Skip to main content

10. Kapitel: Versuchtes täterschaftliches Begehungsdelikt

  • Chapter
  • First Online:
Strafrecht Allgemeiner Teil

Part of the book series: Springer-Lehrbuch ((SLB))

  • 7547 Accesses

Zusammenfassung

Die Straftatbestände formulieren objektive und subjektive Tatbestandsvoraussetzungen. Erfüllt der Täter sämtliche dieser Tatbestandsmerkmale, so ist das Delikt vollendet. Er kann dann in aller Regel nichts mehr tun, um diese Strafbarkeit zu beseitigen. Eine Wiedergutmachung des Schadens o. Ä. findet lediglich bei der Strafzumessung Berücksichtigung.

This is a preview of subscription content, log in via an institution to check access.

Access this chapter

eBook
USD 19.99
Price excludes VAT (USA)
  • Available as EPUB and PDF
  • Read on any device
  • Instant download
  • Own it forever
Softcover Book
USD 29.99
Price excludes VAT (USA)
  • Compact, lightweight edition
  • Dispatched in 3 to 5 business days
  • Free shipping worldwide - see info

Tax calculation will be finalised at checkout

Purchases are for personal use only

Institutional subscriptions

Notes

  1. 1.

    Zur Vorbereitung z. B. Krey/Esser, 6. Aufl. 2016, Rn. 1193a; näher Mitsch Jura 2013, 696; Petzsche ZStW 2019, 576; zur tatvorbereitenden computervermittelten Kommunkation Bock/Harrendorf ZStW 2014, 337.

  2. 2.

    Zum Versuch z. B. Krey/Esser, 6. Aufl. 2016, Rn. 1192 ff.; näher Treplin ZStW 1964, 441; Meyer ZStW 1975, 598; Roxin JuS 1979, 1; Kühl JuS 1979, 718 und 874, JuS 1980, 120, 273, 506, 650 und 811, JuS 1981, 193, JuS 1982, 110 und 189; Rath JuS 1998, 1006 und 1106, JuS 1999, 32 und 140; Fahl/Scheuermann-Kettner JA 1999, 124; Putzke JuS 2009, 894, 985 und 1083; Rönnau JuS 2013, 879; Krack JA 2015, 905.

  3. 3.

    Zur – nicht selten erst i. R. d. § 24 I 1 StGB vertieften oder auch nur erwähnten Unterscheidung und Bestimmung von beendetem und unbeendetem Versuch Kindhäuser/Hilgendorf, LPK, 8. Aufl. 2019, § 24 Rn. 13 ff.; näher Geilen JZ 1972, 335; Borchert/Hellmann GA 1982, 429; Herzberg NJW 1986, 2466; Stein GA 2010, 129; aus der Rspr. vgl. zuletzt BGH B. v. 17.12.2019 – 2 StR 340/19 – NStZ-RR 2020, 102 = StV 2021, 90 (Anm. Eisele JuS 2020, 465); BGH B. v. 23.06.2020- 5 StR 601/19 – NStZ-RR 2020, 272.

  4. 4.

    Hierzu Krey/Esser, 6. Aufl. 2016, Rn. 1197 ff.; näher Furtner JR 1966, 169; Hruschka GA 1968, 193; Jescheck FS Welzel 1974, 683; Kühl FS Roxin 2001, 665; Mitsch JA 2017, 407.

  5. 5.

    Zum Strafgrund des Versuchs Kindhäuser/Hilgendorf, LPK, 8. Aufl. 2020, vor § 22 Rn. 1 ff.; näher Roos JR 1950, 206; Waiblinger ZStW 1957, 189; Spendel NJW 1965, 1881; Spendel FS Stock 1966, 89; Adams/Shavell GA 1990, 337; Roxin FS Nishihara 1998, 157; Hirsch GS Vogler 2004, 31; Hirsch JZ 2007, 494; Haas ZStW 2011, 226; Gössel FS Wolter 2013, 403; Roxin GA 2017, 656; Zimmermann JR 2018, 23.

  6. 6.

    BT-Drs. V/4095, S. 11 ff.

  7. 7.

    S. Joecks/Jäger, StGB, 13. Aufl. 2021, § 22 Rn. 3; näher Hardtung Jura 1996, 293.

  8. 8.

    Hoffmann-Holland, in: MK-StGB, 4. Aufl. 2020, § 23 Rn. 6.

  9. 9.

    S. nur Rengier, AT, 12. Aufl. 2020, § 34 Rn. 21.

  10. 10.

    So Fischer, StGB, 68. Aufl. 2021, § 22 Rn. 9.

  11. 11.

    Frister, AT, 9. Aufl. 2020, § 23 Rn. 16; s. auch Puppe, AT 2, 1. Aufl. 2005, § 35 Rn. 5: „hat der Versuch keinen objektiven Tatbestand“.

  12. 12.

    Ausf. Hoffmann-Holland, in: MK-StGB, 4. Aufl. 2020, § 22 Rn. 103 ff.; s. auch Puppe, AT 2, 1. Aufl. 2005, § 35 Rn. 5.

  13. 13.

    Joecks/Jäger, StGB, 13. Aufl. 2021, § 22 Rn. 2.

  14. 14.

    BT-Drs. V/4095, S. 11 ff.

  15. 15.

    Hierzu Krey/Esser, AT, 6. Aufl. 2016, Rn. 1246 ff.; näher Pusinelli JR 1950, 398; Pusinelli JR 1951, 197; Spendel ZStW 1957, 441; Maurach NJW 1962, 716 und 767; Sax JZ 1964, 241; Foth JR 1965, 366; Dicke JuS 1968, 157; Engisch FS Heinitz 1972, 185; Blei JA 1973, 237, 321, 389, 459, 529 und 601; Herzberg JuS 1980, 469; Struensee ZStW 1990, 21; Roxin JZ 1996, 981; Heinrich Jura 1998, 393; Seier/Gaude JuS 1999, 456; Bottke FG 50 Jahre BGH IV 2000, 135; Herzberg GA 2001, 257; Hirsch FS Roxin 2001, 711; Herzberg GS Schlüchter 2002, 189; Hirsch GS Vogler 2004, 31; Bottke FS Hruschka 2005, 395; Roxin FS Jung 2007, 829; Puppe FS Herzberg 2008, 275; Valerius JA 2010, 113; Maiwald FS Loos 2010, 159; Zazcyk FS Maiwald 2010, 885; Colombi Ciachhi FS Samson 2010, 3; Ellbogen FS von Heintschel-Heinegg 2015, 125; Mitsch ZIS 2016, 352; Toepel ZIS 2017, 606; aus der Rspr. vgl. BGH U. v. 14.03.1995 – 1 StR 846/94 (Insektengift) – BGHSt 41, 94 = NJW 1995, 2176 = StV 1995, 581 (Anm. Roxin, Höchstrichterliche Rspr. AT, 1998, Nr. 57; Kaspar/Reinbacher, Casebook AT, 2020, Fall 18; Hemmer-BGH-Classics Strafrecht, 2003, Nr. 22; Geppert JK 1995 StGB § 23 III/1; Schmidt JuS 1995, 1042; Radtke JuS 1996, 878).

  16. 16.

    B. Heinrich, AT, 6. Aufl. 2019, Rn. 670; aus der Rspr. vgl. BGH U. v. 08.02.2006 – 1 StR 523/05 – NJW 2006, 3155 = NStZ 2006, 501.

  17. 17.

    B. Heinrich, AT, 6. Aufl. 2019, Rn. 671; aus der Rspr. vgl. BGH U. v. 26.01.1982 – 4 StR 631/81 (Flusssäure) – BGHSt 30, 363 = NJW 1982, 1164 = NStZ 1982, 197 (Anm. Roxin, Höchstrichterliche Rspr. AT, 1998, Nr. 52; Puppe, AT, 4. Aufl. 2019, § 24 Rn. 1 ff.; Hemmer-BGH-Classics Strafrecht, 2003, Nr. 20; Geilen JK 1982 StGB § 22/7; Seier JA 1982, 369; Hassemer JuS 1982, 703; Kühl JuS 1983, 180; Sippel NJW 1983, 2226; Küper JZ 1983, 361; Teubner JA 1984, 144; Sippel JA 1984, 480; Freiherr von Spiegel NJW 1984, 110; Sippel NJW 1984, 1866; Freiherr von Spiegel NJW 1984, 1867).

  18. 18.

    Hierzu Krey/Esser, AT, 6. Aufl. 2016, Rn. 1248 ff.; näher Hardwig GA 1957, 170; Stratenwerth FS Bruns 1978, 59; Bruns GA 1979, 161; aus der Rspr. vgl. BGH B. v. 29.05.1961 – GSSt 1/61 – BGHSt 16, 155 = NJW 1961, 1682 (Anm. Roxin, Höchstrichterliche Rspr. AT, 1998, Nr. 96; Puppe, AT, 4. Aufl. 2019, § 31 Rn. 1 ff.; Hemmer-BGH-Classics Strafrecht, 2003, Nr. 16; Bähr JuS 1961, 368; Fuhrmann GA 1962, 161; Kaufmann JZ 1963, 504).

  19. 19.

    Heute unstrittig, Kindhäuser/Hilgendorf, LPK, 8. Aufl. 2019, § 22 Rn. 5.

  20. 20.

    Hierzu B. Heinrich, AT, 6. Aufl. 2019, Rn. 672.

  21. 21.

    RG U. v. 30.03.1883 – 578/83 – RGSt 8, 198 (200).

  22. 22.

    Z. B. Jakobs, AT, 2. Aufl. 1993, 25/43.

  23. 23.

    RG U. v. 02.06.1913 – I 251/13 – RGSt 47, 189 (190 f.); RG U. v. 03.03.1938 – 2 D 60/38 – RGSt 72, 109 (112 f.).

  24. 24.

    S. nur B. Heinrich, AT, 6. Aufl. 2019, Rn. 672.

  25. 25.

    BT-Drs. V/4095, S. 11 ff.

  26. 26.

    Jakobs, AT, 2. Aufl. 1991, 25/65; Herzberg, in: MK-StGB, 1. Aufl. 2003, § 22 Rn. 118 ff.

  27. 27.

    S. aber etwa Puppe, AT 2, 1. Aufl. 2005, § 35 Rn. 5.

  28. 28.

    Krey/Esser, AT, 6. Aufl. 2016, Rn. 1208; näher Roxin GS Schröder 1978, 145; Struensee GS Armin Kaufmann 1989, 523; Hillenkamp FS Roxin 2001, 689; Jung JA 2006, 228.

  29. 29.

    Hierzu vgl. Fischer, StGB, 68. Aufl. 2021, § 22 Rn. 8 ff.; näher Frister FS Wolter 2013, 375.

  30. 30.

    S. Joecks/Jäger, StGB, 13. Aufl. 2021, § 22 Rn. 4; näher Lampe NJW 1958, 332; Remy NJW 1958, 700; Herzberg NStZ 1990, 311; aus der Rspr. vgl. zuletzt BGH U. v. 10.09.2015 – 4 StR 151/15 – NJW 2015, 3732 = NStZ 2015, 702 (Anm. RÜ 2015, 781); BGH B. v. 28.04.2016 – 4 StR 317/15 – NStZ 2016, 539 (Anm. RÜ 2016, 510; Becker NStZ 2016, 541); BGH U. v. 06.02.2020 – 3 StR 305/19 – NStZ-RR 2020, 203.

  31. 31.

    Ganz h. M., näher hierzu Hoffmann-Holland, in: MK-StGB, 4. Aufl. 2020, § 22 Rn. 43 ff.

  32. 32.

    Cornelius, in: BeckOK-StGB, Stand 01.02.2021, § 22 Rn. 23; aus der Rspr. vgl. BGH U. v. 30.04.1953 – 5 StR 941/52 – BGHSt 4, 199 = NJW 1953, 1271.

  33. 33.

    S. nur Rengier, AT, 12. Aufl. 2020, § 34 Rn. 9.

  34. 34.

    Hierzu Krey/Esser, AT, 6. Aufl. 2016, Rn. 1208 ff.; näher Less GA 1956, 33; Schmid ZStW 1962, 48; Arzt JZ 1969, 54; aus der Rspr. vgl. BGH U. v. 03.12.1958 – 2 StR 500/58 (Ausbruch) – BGHSt 12, 306 = NJW 1959, 777 (Anm. Roxin, Höchstrichterliche Rspr. AT, 1998, Nr. 45).

  35. 35.

    S. Kindhäuser/Hilgendorf, LPK, 8. Aufl. 2019, § 22 Rn. 17; aus der Rspr. vgl. BGH B. v. 18.06.2013 – 2 StR 75/13 – NStZ 2013, 579 (Anm. Jäger JA 2013, 949; RÜ 2013, 637; LL 2014, 110).

  36. 36.

    Joecks/Jäger, StGB, 13. Aufl. 2021, § 22 Rn. 9 ff.

  37. 37.

    Zum Wahndelikt B. Heinrich, AT, 6. Aufl. 2019, Rn. 681 ff.; näher Maurach NJW 1962, 716 und 767; s. auch schon obige Nachweise beim sog. untauglichen Versuch.

  38. 38.

    Fischer, StGB, 68. Aufl. 2021, § 22 Rn. 49; aus der Rspr. vgl. BGH U. v. 26.05.1955 – 4 StR 148/55 – BGHSt 8, 263 = NJW 1955, 1078 (Anm. Mittelbach JR 1955, 390).

  39. 39.

    Hierzu Krey/Esser, AT, 6. Aufl. 2016, Rn. 1246 ff.; näher Maurach NJW 1962, 716 und 767; Bindokat NJW 1963, 745; Engisch FS Heinitz 1972, 185; Herzberg JuS 1980, 469; Schlüchter JuS 1985, 373, 527 und 617; Puppe FS Lackner 1987, 199; Kindhäuser GA 1990, 407; Roxin JZ 1996, 981; Schmitz Jura 2003, 593; Puppe FS Herzberg 2008, 275; Streng GA 2009, 529; Valerius JA 2010, 113; Burkhardt GA 2013, 346; Timpe ZStW 2013, 755; Hotz JuS 2016, 221; Puppe ZStW 2016, 301; Toepel ZIS 2017, 606; Frisch GA 2019, 305; aus der Rspr. vgl. BGH U. v. 05.01.1951 – 2 StR 29/50 (zuständige Stelle bei § 156 StGB) – BGHSt 1, 13 = NJW 1951, 160 (Anm. Puppe, AT, 4. Aufl. 2019, § 20 Rn. 16 ff.; Mezger JZ 1951, 179); BGH U. v. 13.11.1953 – 5 StR 342/53 (Kakaobutter) – BGHSt 5, 90 = NJW 1954, 241 (Puppe, AT, 4. Aufl. 2019, § 8 Rn. 7 ff.; Hartung JR 1954, 111; Mattern JZ 1954, 254); OLG Stuttgart B. v. 07.06.2001 – 4 Ss 130/01 (Urkunde) – NStZ-RR 2001, 370 (Anm. RÜ 2001, 511; Otto JK 2002 StGB § 267/30); OLG Hamburg B. v. 19.12.2011 – 2 Ws 123/11 (Zahngold) – NJW 2012, 1601 (Anm. RA 2012, 361; Stoffers NJW 2012, 1607; Satzger JK 2013 StGB § 242/26); BGH U. v. 10.09.2015 – 4 StR 151/15 – NJW 2015, 3732 = NStZ 2015, 702 (Anm. RÜ 2015, 781; LL 2016, 176); BGH B. v. 08.06.2017 – 1 StR 614/16 – NStZ-RR 2017, 282 = StV 2018, 29 (Anm. Henckel HRRS 2018, 273); OLG Hamburg B. v. 07.08.2018 – 2 Rev 74/18 – StV 2019, 394; BGH B. v. 13.11.2019 – 1 StR 386/19 – NStZ-RR 2020, 175; BayObLG B. v. 20.01.2020 – 207 StRR 2737/19 (Anm. Kudlich JA 2020, 470; Jahn JuS 2020, 698).

  40. 40.

    S. Paeffgen/Zabel, in: NK-StGB, 5. Aufl. 2017, vor § 32 Rn. 257 ff.; zur Rspr. s. o.

  41. 41.

    So z. B. Herzberg JuS 1980, 469.

  42. 42.

    Z. B. Burkhardt JZ 1981, 681; Burkhardt GA 2013, 346.

  43. 43.

    Hierzu Krey/Esser, AT, 6. Aufl. 2016, Rn. 1254; näher Schneider GA 1955, 265; Gössel GA 1971, 225; Heinrich Jura 1998, 393; Seier/Gaude JuS 1999, 456; Hillenkamp FS Schreiber 2003, 135; Kudlich JZ 2004, 72; Kretschmer JR 2004, 444; Satzger Jura 2013, 1017; Ellbogen FS von Heintschel-Heinegg 2015, 125; aus der Rspr. vgl. RG U. v. 21.06.1900 – 1983/00 – RGSt 33, 321.

  44. 44.

    Joecks/Jäger, StGB, 13. Aufl. 2021, § 22 Rn. 7.

  45. 45.

    S. nur Fischer, StGB, 68. Aufl. 2021, § 23 Rn. 9.

  46. 46.

    S. die Begründung bei B. Heinrich, AT, 6. Aufl. 2019, Rn. 679.

  47. 47.

    Kühl, AT, 8. Aufl. 2017, § 15 Rn. 93.

  48. 48.

    So Bloy ZStW 2001, 76 (109).

  49. 49.

    Jakobs, AT, 2. Aufl. 1991, 25/22 mit Fn. 33.

  50. 50.

    Hierzu z. B. Krey/Esser, AT, 6. Aufl. 2016, Rn. 1216 ff.; näher Mayer SJZ 1949, 173; Bockelmann JZ 1954, 468; Bockelmann JZ 1955, 193; Roxin FS Maurach 1972, 213; Kratzsch JA 1983, 420 und 578; Walder FS Leferenz 1983, 537; Berz Jura 1984, 511; Sonnen/Hansen-Siedler JA 1988, 17; Vogler FS Stree/Wessels 1993, 285; Meyer GA 2002, 367; Gropp FS Gössel 2002, 175; Momsen FS Maiwald 2003, 61; Kühl FS Küper 2007, 289; Roxin FS Herzberg 2008, 341; Bosch Jura 2011, 909; Rönnau JuS 2013, 879; Hoffmann JA 2016, 194; aus der Rspr. vgl. zuletzt BGH B. v. 28.04.2020 – 5 StR 15/20 – BGHSt 65, 15 = NJW 2020, 2570 (Anm. Hecker JA 2020, 550; Eisele JuS 2020, 798; Rotsch ZJS 2020, 481; RÜ 2020, 505; famos 9/2020; Piazena HRRS 2020, 346; Fahl JR 2021, 75 und 119); OLG Köln B. v. 18.05.2020 – 2 Ws 161/20 – NStZ 2021, 48 (Anm. Niemann NStZ 2021, 50); BGH B. v. 26.05.2020 – 5 StR 55/20 – NJW 2020, 2486 = NStZ-RR 2020, 246; BGH B. v. 27.05.2020 – 5 StR 173/20 – NStZ 2020, 598 (Anm. Kudlich NStZ 2020, 598); BGH U. v. 15.07.2020 – 6 StR 43/20 – NStZ 2020, 618; BGH B. v. 08.09.2020 – 4 StR 44/20 – NJW 2021, 330 = NStZ 2021, 92 (Anm. Jahn JuS 2021, 84; famos 1/2021; Kretschmer NStZ 2021, 92).

  51. 51.

    Vgl. Krey/Esser, AT, 6. Aufl. 2016, Rn. 1220; aus der Rspr. vgl. zuletzt BGH U. v. 01.08.2018 – 3 StR 651/17 – NStZ 2019, 511 (Anm. Jäger JA 2019, 467; Eisele JuS 2019, 495; Heuser ZJS 2019, 529; RÜ 2019, 170; Rückert HRRS 2019, 245).

  52. 52.

    Näher Streng GS Zipf 1999, 325.

  53. 53.

    Aus der Rspr. vgl. BGH B. v. 10.06.2020 – 5 StR 635/19 – NJW 2020, 3672 = NStZ 2020, 729 (Anm. Nestler Jura 2020, 1146).

  54. 54.

    Rengier, AT, 12. Aufl. 2020, § 35 Rn. 60 ff.; näher Stree FS Peters 1974, 179; aus der Rspr. vgl. zuletzt BGH B. v. 07.08.2014 – 3 StR 105/14 – NStZ 2015, 207 = StV 2015, 673 (Anm. Kudlich JA 2015, 152; LL 2015, 259; RÜ 2015, 101); OLG Köln B. v. 09.02.2016 – 1 RVs 246/15 – StV 2017, 665; BGH B. v. 20.09.2016 – 2 StR 43/16 – NJW 2017, 1189 = NStZ 2017, 86 = StV 2019, 103 (Anm. Satzger Jura 2017, 1238; Kudlich JA 2017, 152; Eisele JuS 2017, 175); OLG Hamburg, U. v. 28.12.2016 – 1 Rev 78/16 – NStZ 2017, 584 = NStZ-RR 2017, 72 (Anm. Peglau jurisPR-StrafR 4/2017 Anm. 4); BGH B. v. 04.07.2019 – 5 StR 274/19 – StV 2020, 234 (Anm. RÜ 2019, 779); BGH B. v. 01.08.2019 – 5 StR 185/19 – NStZ 2019, 716 (Anm. RÜ 2019, 779; Kudlich NStZ 2020, 34); BGH B. v. 14.01.2020 – 4 StR 397/19 – NStZ 2020, 353 = StV 2020, 670 (Anm. Eisele JuS 2020, 796; Kudlich NStZ 2020, 354).

  55. 55.

    Wessels/Beulke/Satzger, AT, 50. Aufl. 2020, Rn. 958; aus der Rspr. vgl. BGH B. v. 03.05.2011 – 3 StR 33/11 – NStZ 2011, 711 (Anm. RA 2011, 414).

  56. 56.

    Vgl. BT-Drs. V/4095, S. 11 ff.

  57. 57.

    BT-Drs. V/4095, S. 11 ff.

  58. 58.

    S. Joecks/Jäger, StGB, 13. Aufl. 2021, § 22 Rn. 17 f.; näher Roxin FS Maurach 1972, 213.

  59. 59.

    Jakobs, AT, 2. Aufl. 1992, 25/72 f.

  60. 60.

    Etwa – für einen Fall notwendiger Opfermitwirkung – in BGH U. v. 12.08.1997 – 1 StR 234/97 (Passauer Giftfalle / Echter Hiekes Bayerwaldbärwurz / Apotheker) – BGHSt 43, 177 = NJW 1997, 3453 = NStZ 1998, 241 = StV 1997, 632 (Anm. Puppe, AT, 4. Aufl. 2019, § 20 Rn. 28 ff.; Kaspar/Reinbacher, Casebook AT, 2020, Fall 17; Hemmer-BGH-Classics Strafrecht, 2003, Nr. 21; Geppert JK 1998 StGB § 22/18; Kudlich JuS 1998, 596; LL 1998, 170; Wolters NJW 1998, 578; Otto NStZ 1998, 243; Gössel JR 1998, 293; Roxin JZ 1998, 211; Derksen GA 1998, 592; Böse JA 1999, 342; Baier JA 1999, 771 und 963; Martin JuS 1999, 273; Heckler NStZ 1999, 79).

  61. 61.

    Vgl. Lackner/Kühl, StGB, 29. Aufl. 2018, § 22 Rn. 8.

  62. 62.

    Vgl. Fischer, StGB, 68. Aufl. 2021, § 22 Rn. 10b; aus der Rspr. vgl. BGH B. v. 14.01.2020 – 4 StR 397/19 – NStZ 2020, 353 = StV 2020, 670 (Anm. Eisele JuS 2020, 796; Kudlich NStZ 2020, 354).

  63. 63.

    S. Fischer, StGB, 68. Aufl. 2021, § 22 Rn. 10.

  64. 64.

    Joecks/Jäger, StGB, 13. Aufl. 2021, § 22 Rn. 20.

  65. 65.

    S. Joecks/Jäger, StGB, 13. Aufl. 2021, § 22 Rn. 20; näher Roxin FS Maurach 1972, 213; aus der Rspr. vgl. zuletzt BGH U. v. 09.05.2017 – 1 StR 265/16 – NJW 2017, 3798 = StV 2018, 36 (Anm. Kubiciel/Mennemann jurisPR-StrafR 22/2017 Anm. 1; Webel wistra 2017, 399; Baur/Holle wistra 2017, 499; Jenne/Martens CCZ 2017, 285; Moritz jurisPR-Compl 5/2017 Anm. 1; Wehnert StV 2018, 38; Hugger/Pasewaldt NZWiSt 2018, 388; Adick/Linke NZWiSt 2018, 391; Görtz WiJ 2018, 88).

  66. 66.

    Etwa § 21 I des dänischen Straffeloven: „Handlinger, som sigter til at fremme eller bevirke udførelsen af en forbrydelse …“ [Handlungen, die darauf abzielen, die Ausführung einer Straftat zu fördern oder zu bewirken …].

  67. 67.

    Hierzu Hillenkamp/Cornelius, 32 Probleme aus dem Strafrecht AT, 15. Aufl. 2017, 15. P.; näher Otto JA 1980, 641 und 707; Küper JZ 1983, 361; Kadel GA 1983, 299; Herzberg JuS 1985, 1; Krack ZStW 1998, 611; Dornis Jura 2001, 664; Herzberg FS Roxin 2001, 749; Puppe FS Dahs 2005, 173; Kühl FS Küper 2007, 289; Rönnau JuS 2014, 109; Hoffmann JA 2016, 194; aus der Rspr. vgl. zuletzt BGH U. v. 23.10.2019 – 2 StR 139/19 – NJW 2020, 559 = StV 2020, 658; BGH B. v. 08.09.2020 – 4 StR 44/20 – NJW 2021, 330 = NStZ 2021, 92 (Anm. Jahn JuS 2021, 84; famos 1/2021; Kretschmer NStZ 2021, 92).

  68. 68.

    Joecks/Jäger, StGB, 13. Aufl. 2021, § 25 Rn. 69.

  69. 69.

    Z. B. Hoyer, in: SK-StGB, 9. Aufl. 2017, § 25 Rn. 147.

  70. 70.

    Z. B. RG U. v. 06.05.1919 – II 124/19 – RGSt 53, 45; BayObLG B. v. 25.04.1994 – 4 St RR 48/94 – NJW 1994, 2164.

  71. 71.

    Z. B. Jakobs, AT, 2. Aufl. 1993, 21/105.

  72. 72.

    Vgl. nur BGH U. v. 12.08.1997 – 1 StR 234/97 (Passauer Giftfalle/Echter Hiekes Bayerwaldbärwurz / Apotheker) – BGHSt 43, 177 (180).

  73. 73.

    S. nur Kindhäuser/Hilgendorf, LPK, 8. Aufl. 2019, § 22 Rn. 33.

  74. 74.

    Krit. bzgl. einer frühen Annahme eines Versuchs in mittelbarer Täterschaft (und ggf. für Anwendung des § 30 I StGB) daher Hoyer, in: SK-StGB, 9. Aufl. 2018, § 30 Rn. 5 ff.

  75. 75.

    Hierzu Krey/Esser, AT, 6. Aufl. 2016, Rn. 1241; näher Küper JZ 1979, 775; Otto JA 1980, 641 und 707; da Conceição Valdágua ZStW 1986, 839; Stoffers MDR 1989, 208; Krack ZStW 1998, 611; Mylonopoulos GA 2011, 462; Rönnau JuS 2014, 109; aus der Rspr. vgl. BGH U. v. 02.06.1993 – 2 StR 158/93 – BGHSt 39, 236 = NJW 1993, 2251 = NStZ 1993, 489 = StV 1993, 467 (Anm. Roxin, Höchstrichterliche Rspr. AT, 1998, Nr. 53; Hemmer-BGH-Classics Strafrecht, 2003, Nr. 18; Otto JK 1994 StGB § 25 II/7; Jung JuS 1994, 355; Hauf NStZ 1994, 263; Weber FS Lenckner 1998, 435).

  76. 76.

    Roxin, AT II, 2003, § 29 Rn. 297 ff.

  77. 77.

    Z. B. BGH U. v. 02.06.1993 – 2 StR 158/93 – BGHSt 39, 236 (237).

  78. 78.

    S. Kindhäuser/Hilgendorf, LPK, 8. Aufl. 2019, § 22 Rn. 38.

  79. 79.

    Hierzu Hoyer, in: SK-StGB, 9. Aufl. 2017, § 25 Rn. 148; näher Ingelfinger JZ 1995, 704; Ahrens JA 1996, 664; Heckler GA 1997, 72; Bloy ZStW 2005, 1; Krack ZStW 2005, 555; Renzikowski JuS 2013, 481; Rönnau JuS 2014, 109.

  80. 80.

    B. Heinrich, AT, 6. Aufl. 2019, Rn. 744.

  81. 81.

    BGH U. v. 25.10.1994 – 4 StR 173/94 (Münzhändler) – BGHSt 40, 299 (302 f.).

  82. 82.

    Etwa Kindhäuser/Hilgendorf, LPK, 8. Aufl. 2019, § 22 Rn. 41.

  83. 83.

    Hierzu Joecks/Jäger, StGB, 12. Aufl. 2017, § 323a Rn. 40 f.; näher Schweinberger JuS 2006, 507; aus der Rspr. vgl. BGH U. v. 01.06.1962 – 4 StR 88/62 – BGHSt 17, 333 = NJW 1962, 1830; BGH U. v. 24.01.1967 – 4 StR 500/67 – BGHSt 21, 381 = NJW 1968, 657 (Anm. Puppe, AT, 4. Aufl. 2019, § 16 Rn. 12 ff.; Hruschka JuS 1968, 554; Schröder JR 1968, 305; Cramer JZ 1969, 273).

  84. 84.

    Näher Hofmmann-Holland, in: MK-StGB, 4. Aufl. 2020, § 22 Rn. 146 ff.; Herzberg FS Stree/Wessels 1993, 203.

  85. 85.

    Hierzu Hoffmann-Holland, in: MK-StGB, 4. Aufl. 2020, § 22 Rn. 163 ff.

  86. 86.

    Hierzu etwa Wessels/Beulke/Satzger, AT, 50. Aufl. 2020, Rn. 1001 ff.; näher Schröder JuS 1962, 81; Schröder FS Mayer 1966, 377; Krauß JuS 1981, 883; Herzberg FS Blau 1985, 97; Herzberg NJW 1991, 1633; Jakobs ZStW 1992, 82; von Heintschel-Heinegg ZStW 1997, 29; Lettl JuS 1998, L81; Kudlich JuS 1999, 240, 349 und 449; Scheinfeld JuS 2002, 250; Heger StV 2010, 320; Hoven JuS 2013, 305 und 403; Rechtsprechungsübersicht bei Miebach/Heim NStZ-RR 2009, 129.

  87. 87.

    S. nur Kindhäuser/Hilgendorf, LPK, 8. Aufl. 2019, § 24 Rn. 1; näher Schumann ZStW 2018, 1; aus der Rspr. vgl. zuletzt BGH B. v. 04.04.2019 – 3 StR 64/19 – NStZ-RR 2019, 337 (Anm. RÜ2 2019, 233).

  88. 88.

    Aus der Rspr. vgl. BGH U. v. 23.05.2012 – 5 StR 54/12 – NStZ 2012, 562 (Anm. RA 2012, 537; Hecker JuS 2013, 362); BGH B. v. 04.06.2014 – 4 StR 168/14.

  89. 89.

    B. Heinrich, AT, 6. Aufl. 2019, Rn. 759.

  90. 90.

    Vgl. Wessels/Beulke/Satzger, AT, 50. Aufl. 2020, Rn. 1006; aus der Rspr. vgl. BGH U. v. 07.04.1954 – 6 StR 7/54 – BGHSt 6, 85 = NJW 1954, 1209 (Anm. Maurach JZ 1954, 638); BGH U. v. 22.11.1960 – 5 StR 457/60 – BGHSt 15, 198 = NJW 1961, 83.

  91. 91.

    Fischer, StGB, 68. Aufl. 2021, § 24 Rn. 45; aus der Rspr. vgl. BGH B. v. 07.09.1993 – 5 StR 327/93 – NStZ 1994, 131 (Anm. Otto JK 1994 StGB § 323a/5; Kusch NStZ 1994, 131); BGH U. v. 22.02.1996 – 1 StR 721/94 – NStZ 1996, 352; BGH B. v. 20.02.1997 – 5 StR 26/97 – NStZ 1997, 387; BGH U. v. 28.06.2000 – 3 StR 156/00 – NStZ-RR 2001, 15.

  92. 92.

    Fischer, StGB, 68. Aufl. 2021, § 24 Rn. 3; aus der Rspr. vgl. BGH U. v. 07.04.1954 – 6 StR 7/54 – BGHSt 6, 85= NJW 1954, 1209 (Anm. Maurach JZ 1954, 638); BGH U. v. 22.11.1960 – 5 StR 457/60 – BGHSt 15, 198 = NJW 1961, 83.

  93. 93.

    Puppe, AT 2, 2005, § 36 Rn. 3.

  94. 94.

    Hierzu Eser/Bosch, in: Schönke/Schröder, StGB, 30. Aufl. 2019, § 24 Rn. 113; näher Günther GS Armin Kaufmann 1989, 541; Mitsch JA 2014, 268; Blaue ZJS 2015, 580; Küper GA 2020, 584; aus der Rspr. vgl. zuletzt BGH U. v. 25.04.2017 – 5 StR 433/16 – NStZ-RR 2017, 221; BGH B. v. 05.06.2019 – 1 StR 34/19 – BGHSt 64, 80 = NJW 2019, 3659 = NStZ 2020, 221 = StV 2020, 240 (Anm. famos 12/2019; Schiemann NJW 2019, 3662, Bosch Jura 2020, 192; Kudlich JA 2020, 64; Eisele JuS 2020, 275; Heghmanns ZJS 2020, 164; RÜ 2020, 95; Jäger NStZ 2020, 224; Renzikowski JR 2020, 332 und JR 2021, 129).

  95. 95.

    Hierzu Fischer, StGB, 68. Aufl. 2021, § 24 Rn. 2; näher Muñoz Conde ZStW 1972, 756; Herzberg FS Lackner 1987, 325; Herzerg NStZ 1989, 49; Yamanaka FS Roxin 2001, 773; Loos FS Jakobs 2007, 347; Haas ZStW 2011, 226; aus der Rspr. vgl. BGH U. v. 28.02.1956 – 5 StR 352/55 (Lilo) – BGHSt 9, 48 = NJW 1956, 718 (Anm. Roxin, Höchstrichterliche Rspr. AT, 1998, Nr. 61; Traub NJW 1956, 1183; Heinitz JR 1956, 248; Fahl JA 2003, 757); BGH B. v. 13.01.1988 – 2 StR 665/87 (Zeitmangel) – BGHSt 35, 184 = NJW 1988, 1603 = NStZ 1988, 404 = StV 1988, 200 (Anm. Roxin, Höchstrichterliche Rspr. AT, 1998, Nr. 62; Puppe, AT, 4. Aufl. 2019, § 21 Rn. 25 ff.; Lackner NStZ 1988, 405; Jakobs JZ 1988, 519; Lampe JuS 1989, 610; Bloy JR 1989, 70; Grasnick JZ 1989, 821); BGH B. v. 19.05.1993 – GSSt 1/93 (Denkzettel) – BGHSt 39, 221 = NJW 1993, 2061 = NStZ 1993, 433 = StV 1993, 408 (Anm. Roxin, Höchstrichterliche Rspr. AT, 1998, Nr. 69; Puppe, AT, 4. Aufl. 2019, § 21 Rn. 8 ff.; Kaspar/Reinbacher, Casebook AT, 2020, Fall 19; Hemmer-BGH-Classics Strafrecht, 2003, Nr. 25; Bauer NJW 1993, 2590; Roxin JZ 1993, 896; Hauf MDR 1993, 929; Otto JK 1994 StGB § 24/20; Jung JuS 1994, 82; Pahlke GA 1995, 72; Beckemper JA 2003, 203).

  96. 96.

    Zum Folgenden Puppe, AT, 4. Aufl. 2019, § 21 Rn. 13 f.

  97. 97.

    Hierzu ausf. Herzberg, in: MK-StGB, 1. Aufl. 2003, § 24 Rn. 9 ff.

  98. 98.

    S. nur Herzberg, in: MK-StGB, 1. Aufl. 2003, § 24 Rn. 53 („In der Tat könnte man den geltenden Paragrafen (beide Absätze!), ohne den geringsten sachlichen Verlust und Nachteil, aber mit großem Gewinn an Klarheit und Einfachheit, durch den folgenden ersetzen:

    § 24 Rücktritt.

    Wegen Versuchs wird nicht bestraft, wer sich freiwillig und sorgfältig bemüht, die Vollendung der Tat zu vermeiden.“).

  99. 99.

    Hierzu Krey/Esser, AT, 6. Aufl. 2016, Rn. 1265 ff.; näher Muñoz Conde GA 1973, 33.

  100. 100.

    S. Jakobs, AT, 2. Aufl. 1993, 26/13.

  101. 101.

    Z. B. Kühl, AT, 8. Aufl. 2017, § 16 Rn. 79 ff.

  102. 102.

    Hierzu etwa Cornelius, in: BeckOK-StGB, Stand 01.02.2021, § 24 Rn. 68.

  103. 103.

    Hierzu Eser/Bosch, in: Schönke/Schröder, StGB, 30. Aufl. 2019, § 24 Rn. 106; aus der Rspr. vgl. BGH B. v. 28.10.1998 – 5 StR 176/98 (Minensperren) – BGHSt 44, 204 = NJW 1999, 589 = NStZ 1999, 238 = StV 1999, 203 (Anm. Otto JK 1999 StGB § 24/27; Kudlich JA 1999, 624; LL 1999, 436; Rotsch NStZ 1999, 239; Schroeder JR 1999, 297; Müssig JR 2001, 228).

  104. 104.

    Zum Verkennen der mangelnden Tauglichkeit des unbeendeten Versuchs als Fall des § 24 I 1 1. Var. StGB Kindhäuser/Zimmermann, AT, 9. Aufl. 2020, § 32 Rn. 11–14; aus der Rspr. vgl. RG U. v. 12.02.1934 – 2 D 56/34 – RGSt 68, 82; BGH B. v. 14.11.2007 – 2 StR 458/07 – NStZ 2008, 275 = StV 2008, 245 (Anm. von Heintschel-Heinegg JA 2008, 545).

  105. 105.

    Krit. die h. M. etwa Kindhäuser/Zimmermann, AT, 9. Aufl. 2020, § 32 Rn. 28.

  106. 106.

    Vgl. Herzberg, in: MK-StGB, 1. Aufl. 2003, § 24 Rn. 174 ff.

  107. 107.

    Ausf. zum Aspekt des Unterlassungsvorwurfs (i. R. d. § 24 I 1 2. Var. StGB) Puppe, AT 2, 2005, § 36 Rn. 52 ff.

  108. 108.

    Zum Vorsatzerfordernis beim Rücktritt knapp Joecks/Jäger, StGB, 13. Aufl. 2021, § 24 Rn. 38; aus der Rspr. vgl. zuletzt BGH B. v. 26.02.2019 – 4 StR 514/18 – NStZ-RR 2019, 171 = StV 2020, 97 (Anm. Jäger JA 2019, 629; Eisele JuS 2019, 1026; Mengler JZ 2019, 949).

  109. 109.

    S. nur Wessels/Beulke/Satzger, AT, 50, Aufl. 2020, Rn. 1033.

  110. 110.

    Ostermeier StraFo 2008, 102.

  111. 111.

    Zur Unterscheidung von unbeendetem und beendetem Versuch Kindhäuser/Zimmermann, AT, 9. Aufl. 2020, § 32 Rn. 8; B. Heinrich, AT, 6. Aufl. 2019, Rn. 779 ff.; näher Geilen JZ 1972, 335; Borchert/Hellmann GA 1982, 429; Herzberg NJW 1986, 2466; Stein GA 2010, 129; aus der Rspr. vgl. zuletzt BGH B. v. 29.08.2017 – 4 StR 116/17 (Anm. Eisele JuS 2018, 81); BGH U. v. 11.04.2018 – 2 StR 551/17 – NStZ 2019, 198 (Anm. Eisele JuS 2018, 818); BGH B. v. 30.05.2018 – 2 StR 141/18 – NStZ 2019, 594 = StV 2021, 93; BGH B. v. 27.06.2018 – 4 StR 110/18 – NStZ 2018, 706; BGH B. v. 21.08.2018 – 3 StR 205/18 – NStZ 2018, 718 = StV 2019, 683 (Anm. Weidemann NStZ 2018, 720); BGH B. v. 10.10.2018 – 4 StR 397/18 – NStZ-RR 2019, 6 = StV 2020, 80 (Anm. Bosch Jura 2019, 344); BGH U. v. 16.01.2019 – 2 StR 312/18 – StV 2020, 114; BGH B. v. 26.02.2019 – 4 StR 464/18 – NStZ 2019, 399; BGH B. v. 19.06.2019 – 4 StR 185/19 – NStZ-RR 2019, 270 = StV 2020, 472; BGH B. v. 17.12.2019 – 2 StR 340/19 – NStZ-RR 2020, 102 = StV 2021, 90 (Anm. Eisele JuS 2020, 465); BGH B. v. 23.06.2020 – 5 StR 601/19 – NStZ-RR 2020, 272.

  112. 112.

    B. Heinrich, AT, 6. Aufl. 2019, Rn. 782; aus der Rspr. vgl. zuletzt BGH B. v. 27.08.2019 – 4 StR 330/19 – NStZ-RR 2019, 368 = StV 2021, 91; BGH B. v. 17.09.2019 – 1 StR 343/19 – NStZ 2020, 340 = StV 2020, 76 (Anm. Nestler Jura 2020, 98); BGH U. v. 23.10.2019 – 5 StR 677/18 – StV 2020, 83 (Anm. Bosch Jura 2020, 296; Hecker JuS 2020, 368; Raschke ZJS 2020, 172); BGH B. v. 17.12.2019 – 2 StR 340/19 – NStZ-RR 2020, 102 = StV 2021, 90 (Anm. Eisele JuS 2020, 465); BGH B. v. 09.01.2020 – 4 StR 324/19 – NStZ 2020, 402 = StV 2020, 598 (Anm. Eidam NStZ 2020, 549; Rinio NZV 2020, 433).

  113. 113.

    Kindhäuser/Zimmermann, AT, 9. Aufl. 2020, § 32 Rn. 8; aus der Rspr. vgl. zuletzt BGH B. v. 27.08.2019 – 4 StR 330/19 – NStZ-RR 2019, 368 = StV 2021, 91; BGH B. v. 17.09.2019 – 1 StR 343/19 – NStZ 2020, 340 = StV 2020, 76 (Anm. Nestler Jura 2020, 98); BGH U. v. 23.10.2019 – 5 StR 677/18 – StV 2020, 83 (Anm. Bosch Jura 2020, 296; Hecker JuS 2020, 368; Raschke ZJS 2020, 172).

  114. 114.

    Cornelius, in: BeckOK-StGB, Stand 01.02.2021, § 24 Rn. 22; aus der Rspr. vgl. zuletzt BGH B. v. 14.06.2017 – 2 StR 140/17 – NStZ-RR 2017, 303 (Anm. Schulz-Merkel jurisPR-StrafR 24/2017 Anm. 4); BGH B. v. 30.05.2018 – 2 StR 141/18 – NStZ 2019, 594 = StV 2021, 93.

  115. 115.

    Zuletzt BGH U. v. 23.10.2019 – 5 StR 677/18 – StV 2020, 83 (Anm. Bosch Jura 2020, 296; Hecker JuS 2020, 368; Raschke ZJS 2020, 172).

  116. 116.

    Hierzu Fischer, StGB, 68. Aufl. 2021, § 24 Rn. 15c; näher Bürger ZJS 2015, 23; aus der Rspr. vgl. zuletzt BGH U. v. 23.10.2019 – 5 StR 677/18 – StV 2020, 83 (Anm. Bosch Jura 2020, 296; Hecker JuS 2020, 368; Raschke ZJS 2020, 172).

  117. 117.

    S. nur Lackner/Kühl, StGB, 29. Aufl. 2018, § 24 Rn. 10 ff.; näher Otto GA 1967, 144; Gössel ZStW 1975, 3; Sonnen JA 1980, 158; Roxin JuS 1981, 1; Otto Jura 1992, 423; Feltes GA 1992, 395; Bauer wistra 1992, 201; Brand/Wostry GA 2008, 611; Schroeder NStZ 2009, 9; Roxin NStZ 2009, 319; Gössel GA 2012, 65; Fahl GA 2014, 453; Bürger ZJS 2015, 23; aus der Rspr. vgl. zuletzt BGH B. v. 15.01.2020 – 4 StR 587/19 – NStZ-RR 2020, 102.

  118. 118.

    Z. B. Schroeder NStZ 2009, 9.

  119. 119.

    S. nur Kindhäuser/Hilgendorf, LPK, 8. Aufl. 2019, § 24 Rn. 9 ff.

  120. 120.

    Ausf. (methodische) Kritik bei Herzberg, in: MK-StGB, 1. Aufl. 2003, § 24 Rn. 58 ff.

  121. 121.

    B. Heinrich, AT, 6. Aufl. 2019, Rn. 770.

  122. 122.

    Zu Tatplan-/Rücktrittshorizont, Gesamtbetrachtungslehre und der Frage des fehlgeschlagenen Einzelakts Fischer, StGB, 68. Aufl. 2021, § 24 Rn. 7, 15ff.; Hillenkamp/Cornelius, 32 Probleme aus dem Strafrecht AT, 15. Aufl. 2017, 18. P.; näher Fahrenhorst Jura 1987, 291; Streng JZ 1990, 212; Schulz JA-Ü 1992, 34; Otto Jura 2001, 341; Puppe ZIS 2011, 524; Bosch Jura 2014, 395; Bürger ZJS 2015, 23; aus der Rspr. vgl. zuletzt BGH B. v. 27.11.2019 – 2 StR 609/18 – NStZ-RR 2020, 204 = StV 2021, 91; BGH B. v. 17.12.2019 – 2 StR 340/19 – NStZ-RR 2020, 102 = StV 2021, 90 (Anm. Eisele JuS 2020, 465); BGH B. v. 09.01.2020 – 4 StR 324/19 – NStZ 2020, 402 = StV 2020, 598 (Anm. Eidam NStZ 2020, 549; Rinio NZV 2020, 433); BGH B. v. 14.01.2020 – 2 StR 284/19 – NStZ 2020, 341 = StV 2021, 113 (Anm. Jäger NStZ 2020, 342); BGH B. v. 15.01.2020 – 4 StR 587/19 – NStZ-RR 2020, 102; BGH B. v. 29.01.2020 – 1 StR 637/19 – StV 2020, 464; BGH B. v. 06.05.2020 – 2 StR 543/19 – StV 2021, 307; BGH B. v. 23.06.2020 – 5 StR 601/19 – NStZ-RR 2020, 272; BGH U. v. 15.07.2020 – 6 StR 43/20 – NStZ 2020, 618.

  123. 123.

    Vgl. BGH U. v. 20.12.1956 – 4 StR 447/56 – BGHSt 10, 129 = NJW 1957, 595.

  124. 124.

    S. B. Heinrich, AT, 6. Aufl. 2019, Rn. 828 ff.

  125. 125.

    Z. B. BGH U. v. 03.12.1982 – 2 StR 550/82 – BGHSt 31, 170 = NJW 1983, 764 = NStZ 1983, 360 = StV 1983, 100 (Anm. Roxin, Höchstrichterliche Rspr. AT, 1998, Nr. 64; Hemmer-BGH-Classics Strafrecht, 2003, Nr. 24; Geilen JK 1983 StGB § 24/8; Sonnen JA 1983, 335; Hassemer JuS 1983, 556; Rudolphi NStZ 1983, 361; Küper JZ 1983, 264; Kienapfel JR 1984, 72; Mayer MDR 1984, 187).

  126. 126.

    S. nur Joecks/Jäger, StGB, 13. Aufl. 2021, § 24 Rn. 18 ff.

  127. 127.

    Z. B. Jakobs, AT, 2. Aufl. 1993, 26/15 f.; di ff. Eser/Bosch, in: Schönke/Schröder, StGB, 30. Aufl. 2019, § 24 Rn. 21.

  128. 128.

    Ausf. Puppe, AT 2, 2005, § 36 Rn. 20 ff.

  129. 129.

    Fischer, StGB, 68. Aufl. 2021, § 24 Rn. 7a; aus der Rspr. vgl. zuletzt BGH B. v. 15.01.2019 – 4 StR 470/18 – NStZ-RR 2019, 137 = StV 2021, 93; BGH B. v. 27.11.2019 – 2 StR 609/18 – NStZ-RR 2020, 204 = StV 2021, 91; BGH B. v. 15.01.2020 – 4 StR 587/19 – NStZ-RR 2020, 102.

  130. 130.

    Fischer, StGB, 68. Aufl. 2021, § 24 Rn. 7; aus der Rspr. vgl. zuletzt BGH B. v. 15.01.2019 – 4 StR 470/18 – NStZ-RR 2019, 137 = StV 2021, 93; BGH B. v. 27.11.2019 – 2 StR 609/18 – NStZ-RR 2020, 204 = StV 2021, 91.

  131. 131.

    S. Eser/Bosch, in: Schönke/Schröder, StGB, 30. Aufl. 2019, § 24 Rn. 9; aus der Rspr. vgl. BGH U. v. 14.04.1955 – 4 StR 16/55 (Erna) – BGHSt 7, 296 = NJW 1955, 915 (Anm. Roxin, Höchstrichterliche Rspr. AT, 1998, Nr. 60; Bockelmann NJW 1955, 1417; Jescheck MDR 1955, 562); BGH U. v. 15.09.1988 – 4 StR 356/88 – NStZ 1988, 550; BGH U. v. 24.06.1993 – 4 StR 33/93 – BGHSt 39, 244 = NJW 1993, 2188 = NStZ 1993, 581 (Anm. Roxin, Höchstrichterliche Rspr. AT, 1998, Nr. 59; Streng NStZ 1993, 582; Vitt JR 1994, 199; Bottke JZ 1994, 71).

  132. 132.

    S. Hoffmann-Holland, in: MK-StGB, 4. Aufl. 2020, § 24 Rn. 68 ff.

  133. 133.

    Hierzu Kühl, AT, 8. Aufl. 2017, § 16 Rn. 15; näher Streng JZ 1990, 212; Bauer wistra 1993, 201; Ceffinato JR 2016, 620.

  134. 134.

    Zum sog. Fehlschlag beim sog. error in persona vel obiecto B. Heinrich, AT, 6. Aufl. 2019, Rn. 777; aus der Rspr. vgl. BGH U. v. 17.03.2015 – 2 StR 379/14 – BGHSt 60, 215 = NJW 2015, 1769 = NStZ 2015, 398 = StV 2015, 561 (Anm. Groß jurisPR-StrafR 13/2015 Anm. 3; Drees NStZ 2016, 153; Einecker StV 2016, 595).

  135. 135.

    Fischer, StGB, 68. Aufl. 2021, § 24 Rn. 8; aus der Rspr. vgl. BGH U. v. 23.06.1959 – 5 StR 211/59 – BGHSt 13, 156 = NJW 1959, 1645; BGH B. v. 26.11.2003 – 3 StR 406/03 – NStZ 2004, 333; BGH B. v. 29.11.2007 – 4 StR 549/07 – NStZ 2008, 215 = StV 2008, 356.

  136. 136.

    Fischer, StGB, 68. Aufl. 2021, § 24 Rn. 8.

  137. 137.

    Hierzu Wessels/Beulke/Satzger, AT, 50. Aufl. 2020, Rn. 1044 ff.; näher Herzberg NStZ 1990, 311; Streng JZ 1990, 212; Bauer wistra 1992, 201; Schroth GA 1997, 151; Bott Jura 2008, 753; Puppe ZIS 2011, 524; Ceffinato JR 2016, 62.; aus der Rspr. vgl. zuletzt BGH B. v. 11.05.2016 – 1 StR 77/16 – NStZ 2016, 720; BGH B. v. 06.12.2017 – 4 StR 539/17 – StV 2018, 408; BGH B. v. 07.03.2018 – 2 StR 353/17 – NStZ-RR 2018, 137 = StV 2020, 285; BGH B. v. 26.02.2019 – 4 StR 464/18 – NStZ 2019, 399; BGH B. v. 26.06.2019 – 2 StR 110/19 – NStZ-RR 2019, 271; BGH B. v. 14.01.2020 – 2 StR 284/19 – NStZ 2020, 341 = StV 2021, 113 (Anm. Jäger NStZ 2020, 342).

  138. 138.

    Z. B. BGH U. v. 20.09.1989 – 2 StR 251/89 – NJW 1990, 522 = NStZ 1990, 77 = StV 1990, 108 (Anm. Herzberg JuS 1990, 273; Puppe NStZ 1990, 433).

  139. 139.

    B. Heinrich, AT, 6. Aufl. 2019, Rn. 837 f.

  140. 140.

    BGH B. v. 19.05.1993 – GSSt 1/93 (Denkzettel) – BGHSt 39, 221 (230).

  141. 141.

    S. Krey/Esser, AT, 6. Aufl. 2016, Rn. 1293.

  142. 142.

    Hierzu Hillenkamp/Cornelius, 32 Probleme aus dem Strafrecht AT, 15. Aufl. 2017, 17. P.; näher Herzberg GS Hilde Kaufmann 1986, 711; aus der Rspr. vgl. zuletzt BGH B. v. 07.09.2016 – 1 StR 293/16 – NJW 2017, 1124 = NStZ 2017, 412 = StV 2019, 99 (Anm. Schiemann NJW 2017, 1125; Renzikowski JR 2017, 316; Dehne-Niemann StV 2019, 133); BGH B. v. 25.04.2017 – 4 StR 244/16 – NJW 2017, 1891 = NStZ 2017, 408 = NStZ-RR 2017, 207 = StV 2019, 96 (Anm. Bosch Jura 2017, 1451; Cornelius NJW 2017, 1893); BGH B. v. 14.01.2020 – 2 StR 284/19 – NStZ 2020, 341 = StV 2021, 113 (Anm. Jäger NStZ 2020, 342).

  143. 143.

    Z. B. BGH B. v. 19.01.2010 – 4 StR 605/09 – NStZ 2010, 384.

  144. 144.

    Näher B. Heinrich, AT, 6. Aufl. 2019, Rn. 840 ff.

  145. 145.

    Zur Freiwilligkeit Kindhäuser/Zimmermann, AT, 9. Aufl. 2020, § 32 Rn. 22; näher Schröder MDR 1956, 321; Herzberg FS Lackner 1987, 325; Maiwald GS Zipf 1999, 255; Jäger ZStW 2000, 783; Bottke FG 50 Jahre BGH IV 2000, 135; Amelung ZStW 2008, 205; Bitzilekis FS Hassemer 2010, 661; aus der Rspr. vgl. zuletzt BGH B. v. 17.11.2016 – 3 StR 402/16 – StV 2017, 673 (Anm. Bosch Jura 2017, 745; Jäger JA 2017, 387; LL 2017, 554; RÜ 2017, 233); BGH U. v. 28.09.2017 – 4 StR 282/17 – StV 2018, 711 (Anm. Hecker JuS 2018, 391; RÜ 2018, 97); BGH B. v. 24.10.2017 – 1 StR 393/17 – StV 2018, 715 (Anm. RÜ 2018, 164; famos 9/2018); BGH B. v. 07.03.2018 – 1 StR 83/18 – NStZ-RR 2018, 169 = StV 2018, 710; BGH B. v. 30.05.2018 – 2 StR 141/18 – NStZ 2019, 594 = StV 2021, 93; BGH B. v. 18.12.2018 – 4 StR 493/18 – StV 2020, 79; BGH U. v. 10.04.2019 – 1 StR 646/18 – NStZ 2020, 81 = StV 2020, 77; BGH B. v. 21.11.2019 – 4 StR 500/19 – StV 2020, 465; BGH B. v. 14.01.2020 – 2 StR 284/19 – NStZ 2020, 341 = StV 2021, 113 (Anm. Jäger NStZ 2020, 342); BGH B. v. 15.04.2020 – 5 StR 75/20 – StV 2021, 93 (Anm. Hecker JuS 2020, 1219); BGH B. v. 06.05.2020 – 2 StR 543/19 – StV 2021, 307.

  146. 146.

    „Der Versuch als solcher bleibt straflos, wenn der Thäter

    1. die Ausführung der beabsichtigten Handlung aufgegeben hat, ohne daß er an dieser Ausführung durch Umstände gehindert worden ist, welche von seinem Willen unabhängig waren, oder

    2. zu einer Zeit, zu welcher die Handlung noch nicht entdeckt war, den Eintritt des zur Vollendung des Verbrechens oder Vergehens gehörigen Erfolges durch eigene Thätigkeit abgewendet hat.“

  147. 147.

    Fischer, StGB, 68. Aufl. 2021, § 24 Rn. 18, 24 f.; aus der Rspr.vgl. BGH B. v. 16.03.2011 – 2 StR 22/11 (Anm. RA 2011, 474).

  148. 148.

    S. o.

  149. 149.

    Z. B. Joecks/Jäger, StGB, 13. Aufl. 2021, § 24 Rn. 24 ff.

  150. 150.

    S. Jäger, in: SK-StGB, 9. Aufl. 2017, § 24 Rn. 70 ff.

  151. 151.

    S. etwa Roxin ZStW 1965, 97.

  152. 152.

    Puppe, AT, 4. Aufl. 2019, § 21 Rn. 25 ff.

  153. 153.

    B. Heinrich, AT, 6. Aufl. 2019, Rn. 813; aus der Rspr. BGH U. v. 29.09.2004 – 2 StR 149/04 – NStZ 2005, 150 (Anm. Valerius JA 2005, 410; Scheinfeld NStZ 2006, 375); BGH B. v. 26.09.2006 – 4 StR 347/06 – NStZ 2007, 91 = StV 2007, 72.

  154. 154.

    Krit. und auf den Freihtsbegriff Kants (Freiheit des Handelns setzt Einsicht in das Recht voraus) abhebend Puppe, AT, 4. Aufl. 2019, § 21 Rn. 29.

  155. 155.

    S. nur https://www.dwds.de/wb/freiwillig.

  156. 156.

    Vgl. Puppe, AT, 4. Aufl. 2019, § 21 Rn. 32.

  157. 157.

    Zur Berücksichtigung situativer Änderungen Schünemann GA 1986, 323.

  158. 158.

    Die ganz h. M. hält auch dann Freiwilligkeit für möglich, Krey/Esser, AT, 6. Aufl. 2016, Rn. 1302; aus der Rspr. vgl. zuletzt BGH U. v. 28.09.2017 – 4 StR 282/17 – StV 2018, 711 (Anm. Hecker JuS 2018, 391; RÜ 2018, 97); BGH B. v. 07.03.2018 – 1 StR 83/18 – NStZ-RR 2018, 169 = StV 2018, 710; BGH B. v. 30.05.2018 – 2 StR 141/18 – NStZ 2019, 594 = StV 2021, 93; BGH U. v. 10.04.2019 – 1 StR 646/18 – NStZ 2020, 81 = StV 2020, 77; BGH B. v. 15.04.2020 – 5 StR 75/20 – StV 2021, 93 (Anm. Hecker JuS 2020, 1219); BGH B. v. 07.07.2020 – 5 StR 233/20 (Anm. Nestler Jura 2020, 1272; Müller-Metz NStZ-RR 2020, 303).

  159. 159.

    BGH B. v. 09.08.2011 – 4 StR 367/11 – StV 2012, 15.

  160. 160.

    B. Heinrich, AT, 6. Aufl. 2019, Rn. 812; aus der Rspr. vgl. BGH U. v. 26.05.2011 – 1 StR 20/11 – NStZ 2011, 688 (Anm. LL 2011, 886; RA 2011, 527; famos 11/2011; Hecker JuS 2012, 82); BGH B. v. 08.02.2012 – 4 StR 621/11 – NStZ-RR 2012, 167.

  161. 161.

    S. Cornelius, in: BeckOK-StGB, Stand 01.02.2021, § 24 Rn. 70; aus der Rspr. vgl. BGH B. v. 15.10.2003 – 1 StR 402/03 – NStZ 2004, 324 = StV 2004, 594 (Anm. RA 2004, 416; Otto JK 2005 StGB § 24/32).

  162. 162.

    Hierzu B. Heinrich, AT, 6. Aufl. 2019, Rn. 795 f.

  163. 163.

    Zazcyk, in: NK, 5. Aufl. 2017, § 24 Rn. 56.

  164. 164.

    S. BGH B. v. 28.10.1998 – 5 StR 176/98 (Minensperren) – BGHSt 44, 204 = NJW 1999, 589 = NStZ 1999, 238 = StV 1999, 203 (Anm. Otto JK 1999 StGB § 24/27; Kudlich JA 1999, 624; LL 1999, 436; Rotsch NStZ 1999, 239; Schroeder JR 1999, 297; Müssig JR 2001, 228).

  165. 165.

    Z. B. Rengier, AT, 12. Aufl. 2020, § 37 Rn. 138 f.; a. A. etwa Lackner/Kühl, StGB, 29. Aufl. 2018, § 24 Rn. 19; näher Herzberg NJW 1989, 862; Eisele ZStW 2000, 745; Rotsch GA 2002, 165; Scheinfeld JuS 2006, 397; zum verwandten Problem der antizipierten tätigen Reue Oğlakcıoğlu/Kulhanek JR 2014, 462.

  166. 166.

    Fischer, StGB, 68. Aufl. 2021, § 24 Rn. 31; näher Arzt GA 1964, 1; Roxin FS H. J. Hirsch 1999, 327; aus der Rspr. vgl. zuletzt BGH B. v. 05.07.2018 – 1 StR 201/18 – NJW 2018, 2908 = NStZ-RR 2018, 301 = StV 2018, 713 (Anm. RÜ 2018, 781); BGH B. v. 26.02.2019 – 4 StR 514/18 – NStZ-RR 2019, 171 = StV 2020, 97 (Anm. Jäger JA 2019, 629; Eisele JuS 2019, 1026; Mengler JZ 2019, 949); BGH B. v. 05.06.2019 – 1 StR 34/19 – BGHSt 64, 80 = NJW 2019, 3659 = NStZ 2020, 221 = StV 2020, 240 (Anm. famos 12/2019; Schiemann NJW 2019, 3662, Bosch Jura 2020, 192; Kudlich JA 2020, 64; Eisele JuS 2020, 275; Heghmanns ZJS 2020, 164; RÜ 2020, 95; Jäger NStZ 2020, 224; Renzikowski JR 2020, 332 und JR 2021, 129).

  167. 167.

    Fischer, StGB, 68. Aufl. 2021, § 24 Rn. 31; aus der Rspr. vgl. zuletzt BGH B. v. 05.07.2018 – 1 StR 201/18 – NJW 2018, 2908 = NStZ-RR 2018, 301 = StV 2018, 713 (Anm. RÜ 2018, 781); BGH U. v. 12.09.2018 – 2 StR 113/18 – StV 2020, 82 (Anm. Jäger JA 2019, 70; Hecker JuS 2019, 266); BGH B. v. 05.06.2019 – 1 StR 34/19 – BGHSt 64, 80 = NJW 2019, 3659 = NStZ 2020, 221 = StV 2020, 240 (Anm. famos 12/2019; Schiemann NJW 2019, 3662, Bosch Jura 2020, 192; Kudlich JA 2020, 64; Eisele JuS 2020, 275; Heghmanns ZJS 2020, 164; RÜ 2020, 95; Jäger NStZ 2020, 224; Renzikowski JR 2020, 332 und JR 2021, 129).

  168. 168.

    Vgl. Kindhäuser/Zimmermann, AT, 9. Aufl. 2020, § 32 Rn. 27 f. (freilich nach Gesichtspunkten der Beteiligungslehre differeenzierend); aus der Rspr. vgl. zuletzt BGH U. v. 12.09.2018 – 2 StR 113/18 – StV 2020, 82 (Anm. Jäger JA 2019, 70; Hecker JuS 2019, 266).

  169. 169.

    Fischer, StGB, 68. Aufl. 2021, § 24 Rn. 31; aus der Rspr. vgl. BGH B. v. 19.07.1983 – 5 StR 472/83 – StV 1983, 413; BGH B. v. 08.09.1993 – 5 StR 536/93 – StV 1994, 304; BGH B. v. 09.12.1998 – 5 StR 584/98 – NStZ 1999, 128 = StV 1999, 204 (Anm. Otto JK 1999 StGB § 24/28).

  170. 170.

    S. nur Wessels/Beulke/Satzger, AT, 50. Aufl. 2020, Rn. 1054 („gewollt“); aus der Rspr. vgl. zuletzt BGH B. v. 26.02.2019 – 4 StR 514/18 – NStZ-RR 2019, 171 = StV 2020, 97 (Anm. Jäger JA 2019, 629; Eisele JuS 2019, 1026; Mengler JZ 2019, 949).

  171. 171.

    S. Joecks/Jäger, StGB, 13. Aufl. 2021, § 24 Rn. 45 f.; näher Römer MDR 1989, 945; Maiwald FS Wolff 1998, 337.

  172. 172.

    S. nur B. Heinrich, AT, 6. Aufl. 2019, Rn. 800; aus der Rspr. vgl. zuletzt BGH U. v. 07.02.2018 – 2 StR 171/17 – NStZ-RR 2018, 137; BGH B. v. 05.07.2018 – 1 StR 201/18 – NJW 2018, 2908 = NStZ-RR 2018, 301 = StV 2018, 713 (Anm. RÜ 2018, 781).

  173. 173.

    Fischer, StGB, 68. Aufl. 2021, § 24 Rn. 31; B. Heinrich, AT, 6. Aufl. 2019, Rn. 800; aus der Rspr. vgl. BGH B. v. 05.07.2018 – 1 StR 201/18 – NJW 2018, 2908 = NStZ-RR 2018, 301 = StV 2018, 713 (Anm. RÜ 2018, 781).

  174. 174.

    S. nur https://www.dwds.de/wb/ernsthaft.

  175. 175.

    Ausf. Herzberg, in: MK-StGB, 1. Aufl. 2003, § 24 Rn. 160.

  176. 176.

    Hierzu Eser/Bosch, in: Schönke/Schröder, StGB, 30. Aufl. 2019, § 24 Rn. 59c; näher Herzberg NJW 1989, 862; Zieschang GA 2003, 353; Herzberg FS Kohlmann 2003, 37; aus der Rspr. vgl. zuletzt BGH U. v. 12.09.2018 – 2 StR 113/18 – StV 2020, 82 (Anm. Jäger JA 2019, 70; Hecker JuS 2019, 266); BGH B. v. 26.02.2019 – 4 StR 514/18 – NStZ-RR 2019, 171 = StV 2020, 97 (Anm. Jäger JA 2019, 629; Eisele JuS 2019, 1026; Mengler JZ 2019, 949); BGH B. v. 05.06.2019 – 1 StR 34/19 – BGHSt 64, 80 = NJW 2019, 3659 = NStZ 2020, 221 = StV 2020, 240 (Anm. famos 12/2019; Schiemann NJW 2019, 3662, Bosch Jura 2020, 192; Kudlich JA 2020, 64; Eisele JuS 2020, 275; Heghmanns ZJS 2020, 164; RÜ 2020, 95; Jäger NStZ 2020, 224; Renzikowski JR 2020, 332 und JR 2021, 129).

  177. 177.

    Z. B. BGH U. v. 27.04.1982 – 1 StR 873/81 (Krankenhaus) – BGHSt 31, 46 (49).

  178. 178.

    Z. B. Puppe, AT, 4. Aufl. 2019, § 21 Rn. 43 ff.; Krey/Esser, AT, 6. Aufl. 2016, Rn. 850.

  179. 179.

    Z. B. BGH U. v. 22.08.1985 – 4 StR 326/85 – BGHSt 33, 295 = NJW 1986, 73 = NStZ 1986, 25 = StV 1985, 501 (Anm. Roxin, Höchstrichterliche Rspr. AT, 1998, Nr. 66; Otto JK 1986 StGB § 24/10; Seier JA 1986, 164; Hassemer JuS 1986, 237; Puppe NStZ 1986, 14; Roxin JR 1986, 424; Hassemer JuS 1988, 910).

  180. 180.

    S. Joecks/Jäger, StGB, 13. Aufl. 2021, § 24 Rn. 35 f.; Bock JuS 2006, 603 (607).

  181. 181.

    Etwa Roxin, AT II, 2003, § 30 Rn. 243 ff.

  182. 182.

    Joecks/Jäger, StGB, 13. Aufl. 2021, § 24 Rn. 41 ff.

  183. 183.

    Hoffmann-Holland, in: MK-StGB, 4. Aufl. 2020, § 24 Rn. 139; aus der Rspr. vgl. BGH U. v. 25.05.2011 – 5 StR 565/10 – NStZ 2012, 29 (Anm. Mandla NStZ 2012, 30); BGH U. v. 29.06.2016 – 2 StR 588/15 – NStZ 2016, 664 = StV 2017, 676 (Anm. Jäger JA 2016, 950; RÜ 2016, 708; Kudlich NStZ 2016, 665; LL 2017, 103).

  184. 184.

    B. Heinrich, AT, 6. Aufl. 2019, Rn. 798; aus der Rspr. vgl. zuletzt BGH B. v. 27.11.2014 – 3 StR 458/14 – NStZ 2015, 331 = NStZ-RR 2015, 105.

  185. 185.

    B. Heinrich, AT, 6. Aufl. 2019, Rn. 799.

  186. 186.

    Eser/Bosch, in: Schönke/Schröder, StGB, 30, Aufl. 2019, § 24 Rn. 68; aus der Rspr. vgl. zuletzt BGH B. v. 23.02.2016 – 3 StR 5/16 (Anm. Bosch Jura 2016, 955; Eisele JuS 2016, 656; RÜ 2016, 371); BGH B. v. 31.05.2016 – 3 StR 135/16.

  187. 187.

    Hierzu etwa Wessels/Beulke/Satzger, AT, 50. Aufl. 2020, Rn. 1072 ff.; näher Lenckner FS Gallas 1973, 281; Grünwald FS Welzel 1974, 701; Otto JA 1980, 641 und 707; Vogler ZStW 1986, 331; Jescheck ZStW 1987, 111; Roxin FS Lenckner 1998, 267; Müssig JR 2001, 238; Kölbel/Selter JA 2012, 1; Dorn-Haag JA 2016, 674; Ladiges JuS 2016, 15.

  188. 188.

    Joecks/Jäger, StGB, 13. Aufl. 2021, § 24 Rn. 50.

  189. 189.

    Vgl. z. B. Rengier, AT, 12. Aufl. 2020, § 38 Rn. 21; näher Mitsch FS Baumann 1992, 89.

  190. 190.

    Kindhäuser/Hilgendorf, LPK, 8. Aufl. 2019, § 24 R. 62; aus der Rspr. vgl. zuletzt BGH B. v. 25.04.2017 – 4 StR 244/16 – NJW 2017, 1891 = NStZ 2017, 408 = NStZ-RR 2017, 207 = StV 2019, 96 (Anm. Bosch Jura 2017, 1451; Cornelius NJW 2017, 1893); BGH U. v. 27.04.2017 – 4 StR 592/16 (Anm. Eisele JuS 2017, 793; RÜ 2017, 512); BGH B. v. 29.08.2017 – 4 StR 116/17 (Anm. Eisele JuS 2018, 81); BGH B. v. 29.10.2019 – 1 StR 81/19 – NStZ-RR 2020, 82; BGH B. v. 27.11.2019 – 2 StR 609/18 – NStZ-RR 2020, 204 = StV 2021, 91.

  191. 191.

    B. Heinrich, AT, 6. Aufl. 2019, Rn. 804; aus der Rspr. vgl. BGH B. v. 26.06.2011 – 4 StR 268/11 – StV 2012, 16 (Anm. Kudlich JA 2011, 869).

  192. 192.

    Eser/Bosch, in: Schönke/Schröder, StGB, 30. Aufl. 2019, § 24 Rn. 27; aus der Rspr. vgl. BGH U. v. 19.05.2010 – 2 StR 278/09 – NStZ 2010, 690 (Anm. LL 2010, 741; RA 2010, 474; Satzger JK 2011 StGB § 24/41; Jahn JuS 2011, 78).

  193. 193.

    Hierzu B. Heinrich, AT, 6. Aufl. 2019, Rn. 806.

  194. 194.

    Hierzu z. B. Rengier, AT, 12. Aufl. 2020, § 38 Rn. 27 ff.; näher Walter JR 1976, 100; Haft JA 1979, 306; Renzikowski JuS 2013, 481.

  195. 195.

    So Herzberg, in: MK-StGB, 1. Aufl. 2003, § 24 Rn.

  196. 196.

    So die h. M., z. B. Rengier, AT, 12. Aufl. 2020, § 38 Rn. 27 ff.; aus der Rspr. vgl. RG U. v. 20.02.1890 – 219/90 – RGSt 20, 259; RG U. v. 10.10.1913 – V 9/13 – RGSt 47, 358; RG U. v. 04.12.1919 – III 402/19 – RGSt 54, 177; RG U. v. 15.10.1920 – II 1140/20 – RGSt 55, 105; RG U. v. 10.11.1925 – I 374/25 – RGSt 59, 412; BGH U. v. 06.03.1951 – 1 StR 75/50 – NJW 1951, 410; BGH U. v. 15.01.1954 – 1 StR 346/53 – NJW 1954, 1334 (Anm. Schröder JZ 1954, 672); BGH U. v. 18.10.1955 – 5 StR 418/55 – NJW 1956, 30; BGH U. v. 27.01.1956 – 2 StR 432/55 – BGHSt 9, 180 = NJW 1956, 1040 (Anm. Dreher MDR 1956, 499); BGH U. v. 13.03.1979 – 1 StR 739/78 – BGHSt 28, 346 = NJW 1979, 1721 (Anm. Roxin, Höchstrichterliche Rspr. AT, 1998, Nr. 71; Hemmer-BGH-Classics Strafrecht, 2003, Nr. 34; Geilen JK 1979 StGB § 24/2; Hassemer JuS 1979, 823; Backmann JuS 1981, 336); BGH U. v. 12.07.2001 – 4 StR 104/01.

  197. 197.

    Zum Ganzen Eser/Bosch, in: Schönke/Schröder, StGB, 30. Aufl. 2019, § 23 Rn. 5 ff.; näher Frisch FS Spendel 1992, 381; aus der Rspr. vgl. zuletzt BGH B. v. 17.02.2016 – 1 StR 12/16 – NStZ-RR 2016, 136 = StV 2016, 562; BGH B. v. 12.05.2016 – 5 StR 102/16 – NStZ-RR 2016, 242 = StV 2016, 562; BGH B. v. 07.03.2017 – 3 StR 517/16 – NStZ-RR 2017, 134; BGH B. v. 25.07.2017 – 3 StR 113/17 – NStZ 2017, 640 = StV 2020, 303 (Anm. Bock NStZ 2017, 641); BGH U. v. 22.11.2017 – 2 StR 166/17 – NStZ-RR 2018, 102; BGH B. v. 22.10.2019 – 5 StR 449/19 – NStZ 2020, 599 = StV 2020, 75.

  198. 198.

    Hierzu Krey/Esser, AT, 6. Aufl. 2016, Rn. 1255; näher Heinrich Jura 1998, 393; Seier/Gaude JuS 1999, 456; Bloy ZStW 2001, 76; Ellbogen FS von Heintschel-Heinegg 2015, 125; Mitsch ZIS 2016, 352; aus der Rspr. vgl. RG U. v. 24.05.1880 – 264/80 – RGSt 1, 439; BGH U. v. 14.01.1981 – 3 StR 459/80.

  199. 199.

    Dafür z. B. Eser/Bosch, in: Schönke/Schröder, StGB, 30. Aufl. 2019, § 23 Rn. 16 unter Hinweis auf die Gesetzgebungsmaterialien.

  200. 200.

    Fischer, StGB, 68. Aufl. 2021, § 23 Rn. 7.

  201. 201.

    S. Hoffmann-Holland, in: MK-StGB, 4. Aufl. 2020, § 23 Rn. 48 ff.

  202. 202.

    Jakobs, AT, 2. Aufl. 1991, 25/83.

  203. 203.

    Fischer, StGB, 68. Aufl. 2021, § 46 Rn. 103; näher Fabry NJW 1986, 15; aus der Rspr. vgl. BGH B. v. 22.08.1984 – 3 StR 209/84 – NStZ 1985, 217 = StV 1985, 103 (Anm. Arzt StV 1985, 104); BGH B. v. 28.07.2010 – 1 StR 332/10 – NStZ 2011, 167 (Anm. LL 2011, 323).

  204. 204.

    Hierzu Joecks/Jäger, StGB, 13. Aufl. 2021, § 243 Rn. 49 ff.; näher von Löbbecke MDR 1973, 374; Lieben NStZ 1984, 538; Sternberg-Lieben Jura 1986, 183; Fabry NJW 1986, 15; Laubenthal JZ 1987, 1065; Degener FS Stree/Wessels 1993, 305; Eisele JA 2006, 309; Streng FS Puppe 2011, 1025; Huber JuS 2016, 597; Franzke NStZ 2018, 566; aus der Rspr. vgl. BayObLG U. v. 13.05.1997 – 2 St RR 52/97 – NStZ 1997, 442 (Anm. Geppert JK 1998 StGB § 243/3; LL 1998, 95; Graul JuS 1999, 852; Sander/Malkowski NStZ 1999, 36; Wolters JR 1999, 37); BGH B. v. 01.08.2013 – 4 StR 189/13 – NStZ 2013, 710 = StV 2014, 417 (Anm. RÜ 2013, 783; Jäger JA 2014, 230; Schwaab ZJS 2014, 705; LL 2014, 189; Barton StV 2014, 418).

  205. 205.

    Entsprechend problematisch ist die Anwendung der Rücktrittsregeln auf Regelbeispielsversuche, Zaczyk, in: NK-StGB, 5. Aufl. 2017, § 24 Rn. 79; aus der Rspr. vgl. BGH B. v. 23.06.2000 – 2 StR 225/00 – NStZ-RR 2001, 199 = StV 2000, 554.

  206. 206.

    Joecks/Jäger, StGB, 13. Aufl. 2021, § 243 Rn. 50; Bosch, in: Schönke/Schröder, StGB, 30. Aufl. 2019, § 243 Rn. 44.

  207. 207.

    OLG Düsseldorf B. v. 07.07.1983 – 2 Ss 254/83 – 140/83 II – NJW 1983, 2712 = StV 1983, 462 (Anm. Kratzsch JA 1984, 117); BGH B. v. 17.06.1997 – 5 StR 232/97 – NStZ-RR 1997, 293 (Anm. Otto JK 1998 StGB § 22/18).

  208. 208.

    Vgl. BGH B. v. 28.07.2010 – 1 StR 332/10 – NStZ 2011, 167 (Anm. LL 2011, 323).

  209. 209.

    Eisele, BT II, 5. Aufl. 2019, Rn. 151.

Author information

Authors and Affiliations

Authors

Rights and permissions

Reprints and permissions

Copyright information

© 2021 Springer-Verlag GmbH Deutschland, ein Teil von Springer Nature

About this chapter

Check for updates. Verify currency and authenticity via CrossMark

Cite this chapter

Bock, D. (2021). 10. Kapitel: Versuchtes täterschaftliches Begehungsdelikt. In: Strafrecht Allgemeiner Teil. Springer-Lehrbuch. Springer, Berlin, Heidelberg. https://doi.org/10.1007/978-3-662-63566-7_10

Download citation

  • DOI: https://doi.org/10.1007/978-3-662-63566-7_10

  • Published:

  • Publisher Name: Springer, Berlin, Heidelberg

  • Print ISBN: 978-3-662-63565-0

  • Online ISBN: 978-3-662-63566-7

  • eBook Packages: Social Science and Law (German Language)

Publish with us

Policies and ethics