1 StR 454/17 – BGHSt 63, 28; BGH B. v. 13.03.2019 – 1 StR 636/18 – NStZ 2020, 495; BGH U. v. 21.05.2019 – 1 StR 92/19 – wistra 2019, 508; BGH B. v. 22.10.2019 – 1 StR 199/19 – wistra 2020, 333; BGH B. v. 12.02.2020 – 1 StR 344/19 – NStZ-RR 2020, 250; BGH B. v. 14.10.2020 – 1 StR 265/20 – BeckRS 2020, 30161; BGH B. v. 22.03.2023 – 1 StR 440/22 – BeckRS 2023, 8590; Jäger, in: Klein, AO, 16. Aufl. 2022, § 370 AO Rn. 61d.

  93. 93.

    Vgl. die Übersicht bei Stahlschmidt, Steuerstrafrecht, 2. Aufl. 2020, § 4 Rn. 52 ff.

  94. 94.

    Jäger, in: Klein, AO, 16. Aufl. 2022, § 370 AO Rn. 76.

  95. 95.

    Jäger, in: Klein, AO, 16. Aufl. 2022, § 370 AO Rn. 75.

  96. 96.

    Schmitz/Wulf, in: MK-StGB, 4. Aufl. 2023, § 370 AO Rn. 402.

  97. 97.

    BGH B. v. 10.12.2008 – 1 StR 322/08 – wistra 2009, 114.

  98. 98.

    BGH U. v. 18.11.1960 – 4 StR 131/60 – BStBl. 1961 I, 495.

  99. 99.

    Jäger, in: Klein, AO, 16. Aufl. 2022, § 370 AO Rn. 131.

  100. 100.

    BGH U. v. 26.06.1984 – 5 StR 322/84 – wistra 84, 183.

  101. 101.

    So Jäger, in: Klein, AO, 16. Aufl. 2022, § 370 AO Rn. 134; vgl. auch Grötsch, in: Joecks/Jäger/Randt, Steuerstrafrecht, 9. Aufl. 2023, § 370 AO Rn. 117 f. mit zahlreichen Beispielen aus der Rechtsprechung.

  102. 102.

    BGH U. v. 03.06.1954 – 3 StR 302/53 – BGHSt 7, 336; Jäger, in: Klein, AO, 16. Aufl. 2022, § 370 AO Rn. 80.

  103. 103.

    BGH U. v. 30.07.1985 – 1 StR 284/85 – NStZ 1986, 79.

  104. 104.

    So Schmitz/Wulf, in: MK-StGB, 4. Aufl. 2023, § 370 AO Rn. 11.

  105. 105.

    Hadamitzky/Senge, in: Erbs/Kohlhaas, Strafrechtliche Nebengesetze, 246. Lfg. 2023, § 370 AO Rn. 36; BGH B. v. 03.09.1970 – 3 StR 155/69 – BGHSt 23, 319; BGH U. v. 20.07.1971 – 1 StR 683/70 – BGHSt 24, 178; BGH U. v. 22.04.1975 – 1 StR 592/74 – MDR 1975, 947.

  106. 106.

    Vgl. Birk/Desens/Tappe, Steuerrecht, 25. Aufl. 2022, § 4 Rn. 360.

  107. 107.

    Vgl. Nr. 1, 1 des Anwendungserlasses zu § 168 AO.

  108. 108.

    Rolletschke, Steuerstrafrecht, 5. Aufl. 2021, Rn. 1/170: erfolgt in der Praxis konkludent durch Auskehrung des „Rot“-Betrages.

  109. 109.

    Vgl. § 168, 2 AO.

  110. 110.

    Rolletschke, Steuerstrafrecht, 5. Aufl. 2021, Rn. 1/150; Schmitz/Wulf, in: MK-StGB, 4. Aufl. 2023, § 370 AO Rn. 100.

  111. 111.

    BFH U. v. 13.12.2000 – X R 96/98 – BStBl II 2001, 274; BFH U. v. 26.02.2002 – X R 44/00 – BFH/NV 2002, 1409; BFH U. v. 19.11.2009 – IV R 89/06 – BFH/NV 2010, 818.

  112. 112.

    Schmitz/Wulf, in MK-StGB, 4. Aufl. 2023, § 370 AO Rn. 101 m. w. N. zum Streitstand.

  113. 113.

    OLG Hamm B. v. 02.08.2001 – 2 Ws 156/01 – wistra 2001, 474.

  114. 114.

    Jäger, in: Klein, AO, 16. Aufl. 2022, § 376 AO Rn. 21; Schmitz/Wulf, in: MK-StGB, 4. Aufl. 2023, § 370 AO Rn. 101; Ebner, in: Joecks/Jäger/Randt, Steuerstrafrecht, 9. Aufl. 2023, § 376 AO Rn. 30.

  115. 115.

    Schmitz/Wulf, in: MK-StGB, 4. Aufl. 2023, § 370 AO Rn. 101.

  116. 116.

    Schmitz/Wulf, in: MK-StGB, 4. Aufl. 2023, § 370 AO Rn. 101 entgegen Müller wistra 2004, 11.

  117. 117.

    BGH B. v. 08.07.2014 – 1 StR 198/14 – NStZ-RR 2014, 340; BGH 11.07.2019 – 1 StR 154/19 – NZWiSt 2020, 30.

  118. 118.

    S. auch Madauß NZWiSt 2015, 141.

  119. 119.

    Peters, in: HHSp, 274. Lfg. 2023, § 370 AO Rn. 310.

  120. 120.

    BGH B. v. 22.08.2012 – 1 StR 317/12 – NStZ 2013, 410; Jäger, in: Klein, AO, 16. Aufl. 2022, § 370 AO Rn. 92.

  121. 121.

    BGH U. v. 20.05.1981 – 2 StR 666/80 – BGHSt 30, 122; BGH B. v. 28.10.1998 – 5 StR 500/98 – NStZ-RR 1999, 218; BGH B. v. 02.11.2010 – 1 StR 544/09 – NZWiSt 2012, 75; OLG Hamm B. v. 02.08.2001 – 2 Ws 156/01 – wistra 2001, 474 (95 %); HansOLG Hamburg v. 02.06.1992 – 1 Ss 119/91 – wistra 1993, 274; FG Düsseldorf U. v. 26.05.2010 – 7 K 298/09 E – EFG 2011, 381.

  122. 122.

    Jäger, in: Klein, AO, 16. Aufl. 2022, § 370 AO Rn. 92a m. w. N.

  123. 123.

    BGH B. v. 28.10.1998 – 5 StR 500/98 – NStZ-RR 1999, 218; Ebner, in: Joecks/Jäger/Randt, Steuerstrafrecht, 9. Aufl. 2023, § 376 AO Rn. 39 ff.; Schmitz/Wulf, in: MK-StGB, 4. Aufl. 2023, § 370 AO Rn. 109: erst mit vollständigem Abschluss der Veranlagungsarbeiten.

  124. 124.

    Rolletschke, Steuerstrafrecht, 5. Aufl. 2021, Rn. 1/172.

  125. 125.

    Z. B. BGH U. v. 17.03.2009 – 1 StR 627/08 – BGHSt 53, 221; Rolletschke, Steuerstrafrecht, 5. Aufl. 2021, Rn. 1/207; Grötsch, in: Joecks/Jäger/Randt, Steuerstrafrecht, 9. Aufl. 2023, § 370 AO Rn. 132; Schmitz/Wulf, in: MK-StGB, 4. Aufl. 2023, § 370 AO Rn. 129; vgl. auch Peters, in: HHSp, 274. Lfg. 2023, § 370 AO Rn. 315 ff. mit ausführlicher Stellungnahme.

  126. 126.

    Jäger, in: Klein, AO, 16. Aufl. 2022, § 370 AO Rn. 110; vertiefend zur dogmatischen Einordnung Schmitz/Wulf, in: MK-StGB, 4. Aufl. 2023, § 370 AO Rn. 124 ff.

  127. 127.

    BGH U. v. 17.03.2009 – 1 StR 627/08 – NJW 2009, 1979.

  128. 128.

    Schmitz/Wulf, in: MK-StGB, 4. Aufl. 2023, § 370 AO Rn. 81.

  129. 129.

    Ransiek, in: Kohlmann, Steuerstrafrecht, 78. Lfg. 2023, § 370 AO Rn. 371; Schmitz/Wulf, in: MK-StGB, 4. Aufl. 2023, § 370 AO Rn. 81 f.

  130. 130.

    Seer, in: Tipke/Lang, Steuerrecht, 24. Aufl. 2020, Rn. 23/35.

  131. 131.

    Seer, in: Tipke/Lang, Steuerrecht, 24. Aufl. 2020, Rn. 23/35; Schmitz/Wulf, in: MK-StGB, 4. Aufl. 2023, § 370 AO Rn. 82.

  132. 132.

    Ransiek, in: Kohlmann, Steuerstrafrecht, 78. Lfg. 2023, § 370 AO Rn. 371.

  133. 133.

    BGH B. v. 22.11.2012 – 1 StR 537/12 – wistra 2013, 199 Rn. 13.

  134. 134.

    Stahlschmidt, Steuerstrafrecht, 2. Aufl. 2020, § 5 Rn. 37; Peters, in: HHSp, 274. Lfg. 2023, § 370 AO Rn. 358 ff.; Grötsch, in: Joecks/Jäger/Randt, Steuerstrafrecht, 9. Aufl. 2023, § 370 AO Rn. 140.

  135. 135.

    Grötsch, in: Joecks/Jäger/Randt, 9. Aufl. 2023, § 370 AO Rn. 84 f.; Jäger, in: Klein, AO, 16. Aufl. 2022, § 370 AO Rn. 85.

  136. 136.

    Rolletschke, in: Graf/Jäger/Wittig, Wirtschafs- und Steuerstrafrecht, 2. Aufl. 2017, § 370 AO Rn. 155.

  137. 137.

    Fischer, StGB, 70. Aufl. 2023, vor § 52 Rn. 41.

  138. 138.

    So Rolletschke, Steuerstrafrecht, 5. Aufl. 2021, Rn. 1/221 unter Bezugnahme auf BGH U. v. 13.10.1992 – 5 StR 253/92 – wistra 1993, 66 = NStZ 1993, 87.

  139. 139.

    So Rolletschke, Steuerstrafrecht, 5. Aufl. 2021, Rn. 1/221.

  140. 140.

    BGH B. v. 01.02.1989 – 3 StR 179/88 – BGHSt 36, 100; BGH U. v. 23.03.1994 – 5 StR 91/94 – BGHSt 40, 109.

  141. 141.

    BGH B. v. 10.12.2008 – 1 StR 322/08 – BGHSt 53, 99.

  142. 142.

    So auch Schmitz/Wulf in MK-StGB, 4. Aufl. 2023, § 370 AO Rn. 86.

  143. 143.

    Webel/Dumke, in: Schwarz/Pahlke, AO § 370 AO Rn. 79.

  144. 144.

    So Rolletschke, Steuerstrafrecht, 5. Aufl. 2021, Rn. 1/223.

  145. 145.

    Vgl. die Darstellung bei Rolletschke, Steuerstrafrecht, 5. Aufl. 2021, Rn. 1/225 m. w. N.; ders., in: Graf/Jäger/Wittig, Wirtschafts- und Steuerstrafrecht, 2. Aufl. 2017, § 370 AO Rn. 158; Grötsch, in: Joecks/Jäger/Randt, Steuerstrafrecht, 9. Aufl. 2023, § 370 AO Rn. 157; Schmitz/Wulf, in: MK-StGB, 4. Aufl. 2023, § 370 AO Rn. 147 f.

  146. 146.

    BGH U. v. 11.09.2007 – 5 StR 213/07 – wistra 2008, 22.

  147. 147.

    FG Münster B. v. 18.02.1998 – 8 V 8438/97 – EFG 1998, 1240.

  148. 148.

    Rolletschke, Steuerstrafrecht, 5. Aufl. 2021, Rn. 1/245; Peters, in: HHSp, 274. Lfg. 2023, § 370 AO Rn. 366; Grötsch, in: Joecks/Jäger/Randt, Steuerstrafrecht, 9. Aufl. 2023, § 370 AO Rn. 165, weist darauf hin, dass die Gewährung einer Subvention nach § 2 I SubVG an sich die Auszahlung derselben ist, während die Festsetzung als Bewilligung bezeichnet wird. Gleichwohl plädiert er dafür, wegen der schwierigen Abgrenzung zur Steuerverkürzung auch beim Steuervorteil die Bewilligung genügen zu lassen.

  149. 149.

    Rolletschke, Steuerstrafrecht, 5. Aufl. 2021, Rn. 1/245; a. A. Peters, in: HHSp § 370 AO 274. Lfg. 2023, § 370 AO Rn. 367, der es für unerheblich hält, ob der Steuervorteil ursprünglich gerechtfertigt war.

  150. 150.

    Peters, in: HHSp, 274. Lfg. 2023, § 370 AO Rn. 367.

  151. 151.

    Rolletschke, Steuerstrafrecht, 5. Aufl. 2021, Rn. 1/242; Ransiek, in: Kohlmann, Steuerstrafrecht, 78. Lfg. 2023, § 370 AO Rn. 440; Jäger, in: Klein, AO, 16. Aufl. 2022, § 370 AO Rn. 125.

  152. 152.

    BGH U. v. 06.06.1973 – 1 StR 82/72 – BGHSt 25, 202; Jäger, in: Klein, AO, 16. Aufl. 2022, § 370 AO Rn. 125; Schmitz/Wulf, in: MK-StGB, 4. Aufl. 2023, § 370 AO Rn. 149.

  153. 153.

    Vgl. Rolletschke, Steuerstrafrecht, 5. Aufl. 2021, Rn. 1/261.

  154. 154.

    Jäger, in: Klein, AO, 16. Aufl. 2022, § 370 AO Rn. 146.

  155. 155.

    Schmitz/Wulf, in: MK-StGB, 4 Aufl. 2023, § 370 AO Rn. 72.

  156. 156.

    BGH U. v. 08.11.2000 – 5 StR 440/00 – wistra 2001, 62 bezüglich italienischer Einfuhrumsatzsteuer.

  157. 157.

    Jäger, in: Klein, AO, 16. Aufl. 2022, § 370 AO Rn. 151.

  158. 158.

    Jäger, in: Klein, AO, 16. Aufl. 2022, § 370 AO Rn. 151.

  159. 159.

    Richtlinie 2008/118/EG des Rates vom 16.12.2008 über das allgemeine Verbrauchsteuersystem.

  160. 160.

    Jäger, in: Klein, AO, 16. Aufl. 2022, § 370 AO Rn. 162.

  161. 161.

    Joecks in Joecks/Jäger/Randt, Steuerstrafrecht, 9. Aufl. 2023, § 370 AO Rn. 64.

  162. 162.

    Schmitz/Wulf, in: MK-StGB, 4. Aufl. 2023, § 370 AO Rn. 46 ff.

  163. 163.

    Vgl. Grötsch, in: Joecks/Jäger/Randt, Steuerstrafrecht, 9. Aufl. 2023, § 370 AO Rn. 275.

  164. 164.

    So Grötsch, in: Joecks/Jäger/Randt, Steuerstrafrecht, 9. Aufl. 2023, § 370 AO Rn. 275.

  165. 165.

    BGH B. v. 20.03.2008 – 1 StR 488/07 – wistra 2008, 343 zum bedingten Vorsatz bei Untreuehandlungen; BGH B. v. 16.04.2008 – 5 StR 615/07 – wistra 2008, 342 zum bedingten Vorsatz beim Betrug.

  166. 166.

    Die weiteren Auswirkungen auf den Bestimmtheitsgrundsatz, das Analogieverbot sowie das Rückwirkungsverbot und Milderungsgebot sind eher theoretischer Natur und demnach nicht Gegenstand dieses Beitrages, hierzu ausführlich: Juchem wistra 2014, 300; Ransiek, in: Kohlmann, Steuerstrafrecht, 79. Lfg. 2023, § 370 AO Rn. 20 ff.

  167. 167.

    BVerG v. 16.06.2011 – 2 BvR 542/09 – NJW 2011, 3778 (3779); BGH B. v. 28.01.1987 – 3 StR 373/86 – NJW 1987, 1273 (1276); BGH B. v. 02.11.2010 – 1 StR 544/09 – NZWiSt 2012, 75 (76); a. A. Juchem wistra 2014, 300 mit umfassender Darstellung des Meinungsstandes.

  168. 168.

    Joecks/Kulhanek, in: MK-StGB, 4. Aufl. 2020, § 16 StGB Rn. 76b; Sternberg-Lieben/Schuster, in: Sch/Sch, 30. Aufl. 2019, § 15 Rn. 99 m. w. N.

  169. 169.

    So Puppe zur h. M., in: Kindhäuser/Neumann/Paeffgen, StGB, 6. Aufl. 2023, § 16 Rn. 64.

  170. 170.

    Vgl. Roxin, AT I, 4. Aufl. 2006, § 12 Rn. 100 ff.; vgl. auch Puppe, in: Kindhäuser/Neumann/Paeffgen, StGB, 6. Aufl. 2023, § 16 Rn. 42 ff.

  171. 171.

    S. Fn. 175.

  172. 172.

    BGH U. v. 08.09.2011 – 1 StR 38/11 – wistra 2011, 465.

  173. 173.

    Vgl. Jäger, in: Klein, AO, 16. Aufl. 2022, § 370 AO Rn. 173 mit umfangreicher Darstellung der Einwände im Schrifttum; Peters, in: HHSp, 274. Lfg. 2023, § 370 AO Rn. 484.

  174. 174.

    Peters, in: HHSp, 274. Lfg. 2023, § 370 AO Rn. 461, 484 m. w. N.

  175. 175.

    Vgl. Jäger, in: Klein, AO, 16. Aufl. 2022, § 370 AO Rn. 173; Allgayer, in: Graf/Jäger/Wittig, Wirtschafts- und Steuerstrafrecht, 2. Aufl. 2017, § 369 AO Rn. 26 ff.

  176. 176.

    BGH B. v. 08.09.2011 – 1 StR 38/11 – NStZ 2012, 160.

  177. 177.

    BGH U. v. 24.01.2018 – 1 StR 331/17 – NStZ-RR 2018, 180; BGH U. v. 10.01.2019 – 1 StR 347/18 – NZWiSt 2019, 261.

  178. 178.

    Roxin, AT I, 4. Aufl. 2006, § 12, Rn. 100 ff.

  179. 179.

    Seer, in: Tipke/Lang, Steuerrecht, 24. Aufl. 20120, Rn. 23/45.

  180. 180.

    So Wedler NZWiSt 2015, 99 (101).

  181. 181.

    Bülte NStZ 2013, 65; Wedler NZWiSt 2015, 99 (100); vgl. auch Ransiek, in: Kohlmann, Steuerstrafrecht, 79. Lfg. 2023, § 370 AO Rn. 658 ff.

  182. 182.

    Rolletschke, Steuerstrafrecht, 5. Aufl. 2021, Rn. 1/308 ff.; Schmitz/Wulf, in: MK-StGB, 4. Aufl. 2023, § 370 AO Rn. 484; a. A. Ransiek, in: Kohlmann, Steuerstrafrecht, 79. Lfg. 2023, § 370 Rn. 706 ff. für den Fall, dass zwischen Abgabe der Steuererklärung und Steuerfestsetzung ein großer Zeitraum liegt, sodass noch nicht von einer Rechtsgutsgefährdung gesprochen werden könne.

  183. 183.

    Vgl. dazu Schmitz/Wulf, in: MK-StGB, 4. Aufl. 2023, § 370 AO Rn. 97 ff.

  184. 184.

    Schmitz/Wulf, in: MK-StGB, 4. Aufl. 2023, Rn. 100.

  185. 185.

    Jäger, in: Klein, AO, 16. Aufl. 2022, § 370 AO Rn. 198; BGH B. v. 17.07.1991 – 5 StR 225/91 – BGHSt 38, 37; Rolletschke, in: Steuerstrafrecht, 4. Aufl. 2012, Rn. 312.

  186. 186.

    Jäger, in: Klein, AO, 16. Aufl. 2022, § 370 AO Rn. 198.

  187. 187.

    Schmitz/Wulf, in: MK-StGB, 4. Aufl. 2023, § 370 AO Rn. 99.

  188. 188.

    Schmitz/Wulf, in: MK-StGB, 4. Aufl. 2023, § 370 AO Rn. 99.

  189. 189.

    BFH U. v. 28.02.1996 – XI R 42/94 – DStR 1996, 747.

  190. 190.

    Z. B. § 25 III, 1 EstG, § 14a 1 GewStG, § 31 Ia KStG, jeweils i. V. m. § 149 II 1 AO: jeweils sieben Monate nach Ablauf des Kalenderjahres, bei Abgabe durch einen steuerlichen Berater bis zum 28.2. des zweiten auf den Besteuerungszeitraum folgenden Jahres (§ 149 III AO).

  191. 191.

    Schmitz/Wulf, in: MK-StGB, 4. Aufl. 2023, § 370 AO Rn. 490.

  192. 192.

    Ransiek, in: Kohlmann, Steuerstrafrecht, 79. Lfg. 2023, § 370 AO Rn. 413; zur missbräuchlichen Verfahrenseinleitung nach Abschluss der Veranlagungsarbeiten durch die Ermittlungsbehörden Rolletschke, Steuerstrafrecht, 5. Aufl. 2021, Rn. 1/351.

  193. 193.

    BGH B. v. 19.03.1991 – 5 StR 516/90 – NJW 1991, 2844.

  194. 194.

    BGH B. v. 17.09.2019 – 1 StR 334/19 Rz. 10; BGH B v. 22.08.2012 – 1 StR 317/12 Rz. 14; Ransiek, in: Kohlmann, Steuerstrafrecht, 79. Lfg. 2023, § 370 AO Rn. 414.

  195. 195.

    BGH B v. 22.08.2012 – 1 StR 317/12; Rolletschke, Steuerstrafrecht, 5. Aufl. 2021, Rn. 1/356.

  196. 196.

    Jeweils abhängig von dem Steuertatbestand, vgl. § 18 I 1 UStG für Umsatzsteuervoranmeldungen, § 18 III 1 UStG für Umsatzsteuerjahreserklärung, § 41a I 1 EstG für Lohnsteueranmeldung.

  197. 197.

    Vgl. § 370 IV 1 3. Var. AO; BGH U. v. 19.01.2011 – 1 StR 640/10 – wistra 2012, 484; BGH U. v. 11.12.1990 – 5 StR 519/90 – wistra 1991, 215; Ransiek, in: Kohlmann, Steuerstrafrecht, 79. Lfg. 2023, § 370 AO Rn. 416.

  198. 198.

    Zu Nachweisproblemen des Tatentschlusses hinsichtlich der Festsetzungspraxis der Finanzbehörden vgl. Rolletschke DStZ 2001, 671; ders. wistra 2002, 332.

  199. 199.

    Ransiek, in: Kohlmann, Steuerstrafrecht, 79. Lfg. 2023, § 370 Rn. 719.

  200. 200.

    BGH U. v. 09.04.2013 – 1 StR 586/12 – NJW 2013, 2449; BGH B. v. 06.10.1989 – 3 StR 80/89 – NStZ 1990, 80; Pelz, in: Leitner/Rosenau, Wirtschafts- und Steuerstrafrecht, 2. Aufl. 2022, § 370 AO Rn. 177.

  201. 201.

    Pelz, in: Leitner/Rosenau, Wirtschafts- und Steuerstrafrecht, 2. Aufl. 2022, § 370 AO Rn. 178; BGH B. v. 09.04.2013 – 1 StR 586/12 – NJW 2013, 2449.

  202. 202.

    Zur Unterscheidung zwischen Allgemein- und Sonderdelikten statt aller B. Heinrich, AT, 7. Aufl. 2022, Rn. 172 ff.

  203. 203.

    BGH B. v. 09.04.2013 – 1 StR 586/12 – NJW 2013, 2449 56 f.

  204. 204.

    BGH B. v. 09.04.2013 – 1 StR 586/12 Rz. 64; Pelz, in: Leitner/Rosenau, Wirtschafts- und Steuerstrafrecht, 2. Aufl. 2022, § 370 AO Rn. 181; vgl. Auch §§ 34, 35 AO zu der Pflichtenstellung der gesetzlichen Vertreter und Verfügungsberechtigten.

  205. 205.

    Vgl. Rolletschke, Steuerstrafrecht, 5. Aufl. 2021, Rn. 1/368 ff.; Pelz, in: Leitner/Rosenau, Wirtschafts- und Steuerstrafrecht, 2. Aufl. 2022, § 370 AO Rn. 179.

  206. 206.

    Ransiek, in: Kohlmann, Steuerstrafrecht, 79. Lfg. 2023, § 370 AO Rn. 115.

  207. 207.

    Rolletschke, Steuerstrafrecht, 5. Aufl. 2021, Rn. 1/368.

  208. 208.

    BGH B. v. 17.04.2008 – 5 StR 547/07 – wistra 2008, 310 ff.; Ransiek, in: Kohlmann, Steuerstrafrecht, 79. Lfg. 2023, § 370 AO Rn. 115.2; Pelz, in: Leitner/Rosenau, Wirtschafts- und Steuerstrafrecht, 2. Aufl. 2022, § 370 AO Rn. 179.

  209. 209.

    Ransiek, in: Kohlmann, Steuerstrafrecht, 79. Lfg. 2023, § 370 AO Rn. 115.3; BFH U. v. 16.04.2002 – IX R 40/00 – NJW 2002, 2495; a. A. Rolletschke, Steuerstrafrecht, 5. Aufl. 2021, Rn. 1/370.

  210. 210.

    BGH B. v. 12.01.2005 – 5 StR 191/04 – NJW 2005, 763; Ransiek, in: Kohlmann, Steuerstrafrecht, 79. Lfg. 2023, § 370 AO Rn. 115.3.

  211. 211.

    BGH B. v. 20.09.1999 – 5 StR 729/98 – NStZ 2000, 34; BGH U. v. 22.01.2014 – 5 StR 468/12 – NZWiSt 2014, 139 für die Beihilfe zum Betrug; Vgl. auch Hassemer wistra 1995, 41 ff.

  212. 212.

    Pelz, in: Leitner/Rosenau, Wirtschafts- und Steuerstrafrecht, 2. Aufl. 2022, § 370 AO Rn. 192; BGH U. v. 22.01.2014 – 5 StR 468/12 – NZWiSt 2014, 139.

  213. 213.

    Hassemer wistra, 1995, 42; Ransiek wistra 1997, 41; vgl. auch Rolletschke, Steuerstrafrecht, 5. Aufl. 2021, Rn. 1/371 m. w. N.

  214. 214.

    BGH U. v. 01.08.2000 – 5 StR 624/99 – BGHSt 46, 107.

  215. 215.

    Rolletschke, Steuerstrafrecht, 5. Aufl. 2021, Rn. 1/365.

  216. 216.

    BGH U. v. 15.05.2018 – 5 StR 468/12 – wistra 2014, 176; BFH B. v. 28.02.2023 – VII R 29/18 – BeckRS 2023, 18247; Stahlschmidt, Steuerstrafrecht, 2. Aufl. 2020, § 8 Rn. 17 ff.

  217. 217.

    Pelz, in: Leitner/Rosenau, Wirtschafts- und Steuerstrafrecht, 2. Aufl. 2022, § 370 AO Rn. 193.

  218. 218.

    Hassemer wistra 1995, 41 (81 ff.); vgl. bereits Gallandi wistra 1989, 127.

  219. 219.

    So auch Stahlschmidt, Steuerstrafrecht, 2. Aufl. 2020, § 8 Rn. 17 ff.

  220. 220.

    Vgl. Stahlschmidt, Steuerstrafrecht, 2. Aufl. 2020, § 8 Rn. 35 ff.

  221. 221.

    BGH U. v. 22.05.2003 – 5 StR 520/02 – NJW 2003, 2914; BGH U. v. 24.10.2002 – 5 StR 600/01 – wistra 2003, 446 (447); Ransiek, in: Kohlmann, Steuerstrafrecht, 79. Lfg. 2023, § 370 AO Rn. 87.

  222. 222.

    Vgl. nur Nickel, Die steuerstrafrechtliche Bewertung von Cum/Ex-Geschäften, 2021; Westermann, Zivilrechtliche Folgen steuerlicher Rechtsirrtümer bei Cum-/Ex-Geschäften, 2018; Mülbert/Sajnovits NJW 2022, 353; Rau DStR 2021, 6; ders. DStR 2013, 838; Spengel/Eisgruber DStR 2015, 785; Florstedt NZG 2017, 601; Wolf NZWiSt 2020, 257; Sartorius/Henckel DStR 2022, 1022; Asmus/Werneburg DStR 2018, 1527; Schmid DStR 2021, 1203; aus der Rspr. vgl. BGH U. v. 28.07.2021 – 1 StR 519/20 (Cum/Ex) – BGHSt 66, 182 = NJW 2022, 90 = NStZ 2022, 176 = StV 2021, 819 (Anm. Heger Lindemann/Bauerkamp wistra 2021, 487; NZWiSt 2021, 443; Saliger NJW 2022, 17; Florstedt NStZ 2022, 129; Bittmann NStZ 2022, 184; Schmid wistra 2022, 265); OLG Frankfurt B. v. 09.03.2021 – 2 Ws 132/20 (Cum/Ex) – NJW 2021, 1969 = StV 2021, 456 (Anm. Mosbacher NJW 2021, 1916; Puppe NStZ 2021, 596; Ransiek StV 2021, 458; Fölsing HRRS 2021, 418; Wulf/Peters wistra 2021, 231; Adick/Linke NZWiSt 2021, 238); LG Bonn U. v. 18.03.2020 – 62 KLs – 213 Js 41/19 – 1/19 (Cum/Ex) (Anm. Rieks/Schneider NZWiSt 2021, 115; Sommerer NZWiSt 2022, 261); BFH U. v. 02.02.2022 – I R 22/20 – NJW 2022, 1038 = DStR 2022, 525 (Anm. Hanslik NZWiSt 2022, 285); FG Hessen U. v. 28.01.2020 – 4 K 890/17 – IStR 2020, 628.

  223. 223.

    Vgl. nur https://www.deutschlandfunk.de/cum-ex-geschaefte-wie-das-verwirrspiel-mit-aktien-100.html, https://www.zeit.de/wirtschaft/2023-06/cum-cum-geschaefte-finanzamt-hamburg-wartburg-bank, https://www.handelsblatt.com/finanzen/banken-versicherungen/cum-ex/cum-ex-skandal-durchgeknallt-hamburger-beamter-wetterte-gegen-koelner-chef-ermittlerin/29298856.html, https://www.faz.net/aktuell/finanzen/cum-ex-skandal-15-millionen-euro-kaution-nach-festnahme-18977333.html, abgerufen am 06.10.2023.

  224. 224.

    BT-Drs. 16/2712, 47; Rau DStR 2013, 838; Spengel/Eisgruber DStR 2015, 785 (786).

  225. 225.

    Vgl. OLG Frankfurt B. v. 09.03.2021 – 2 Ws 132/20 – NZWiSt 2021, 229; Derlien/Kern BB 2013, 1943.

  226. 226.

    Vgl. auch BGH B. v. 28.08.2021 – 1 StR 506/20 – NJW 2021, 3606 (Anm. Oesterle NStZ 2022, 413; Gehm NZWiSt 2022, 13).

  227. 227.

    Ausführlich Schmid DStR 2021, 1203 (1210).

  228. 228.

    Schmid DStR 2021, 1203 (1209 f.).

  229. 229.

    Zuletzt etwa Jahressteuergesetz 2022, BGBl. I 2022, 2294; Gesetz zur Modernisierung des Körperschaftsteuerrechts, BGBl. I 2021, 2050; Jahressteuergesetz 2020, BGBl. I 2020, 3096; Gesetz zur Einführung einer Pflicht zur Mitteilung grenzüberschreitender Steuergestaltungen, BGBl. I 2019, 2875.

  230. 230.

    LG Bonn U. v. 18.03.2020 – 62 KLs – 213 Js 41/19 – 1/19 (Cum/Ex) (Anm. Rieks/Schneider NZWiSt 2021, 115; Sommerer NZWiSt 2022, 261); Rau DStR 2021, 6 m. w. N.

  231. 231.

    BGH U. v. 28.07.2021 – 1 StR 519/20 (Cum/Ex) – BGHSt 66, 182 = NJW 2022, 90 = NStZ 2022, 176 = StV 2021, 819 (Anm. Heger Lindemann/Bauerkamp wistra 2021, 487; NZWiSt 2021, 443; Saliger NJW 2022, 17; Florstedt NStZ 2022, 129; Bittmann NStZ 2022, 184; Schmid wistra 2022, 265).

  232. 232.

    So wird verbreitet von „Steuerraub“ gesprochen, vgl. nur https://taz.de/Cum-Ex-Steuerraub/!5825357/, abgerufen am 06.10.2023.

  233. 233.

    Vgl. die Nachweise in Fn. 139.

  234. 234.

    BGH U. v. 28.07.2021 – 1 StR 519/20 (Cum/Ex) – BGHSt 66, 182 = NJW 2022, 90 = NStZ 2022, 176 = StV 2021, 819 (Anm. Heger Lindemann/Bauerkamp wistra 2021, 487; NZWiSt 2021, 443; Saliger NJW 2022, 17; Florstedt NStZ 2022, 129; Bittmann NStZ 2022, 184; Schmid wistra 2022, 265).

  235. 235.

    Schmid DStR 2021, 1203 (1206).

  236. 236.

    BFH U. v. 02.02.2022 – I R 22/20 – NJW 2022, 1038 = DStR 2022, 525 Rn. 43 (Anm. Hanslik NZWiSt 2022, 285).

  237. 237.

    Zum Begriff Hakenberg, in: Weber, Rechtswörterbuch, 30. Ed. 2023, „Leerverkauf“.

  238. 238.

    Dem Wortsinn entsprechend wurde namentlich vor 2007 als cum/ex-Geschäft jeder Verkauf über den Dividendenstichtag bezeichnet. Auch diese Praktik war und ist legal. Im Folgenden werden mit dem Begriff aber entsprechend dem heutigen allgemeinen Sprachgebrauch die beschriebenen Leerverkäufe zur praktisch risikolosen Erlangung einer Steueranrechnung bezeichnet.

  239. 239.

    Vgl. VO (EO) 236/2012 des Europäischen Parlaments und des Rates vom 14. März 2012 über Leerverkäufe und bestimmte Aspekte von Credit Default Swaps (Leerverkaufs-VO).

  240. 240.

    Splinter/Gansmeier ZHR 184 (2020), 761 (768).

  241. 241.

    Hennigfeld, in: BeckOK-AO, 25. Ed. 2023, § 42 Rn. 370; Rau DStR 2021, 6.

  242. 242.

    LG Bonn U. v. 18.03.2020 – 62 KLs – 213 Js 41/19 – 1/19 (Cum/Ex) (Anm. Rieks/Schneider NZWiSt 2021, 115; Sommerer NZWiSt 2022, 261); Schmid DStR 2021, 1203 (1209 f.).

  243. 243.

    LG Bonn U. v. 18.03.2020 – 62 KLs – 213 Js 41/19 – 1/19 (Cum/Ex) (Anm. Rieks/Schneider NZWiSt 2021, 115; Sommerer NZWiSt 2022, 261); Schmid DStR 2021, 1203 (1209).

  244. 244.

    BGH U. v. 28.07.2021 – 1 StR 519/20 (Cum/Ex) – BGHSt 66, 182 = NJW 2022, 90 = NStZ 2022, 176 = StV 2021, 819 (Anm. Heger Lindemann/Bauerkamp wistra 2021, 487; NZWiSt 2021, 443; Saliger NJW 2022, 17; Florstedt NStZ 2022, 129; Bittmann NStZ 2022, 184; Schmid wistra 2022, 265).

  245. 245.

    BGH U. v. 28.07.2021 – 1 StR 519/20 (Cum/Ex) – BGHSt 66, 182 = NJW 2022, 90 = NStZ 2022, 176 = StV 2021, 819 (Anm. Heger Lindemann/Bauerkamp wistra 2021, 487; NZWiSt 2021, 443; Saliger NJW 2022, 17; Florstedt NStZ 2022, 129; Bittmann NStZ 2022, 184; Schmid wistra 2022, 265).

  246. 246.

    Etwa Schmid DStR 2021, 1203 (1207 ff.); Rau DStR 2021, 6; Hennigfeld, in: BeckOK-AO, § 42 Rn. 370; aus der Rspr. BGH U. v. 28.07.2021 – 1 StR 519/20 (Cum/Ex) – BGHSt 66, 182 = NJW 2022, 90 = NStZ 2022, 176 = StV 2021, 819 (Anm. Heger Lindemann/Bauerkamp wistra 2021, 487; NZWiSt 2021, 443; Saliger NJW 2022, 17; Florstedt NStZ 2022, 129; Bittmann NStZ 2022, 184; Schmid wistra 2022, 265); OLG Frankfurt B. v. 09.03.2021 – 2 Ws 132/20 (Cum/Ex) – NJW 2021, 1969 = StV 2021, 456 (Anm. Mosbacher NJW 2021, 1916; Puppe NStZ 2021, 596; Ransiek StV 2021, 458; Fölsing HRRS 2021, 418; Wulf/Peters wistra 2021, 231; Adick/Linke NZWiSt 2021, 238); LG Bonn U. v. 18.03.2020 – 62 KLs – 213 Js 41/19 – 1/19 (Cum/Ex) (Anm. Rieks/Schneider NZWiSt 2021, 115; Sommerer NZWiSt 2022, 261); BFH U. v. 02.02.2022 – I R 22/20 – NJW 2022, 1038 = DStR 2022, 525 (Anm. Hanslik NZWiSt 2022, 285); FG Hessen U. v. 28.01.2020 – 4 K 890/17 – IStR 2020, 628.

  247. 247.

    Vgl. LG Bonn U. v. 18.03.2020 – 62 KLs – 213 Js 41/19 – 1/19 (Cum/Ex) (Anm. Rieks/Schneider NZWiSt 2021, 115; Sommerer NZWiSt 2022, 261).

  248. 248.

    BFH U. v. 15.12.1999 – I R 29-97 – BFHE 190, 446.

  249. 249.

    Zum Begriff eingehend LG Bonn U. v. 18.03.2020 – 62 KLs – 213 Js 41/19 – 1/19 (Cum/Ex) (Anm. Rieks/Schneider NZWiSt 2021, 115; Sommerer NZWiSt 2022, 261).

  250. 250.

    BFH U. v. 15.12.1999 – I R 29-97 – BFHE 190, 446.

  251. 251.

    Eingehend Schmid DStR 2021, 1203 (1208 ff.).

  252. 252.

    LG Bonn U. v. 18.03.2020 – 62 KLs – 213 Js 41/19 – 1/19 (Cum/Ex) (Anm. Rieks/Schneider NZWiSt 2021, 115; Sommerer NZWiSt 2022, 261).

  253. 253.

    BFH U. v. 15.12.1999 – I R 29-97 – BFHE 190, 446.

  254. 254.

    BGH U. v. 28.07.2021 – 1 StR 519/20 (Cum/Ex) – BGHSt 66, 182 = NJW 2022, 90 = NStZ 2022, 176 = StV 2021, 819 (Anm. Heger Lindemann/Bauerkamp wistra 2021, 487; NZWiSt 2021, 443; Saliger NJW 2022, 17; Florstedt NStZ 2022, 129; Bittmann NStZ 2022, 184; Schmid wistra 2022, 265).

  255. 255.

    BFH U. v. 02.02.2022 – I R 22/20 – NJW 2022, 1038 = DStR 2022, 525 (Anm. Hanslik NZWiSt 2022, 285).

  256. 256.

    BGH U. v. 28.07.2021 – 1 StR 519/20 (Cum/Ex) – BGHSt 66, 182 = NJW 2022, 90 = NStZ 2022, 176 = StV 2021, 819 (Anm. Heger Lindemann/Bauerkamp wistra 2021, 487; NZWiSt 2021, 443; Saliger NJW 2022, 17; Florstedt NStZ 2022, 129; Bittmann NStZ 2022, 184; Schmid wistra 2022, 265); BFH U. v. 02.02.2022 – I R 22/20 – NJW 2022, 1038 = DStR 2022, 525 (Anm. Hanslik NZWiSt 2022, 285).

  257. 257.

    Nickel, Die steuerstrafrechtliche Bewertung von Cum/Ex-Geschäften, 2021, 15 f. m. w. N.

  258. 258.

    Schmid DStR 2021, 1203 (1204 f.).

  259. 259.

    Vgl. Schmid DStR 2021, 1203 (1204 f.).

  260. 260.

    Zum Begriff https://de.wikipedia.org/wiki/Short_Squeeze, abgerufen am 06.10.2023.

  261. 261.

    Vgl. BFH U. v. 15.12.1999 – I R 29-97 – BFHE 190, 446.

  262. 262.

    Im Ergebnis auch Schmid DStR 2021, 1203 (1207 f.).

  263. 263.

    Schmid DStR 2021, 1203 (1207 f.).

  264. 264.

    BGH U. v. 28.07.2021 – 1 StR 519/20 (Cum/Ex) – BGHSt 66, 182 = NJW 2022, 90 = NStZ 2022, 176 = StV 2021, 819 (Anm. Heger Lindemann/Bauerkamp wistra 2021, 487; NZWiSt 2021, 443; Saliger NJW 2022, 17; Florstedt NStZ 2022, 129; Bittmann NStZ 2022, 184; Schmid wistra 2022, 265); BFH U. v. 02.02.2022 – I R 22/20 – NJW 2022, 1038 = DStR 2022, 525 (Anm. Hanslik NZWiSt 2022, 285) m. w. N. zu dieser einen „allgemeiner Grundsatz“ postulierenden Auffassung.

  265. 265.

    Brandis FS Gosch 2016, 37 (44).

  266. 266.

    Eingehend Nickel, Die steuerstrafrechtliche Bewertung von Cum/Ex-Geschäften, 2021, 319 ff.; ablehnend LG Bonn U. v. 18.03.2020 – 62 KLs – 213 Js 41/19 – 1/19 (Cum/Ex) (Anm. Rieks/Schneider NZWiSt 2021, 115; Sommerer NZWiSt 2022, 261).

  267. 267.

    LG Bonn U. v. 18.03.2020 – 62 KLs – 213 Js 41/19 – 1/19 (Cum/Ex) (Anm. Rieks/Schneider NZWiSt 2021, 115; Sommerer NZWiSt 2022, 261); Sartorius/Henckel DStR 2022, 1022 (1026).

  268. 268.

    BGH U. v. 28.07.2021 – 1 StR 519/20 (Cum/Ex) – BGHSt 66, 182 = NJW 2022, 90 = NStZ 2022, 176 = StV 2021, 819 (Anm. Heger Lindemann/Bauerkamp wistra 2021, 487; NZWiSt 2021, 443; Saliger NJW 2022, 17; Florstedt NStZ 2022, 129; Bittmann NStZ 2022, 184; Schmid wistra 2022, 265).

  269. 269.

    BGH U. v. 28.07.2021 – 1 StR 519/20 (Cum/Ex) – BGHSt 66, 182 = NJW 2022, 90 = NStZ 2022, 176 = StV 2021, 819 (Anm. Heger Lindemann/Bauerkamp wistra 2021, 487; NZWiSt 2021, 443; Saliger NJW 2022, 17; Florstedt NStZ 2022, 129; Bittmann NStZ 2022, 184; Schmid wistra 2022, 265); BFH U. v. 02.02.2022 – I R 22/20 – NJW 2022, 1038 = DStR 2022, 525 (Anm. Hanslik NZWiSt 2022, 285) m. w. N.

  270. 270.

    Kritisch daher Schmid DStR 2021, 1203 (1208 f.); dazu BGH U. v. 28.07.2021 – 1 StR 519/20 (Cum/Ex) – BGHSt 66, 182 = NJW 2022, 90 = NStZ 2022, 176 = StV 2021, 819 (Anm. Heger Lindemann/Bauerkamp wistra 2021, 487; NZWiSt 2021, 443; Saliger NJW 2022, 17; Florstedt NStZ 2022, 129; Bittmann NStZ 2022, 184; Schmid wistra 2022, 265): „abwegig“.

  271. 271.

    Schmid DStR 2021, 1203 (1208 f.).

  272. 272.

    BGH U. v. 28.07.2021 – 1 StR 519/20 (Cum/Ex) – BGHSt 66, 182 = NJW 2022, 90 = NStZ 2022, 176 = StV 2021, 819 (Anm. Heger Lindemann/Bauerkamp wistra 2021, 487; NZWiSt 2021, 443; Saliger NJW 2022, 17; Florstedt NStZ 2022, 129; Bittmann NStZ 2022, 184; Schmid wistra 2022, 265).

  273. 273.

    Zuletzt etwa Schmid DStR 2021, 1203.

  274. 274.

    §§ 2 Nr. 1, 32 I Nr. 2 KStG a.F., vgl. auch LG Bonn U. v. 18.03.2020 – 62 KLs – 213 Js 41/19 – 1/19 – BeckRS 2020, 13619 Rn. 19.

  275. 275.

    Hennigfeld, in: BeckOK-AO, 25. Ed. 2023, § 42 Rn. 376; BMF Schr. V. 09.07.2021 – IV C 1 – S 2252/19/10035: 014, DOK 2021/0726914 – DStR 2021, 1767 Rn. 6 ff.

  276. 276.

    LG Bonn U. v. 18.03.2020 – 62 KLs – 213 Js 41/19 – 1/19 (Cum/Ex) (Anm. Rieks/Schneider NZWiSt 2021, 115; Sommerer NZWiSt 2022, 261); BMF Schr. V. 09.07.2021 – IV C 1 – S 2252/19/10035 :014, DOK 2021/0726914 – DStR 2021, 1767 Rn. 2.

  277. 277.

    Vgl. LG Bonn U. v. 18.03.2020 – 62 KLs – 213 Js 41/19 – 1/19 (Cum/Ex) (Anm. Rieks/Schneider NZWiSt 2021, 115; Sommerer NZWiSt 2022, 261).

  278. 278.

    Vgl. BFH U. v. 15.12.1999 – I R 29-97 – BFHE 190, 446.

  279. 279.

    Peters, in: HHSp, 273. Lfg. 2023, § 370 AO Rn. 212 m. w. N.

  280. 280.

    Statt aller Peters, in: HHSp, 273. Lfg. 2023, § 370 AO Rn. 213.

  281. 281.

    Vgl. etwa FG Hessen U. v. 28.01.2020 – 4 K 890/17 – IStR 2020, 628; Rau DStR 2021, 6 (11 f.); BMF Schr. V. 09.07.2021 – IV C 1 – S 2252/19/10035 :014, DOK 2021/0726914 – DStR 2021, 1767 Rn. 16.

  282. 282.

    Peters, in: HHSp, 273. Lfg. 2023, § 370 AO Rn. 219: „Grauzone“; Ransiek, in: Kohlmann, Steuerstrafrecht, 79. Lfg. 2023, § 370 AO Rn. 25 ff., 1235 ff. m. w. N.

  283. 283.

    Vgl. Remmert, in: Dürig/Herzog/Scholz, GG, 100. Lfg. 2023, Art. 103 II Rn. 17.

  284. 284.

    BGH U. v. 02.12.2008 – 1 StR 416/08 – BGHSt 53, 71.

  285. 285.

    BGH U. v. 27.10.2015 – 1 StR 373/15 – BGHSt 61, 28.

  286. 286.

    Rolletschke, in: Graf/Jäger/Wittig, Wirtschafts- und Steuerstrafrecht, 2. Aufl. 2017, § 370 AO Rn. 584a.

  287. 287.

    BGH U. v. 02.12.2008 – 1 StR 416/08 – BGHSt 53, 71; Rolletschke, in: Graf/Jäger/Wittig, Wirtschafts- und Steuerstrafrecht, 2. Aufl. 2017, § 370 AO Rn. 585.

  288. 288.

    Ransiek, in: Kohlmann, Steuerstrafrecht, 79. Lfg. 2023, § 370 AO Rn. 904.

  289. 289.

    BGH B. v. 22.01.2018 – 1 StR 535/17 – NZWiSt 2019, 28; BGH U. v. 17.09.2019 – 1 StR 379/19 – NZWiSt 2020, 109; BGH B. v. 05.09.2019 – 1 StR 12/19 – CB 2020, 391; anders noch BGH U. v. 24.05.2017 – 1 StR 418/16 – NStZ-RR 2017, 315, welcher in solchen Fällen bei inhaltlich übereinstimmenden Falschangaben noch Tateinheit annahm.

  290. 290.

    § 370 III, 2 Nr. 2 AO verweist für den Europäischen Amtsträger auf die Legaldefinition in § 11 I Nr. 2a StGB.

  291. 291.

    Schauf, in: Kohlmann, Steuerstrafrecht, 79. Lfg. 2023, § 370 AO Rn. 1100; Schmitz/Wulf in MK-StGB 4. Aufl. 2023, § 370 AO Rn. 541.

  292. 292.

    Ransiek, in: Kohlmann, Steuerstrafrecht, 79. Lfg. 2023, § 369 AO Rn. 10.

  293. 293.

    Schauf, in: Kohlmann, Steuerstrafrecht, 79. Lfg. 2023, § 370 AO Rn. 1100; Grötsch, in: Joecks/Jäger/Randt, Steuerstrafrecht, 9. Aufl. 2023, § 370 AO Rn. 574; a. A. Schmitz/Wulf, in: MK-StGB, 4. Aufl. 2023, § 370 AO Rn. 541.

  294. 294.

    BGH B. v. 21.10.1997 – 5 StR 328/97 – NStZ 1998, 91; Rolletschke, in: Graf/Jäger/Wittig, Wirtschafts- und Steuerstrafrecht, 2. Aufl. 2017, § 370 AO Rn. 589.

  295. 295.

    Rolletschke, in: Graf/Jäger/Wittig, Wirtschafts- und Steuerstrafrecht, 2. Aufl. 2017, § 370 AO Rn. 589 ff.; ders., Steuerstrafrecht, 4. Aufl. 2012, Rn. 258 ff.

  296. 296.

    Rolletschke, in: Graf/Jäger/Wittig, Wirtschafts- und Steuerstrafrecht, 2. Aufl. 2017, § 370 AO Rn. 590 m. w. N.; ders., Steuerstrafrecht, 4. Aufl. 2012, Rn. 259.

  297. 297.

    BGH U. v. 06.06.2007 – 5 StR 127/07 – NStZ 2007, 596, 597; BGH B. v. 08.07.2009 – 1 StR 214/09 – wistra 2009, 398; BGH B. v. 14.12.2010 – 1 StR 275/10 – NStZ 2011, 283.

  298. 298.

    BGH B. v. 21.11.2012 – 1 StR 391/12 – NZWiSt 2013, 235; Schauf, in: Kohlmann, Steuerstrafrecht, 79. Lfg. 2023, § 370 AO Rn. 1102; Jäger, in: Klein, AO, 16. Aufl. 2022, § 370 AO Rn. 287.

  299. 299.

    Schauf, in: Kohlmann, Steuerstrafrecht, 79. Lfg. 2023, § 370 AO Rn. 1100.

  300. 300.

    Schmitz/Wulf, in: MK-StGB, 4. Aufl. 2023, § 370 AO Rn. 543; Schauf, in: Kohlmann, Steuerstrafrecht, 79. Lfg. 2023, § 370 AO Rn. 1105.

  301. 301.

    Schauf, in: Kohlmann, Steuerstrafrecht, 79. Lfg. 2023, § 370 AO Rn. 1107.

  302. 302.

    Jäger, in: Klein, AO, 16. Aufl. 2022, § 370 AO Rn. 290.

  303. 303.

    Rolletschke, Steuerstrafrecht, 5. Aufl. 2021, Rn. 1/560; Grötsch, in: Joecks/Jäger/Randt, Steuerstrafrecht, 9. Aufl. 2023, § 370 AO Rn. 575; Schmitz/Wulf, in: MK-StGB, 4. Aufl. 2023, § 370 AO Rn. 544; Schauf, in: Kohlmann, Steuerstrafrecht, 79. Lfg. 2023, § 370 AO Rn. 1111.

  304. 304.

    Schauf, in: Kohlmann, Steuerstrafrecht, 79. Lfg. 2023, § 370 AO Rn. 1112.

  305. 305.

    Schmitz/Wulf, in: MK-StGB, 4. Aufl. 2023, § 370 AO Rn. 546 m. w. N.

  306. 306.

    Rolletschke, in: Graf/Jäger/Wittig, Wirtschafts- und Steuerstrafrecht, 2. Aufl. 2017, § 370 AO Rn. 597.

  307. 307.

    BGH B. v. 16.08.1989 – 3 StR 91/89 – wistra 1990, 26; Schmitz/Wulf, in: MK-StGB, 4. Aufl. 2023, § 370 AO Rn. 546; Grötsch, in: Joecks/Jäger/Randt, Steuerstrafrecht, 9. Aufl. 2023, § 370 AO Rn. 576; Rolletschke, in: Graf/Jäger/Wittig, Wirtschafts- und Steuerstrafrecht, 2. Aufl. 2017, § 370 AO Rn. 598.

  308. 308.

    Heine/Schuster, in: Sch/Sch, StGB, 30. Aufl. 2019, § 267 Rn. 48 ff.

  309. 309.

    Peters, in: HHSp, 274. Lfg. 2023, § 370 AO Rn. 758; Schauf, in: Kohlmann, Steuerstrafrecht, 79. Lfg. 2023, § 370 AO Rn. 1116.

  310. 310.

    Schauf, in: Kohlmann, Steuerstrafrecht, 79. Lfg. 2023, § 370 AO Rn. 1117.

  311. 311.

    Fischer, StGB, 70. Aufl. 2023, § 267 Rn. 34; Schauf, in: Kohlmann, Steuerstrafrecht, 79. Lfg. 2023, § 370 AO Rn. 1117.

  312. 312.

    BGH B. 05.04.1989 – 3 StR 87/89 – wistra 1989, 218; Schauf, in: Kohlmann, Steuerstrafrecht, 79. Lfg. 2023, § 370 AO Rn. 1118.

  313. 313.

    Schauf, in: Kohlmann, Steuerstrafrecht, 79. Lfg. 2023, § 370 AO Rn. 1119.

  314. 314.

    Grötsch, in: Joecks/Jäger/Randt, Steuerstrafrecht, 9. Aufl. 2023, § 370 AO Rn. 576; Rolletschke, in: Graf/Jäger/Wittig, Wirtschafts- und Steuerstrafrecht, 2. Aufl. 2017, § 370 AO Rn. 601.

  315. 315.

    BGH B. v. 22.03.2001 – GSSt 1/00 – BGHSt 46, 321.

  316. 316.

    Jäger, in: Klein, AO, 16. Aufl. 2022, § 370 AO Rn. 300; Grötsch, in: Joecks/Jäger/Randt, Steuerstrafrecht, 9. Aufl. 2023, § 370 AO Rn. 579.

  317. 317.

    Schmitz/Wulf, MK-StGB, 4. Aufl. 2023, § 370 AO Rn. 553; Schauf, in: Kohlmann, Steuerstrafrecht, 79. Lfg. 2023, § 370 AO Rn. 1123.1.

  318. 318.

    Wulf wistra 2008, 321.

  319. 319.

    Grötsch, in: Joecks/Jäger/Randt, Steuerstrafrecht, 9. Aufl. 2023, § 370 AO Rn. 579.

  320. 320.

    Vgl. bzgl. der Auswirkungen auf die bandenmäßige Hinterziehung anderer Steuerarten Rolletschke, in: Graf/Jäger/Wittig, Wirtschafts- und Steuerstrafrecht, 2. Aufl. 2017, § 370 AO Rn. 614.

  321. 321.

    BR-DrS 638/20; BT-DrS. 19/25819.

  322. 322.

    BR-Drs. 66/22.

  323. 323.

    BGBl. I 2017, 1682.

  324. 324.

    Rolletschke/Roth wistra 2017, 469 (470 f.).

  325. 325.

    Rolletschke/Roth wistra 2017, 469 (471).

  326. 326.

    Schauf, in: Kohlmann, Steuerstrafrecht, 79. Lfg. 2023, § 370 AO Rn. 1126.28.

  327. 327.

    So Rolletschke/Roth wistra 2017, 469 (471).

  328. 328.

    Eschelbach, in: Graf/Jäger/Wittig, Wirtschafts- und Steuerstrafrecht, 2. Aufl. 2017, § 261 Rn. 44.

  329. 329.

    Schauf, in: Kohlmann, Steuerstrafrecht, 79. Lfg. 2023, § 370 AO Rn. 1126.30; vgl. BGH U. v. 05.05.2011 – 1 StR 116/11 – 1 StR 116/11, ZWH 2012, 69; BGH U. v. 02.12.2008 – 1 StR 416/08 – BGHSt 53, 71, 87, welche hierauf vor Einführung des Regelbeispiels für die Strafzumessung abstellen.

  330. 330.

    Schauf, in: Kohlmann, Steuerstrafrecht, 79. Lfg. 2023, § 370 AO Rn. 1126.3.

  331. 331.

    Zuletzt BGH B. v. 13.06.2023 –1 StR 53/23 – BeckRS 2023, 14022.

  332. 332.

    BGH U. v. 28.10.2004 – 5 StR 276/04 – wistra 2005, 30; BGH B. v. 02.04.2008 – 5 StR 62/08 – wistra 2008, 266; Grötsch, in: Joecks/Jäger/Randt, Steuerstrafrecht, 9. Aufl. 2023, § 370 AO Rn. 723; Jäger, in: Klein, AO, 16. Aufl. 2022, § 370 AO Rn. 231.

  333. 333.

    BGH B. v. 22.01.2018 – 1 StR 535/17 – NZWiSt 2019, 28; BGH U. v. 17.09.2019 – 1 StR 379/19 – NZWiSt 2020, 109; BGH B. v. 05.09.2019 – 1 StR 12/19, CB 2020, 391, anders noch BGH B. v. 02.04.2008 – 5 StR 62/08 – wistra 2008, 266 u. BGH U. v. 24.05.2017 – 1 StR 418/16 – NStZ-RR 2017, 315.

  334. 334.

    BGH B. v. 23.07.2014 – 1 StR 207/14 – NZWiSt 2015, 262; Grötsch, in: Joecks/Jäger/Randt, Steuerstrafrecht, 9. Aufl. 2023, § 370 AO Rn. 723.

  335. 335.

    BGH B. v. 01.10.2022 – 1 StR 300/22 – wistra 2023, 297; BGH B. v 23.07.2014 – 1 StR 207/14 – NZWiSt 2015, 262.

  336. 336.

    Für Tateinheit Radermacher StBW 2014, 956; Klümper-Neusel/Krost ErbStG 2013, 266; für Tatmehrheit Fromm DStR 2014, 1747; Wulf, PStR 2014, 255; Heuel wistra 2015, 289; Sommer/Kauffmann NZWiSt 2015, 63; offen gelassen in Höpfner PStR 2016, 147; Madauß NZWiSt 2016, 343.

  337. 337.

    BGH U. v. 23.03.1994 – 5 StR 91/94 – BGHSt 40, 109; BGH B. v. 27.09.2002 – 5 StR 97/02 – NStZ-RR 2003, 20; Ransiek, in: Kohlmann, Steuerstrafrecht, 79. Lfg. 2023, Rn. 882; zum Konkurrenzverhältnis zu sonstigen Straftatbeständen vgl. die Übersicht bei Grötsch, in: Joecks/Jäger/Randt, Steuerstrafrecht, 9. Aufl. 2023, § 370 AO Rn. 742 f.

  338. 338.

    OLG Frankfurt B. v. 09.03.2021 – 2 Ws 132/20 – NZWiSt 2021, 229.

Author information

Authors and Affiliations

Authors

Rights and permissions

Reprints and permissions

Copyright information

© 2024 Springer-Verlag GmbH Deutschland, ein Teil von Springer Nature

About this chapter

Check for updates. Verify currency and authenticity via CrossMark

Cite this chapter

Bock, D., Fülscher, F.S. (2024). Steuerhinterziehung, § 370 AO. In: Steuerstrafrecht. Springer-Lehrbuch. Springer, Berlin, Heidelberg. https://doi.org/10.1007/978-3-662-68569-3_2

Download citation

  • DOI: https://doi.org/10.1007/978-3-662-68569-3_2

  • Published:

  • Publisher Name: Springer, Berlin, Heidelberg

  • Print ISBN: 978-3-662-68568-6

  • Online ISBN: 978-3-662-68569-3

  • eBook Packages: Social Science and Law (German Language)

Publish with us

Policies and ethics