Skip to main content

§ 5 Natur- und Artenschutzschutzrecht

  • Chapter
  • First Online:
Umweltrecht
  • 4526 Accesses

Zusammenfassung

Die historischen Wurzeln des Naturschutzes liegen im Schutz besonders schöner Landschafts-bestandteile. Sie stehen im Zeichen des romantischen Naturerlebens und des Heimatschutzes. Beispielhaft dafür sind die Bemühungen um den Schutz des Drachenfels bei Bonn seit dem Jahr 1836. Sie haben den Grundstein zum Naturdenkmalschutz gelegt. Sie galten in der Folge auch besonders schönen und seltenen Tieren und Pflanzen. Eine besondere Rolle für die Begründung des Artenschutzes spielte hierbei der Vogelschutz. Eine erste gesetzliche Grundlage erhielt der Naturschutz mit dem Reichsnaturschutzgesetz vom 28.06.1935.

This is a preview of subscription content, log in via an institution to check access.

Access this chapter

Chapter
USD 29.95
Price excludes VAT (USA)
  • Available as PDF
  • Read on any device
  • Instant download
  • Own it forever
eBook
USD 34.99
Price excludes VAT (USA)
  • Available as EPUB and PDF
  • Read on any device
  • Instant download
  • Own it forever
Softcover Book
USD 44.99
Price excludes VAT (USA)
  • Compact, lightweight edition
  • Dispatched in 3 to 5 business days
  • Free shipping worldwide - see info

Tax calculation will be finalised at checkout

Purchases are for personal use only

Institutional subscriptions

Notes

  1. 1.

    Vgl. dazu Joachim Radkau, Die Ära der Ökologie. Eine Weltgeschichte. 2011, S. 38 ff.; Wolf, Entwicklungslinien und Bilanz des Naturschutzrechts, NuR 2013, S. 1 ff.

  2. 2.

    RGBl. 1935 I S. 821.

  3. 3.

    BGBl. 1976 I S. 3574.

  4. 4.

    Vgl. Bundesamt für Naturschutz (BfN), Daten zur Natur 2016, 2016, S. 11.

  5. 5.

    BfN, 2016, S. 14.

  6. 6.

    BfN, 2016, S. 80.

  7. 7.

    BfN, 2016, S. 32.

  8. 8.

    Vgl. dazu Wolf, Völkerrechtliche Grundlagen des deutschen Naturschutzrechts, ZUR 2017, S. 3 ff.

  9. 9.

    BGBl. 1976 II, S. 1265.

  10. 10.

    BGBl. 1975 II, S. 773.

  11. 11.

    BGBl. 1984 II, S. 618.

  12. 12.

    BGBl. 1984 II, S. 571.

  13. 13.

    BGBl. 1993 II, S. 1742.

  14. 14.

    BGBl. 1977 II, S. 215.

  15. 15.

    ABl. 1979 Nr. L 103, S. 1.

  16. 16.

    ABl. 1992 Nr. L 206, S. 7.

  17. 17.

    ABl. 1997 Nr. L 61, S. 1.

  18. 18.

    ABl. 2017 Nr. L 182, S. 37.

  19. 19.

    BGBl. 2006 I, S. 2034.

  20. 20.

    BGBl. 2009 I S. 2542.

  21. 21.

    Degenhart, DÖV 2010, 322 <324>; Lütkes/Ewer (Hg.), Bundesnaturschutzgesetz. Kommentar. 2018, Einleitung, Rdn. 34.

  22. 22.

    Schumacher/Fischer-Hüftle, Bundesnaturschutzgesetz. Kommentar. 2011, Rdn. 29 vor § 1.

  23. 23.

    Vgl. dazu den Beschluss des Bundesrates vom 07.07.2007 (BR-Drs. 426/06).

  24. 24.

    BGBl. 2019 I S. 706.

  25. 25.

    Vgl. zur alten Rechtslage VGH Mannheim, NuR 1991, 487 <487>; Berendt, Die Bedeutung von Zweck- und Zielbestimmungen für die Verwaltung, 2000, S. 101 ff.

  26. 26.

    Vgl. auch BVerwG, NuR 1996, 600 <600>.

  27. 27.

    BT-Drs. 16/12274, S. 50.

  28. 28.

    Schumacher/Fischer-Hüftle, Rdn. 7 zu § 1.

  29. 29.

    Vgl. von Lersner, NuR 1999, 61 ff.

  30. 30.

    Mengel, in: Frenz/Müggenborg (Hg.), Bundesnaturschutzgesetz. Kommentar. 2016, Rdn. 38 zu § 1.

  31. 31.

    Mengel, in: Frenz/Müggenborg (Hg.), Bundesnaturschutzgesetz, Rdn. 25 zu § 1.

  32. 32.

    Vgl. auch Schumacher/Fischer-Hüftle, Rdn. 30 zu § 1.

  33. 33.

    Schumacher/Fischer-Hüftle, Rdn. 46 zu § 1.

  34. 34.

    Vgl. BVerwGE 4, 57 <59>; 67, 84 <90>; BVerwG, NuR 1994, 83 <84>.

  35. 35.

    BT-Drs. 16/12274, S. 40.

  36. 36.

    Mengel, in: Frenz/Müggenborg (Hg.), Bundesnaturschutzgesetz, Rdn. 20 zu § 1.

  37. 37.

    BVerwGE 81, 220 <222>.

  38. 38.

    BVerwG, NuR 2002, 539 <548>.

  39. 39.

    BVerwGE 104, 144 <148>.

  40. 40.

    BVerwGE 104, 144 <147>.

  41. 41.

    BVerwGE 100, 370 <382>; 104, 144 <148>.

  42. 42.

    Schumacher/Fischer-Hüftle, Rdn. 8 zu § 14.

  43. 43.

    VG Gießen, NVwZ-RR 1988, 66 <67>.

  44. 44.

    VGH Kassel, NuR 1992, 86 <87>; OVG Koblenz, NuR 2001, 287 <288>.

  45. 45.

    Schumacher/Fischer-Hüftle, Rdn. 11 zu § 14.

  46. 46.

    Schumacher/Fischer-Hüftle, Rdn. 64 zu § 14.

  47. 47.

    Maaß/Schütte, Naturschutzrecht, in: Koch (Hg.), Umweltrecht, 2014, Rdn. 44 zu § 7.

  48. 48.

    Guckelberger, in: Frenz/Müggenborg (Hg.), Bundesnaturschutzgesetz, Rdn. 29 zu § 14.

  49. 49.

    VGH Mannheim, NuR 2001, 275 <276>.

  50. 50.

    BVerwG, NuR 2010, 133 <134>.

  51. 51.

    BVerwGE 4, 57 <59>.

  52. 52.

    VGH München, NuR 1999, 153 <155>.

  53. 53.

    BVerwG, NuR 2001, 216 <222>.

  54. 54.

    BVerwGE 125, 116, Rdn. 522.

  55. 55.

    BVerwG, NuR 2001, 216 <222>.

  56. 56.

    BVerwG, NuR 1994, 188 <188>.

  57. 57.

    BVerwGE 104, 144 <149>.

  58. 58.

    BVerwGE 100, 370 <381>.

  59. 59.

    BVerwGE 125, 116, Rdn. 532.

  60. 60.

    BVerwGE 112, 140 <163>.

  61. 61.

    BVerwG, NVwZ 1991, 364 <367>.

  62. 62.

    Vgl. auch Lütkes, in: Lütkes/Ewer, Rdn. 9 zu § 15.

  63. 63.

    BVerwGE 125, 116, Rdn. 532.

  64. 64.

    Schumacher/Fischer-Hüftle, Rdn. 31 zu § 15.

  65. 65.

    Schumacher/Fischer-Hüftle, Rdn. 81 zu § 15.

  66. 66.

    Schumacher/Fischer-Hüftle, Rdn. 63 zu § 15.

  67. 67.

    BVerwGE 120, 1 <15>.

  68. 68.

    OVG Schleswig, NuR 2002, 695 <696>.

  69. 69.

    Vgl. dazu etwa Köppel/Feickert/Spandau/Strasser, Praxis der Eingriffsregelung. Schadenersatz an Na-tur und Landschaft ? 1998; Köppel/Peters/Wende, Eingriffsregelung. Umweltverträglichkeitsprüfung. FFH-Verträglichkeitsprüfung. 2004.

  70. 70.

    BVerwGE 121, 72 <83>.

  71. 71.

    BVerwGE 121, 72 <84>.

  72. 72.

    BVerwGE 121, 72 <84>.

  73. 73.

    BVerwGE 121, 72 <84>.

  74. 74.

    VGH Kassel, NuR 2006, 42 <52>.

  75. 75.

    BVerwGE 105, 178 <180 ff.>; 125, 116, Rdn. 542.

  76. 76.

    BVerwG, NuR 2010, 41 <43>.

  77. 77.

    BVerwGE 105, 178 <186>.

  78. 78.

    Vgl. auch VGH München, NuR 2010, 885 <887>.

  79. 79.

    BVerwG, NuR 2004, 665 <665>.

  80. 80.

    Schumacher/Fischer-Hüftle, Rdn. 81 zu § 15.

  81. 81.

    Schumacher/Fischer-Hüftle, Rdn. 127 zu § 15.

  82. 82.

    BVerwG, NuR 2002, 360 <361>.

  83. 83.

    BVerwGE 128, 76, Rdn. 27.

  84. 84.

    BVerwGE 74, 308 <310>, 81, 220 <225>.

  85. 85.

    Vgl. dazu OVG Lüneburg, NuR 2010, 133 <137>.

  86. 86.

    Schumacher/Fischer-Hüftle. Rdn. 142 zu § 15.

  87. 87.

    Schumacher/Fischer-Hüftle, Rdn. 30 zu § 17.

  88. 88.

    Vgl. Bundesministerium für Umwelt, Naturschutz und Reaktorsicherheit, Nationale Strategie zur biologischen Vielfalt, 2007, S. 40.

  89. 89.

    Vgl. dazu Wolf, Weltkulturvölkerrecht und nationalstaatliche Umsetzung, NuR 2008, S. 311 ff.

  90. 90.

    Schumacher/Fischer-Hüftle, Rdn. 19 zu § 20.

  91. 91.

    OVG Berlin, NuR 2010, 881 <881>; Schumacher/Fischer-Hüftle, Rdn. 4 zu § 22.

  92. 92.

    BVerwG, NuR 1998, 37 <38>.

  93. 93.

    BVerwG, NuR 1998, 37 <38>.

  94. 94.

    VGH Kassel, NuR 1986, 176 <177>.

  95. 95.

    Schumacher/Fischer-Hüftle, Rdn. 7 zu § 22.

  96. 96.

    OVG Berlin, NuR 2010, 881 <881>.

  97. 97.

    BVerwG, NuR 1998, 131 <132>; NuR 2004, 311 <311>.

  98. 98.

    BVerwGE 112, 373 <375>.

  99. 99.

    BVerwG, NuR 1995, 455 <456>; BVerwGE 94, 1 <4>.

  100. 100.

    BVerwG, NuR 2000, 267 <267>.

  101. 101.

    Gassner/Heugel, Das neue Naturschutzrecht. BNatSchG-Novelle, Eingriffsregelung, Rechtsschutz, 2010, Rdn. 405.

  102. 102.

    Vgl. BVerwG, NuR 2007, 268, Rdn. 9.

  103. 103.

    Vgl. dazu BVerwGE 81, 95 <106>; 127, 259, Rdn. 31.

  104. 104.

    SRU, Umweltgutachten 2000, BT-Drs. 14/3363, Rdn. 417.

  105. 105.

    BfN, Daten zur Natur 2016, 2016, S. 94.

  106. 106.

    Gassner/Heugel, Rdn. 371.

  107. 107.

    Schumacher/Fischer-Hüftle, Rdn. 38 zu § 21;

  108. 108.

    BfN, 2016, S. 100.

  109. 109.

    BfN, 2016, S. 101.

  110. 110.

    OVG Lüneburg, NuR 1990, 178 <179>.

  111. 111.

    OVG Lüneburg, NuR 1990, 281 <282>.

  112. 112.

    BVerwG, NuR 1998, 37 <38>.

  113. 113.

    VGH München, NVwZ-RR 1995, 648 <649>.

  114. 114.

    OVG Lüneburg, NuR 2009, 130 <131>; weitergehend Gassner/Heugel, Rdn. 408: das absolute Veränderungsverbot stehe auch bereichernden Handlungen entgegen.

  115. 115.

    VGH Kassel, NuR 1993, 165 <166>.

  116. 116.

    Schumacher/Fischer-Hüftle, Rdn. 45 zu § 23.

  117. 117.

    BfN, 2016, S. 97.

  118. 118.

    Vgl. zur Elbtalaue OVG Lüneburg, ZUR 1999, 156 mit Anm. Fiesahn; BVerwG, NuR 2000, 43 <44>.

  119. 119.

    BVerwG, NuR 2004, 167 <168>.

  120. 120.

    Gassner/Heugel, Rdn. 421.

  121. 121.

    BT-Drs. 16/13430, S. 22.

  122. 122.

    BT-Drs. 16/13430, S. 22.

  123. 123.

    Schumacher/Fischer-Hüftle, Rdn. 82 zu § 24.

  124. 124.

    Vgl. auch Hönes, Naturdenkmäler und Nationale Naturmonumente, NuR 2009, 741 <744>.

  125. 125.

    BT-Drs. 13/10186.

  126. 126.

    UNESCO, Biosphärenreservate. Die Sevilla-Strategie und die Internationalen Leitlinien für das Weltnetz, 1996.

  127. 127.

    BfN, 2016, S. 104.

  128. 128.

    Schumacher/Fischer-Hüftle, Rdn. 2 zu § 25.

  129. 129.

    BfN, 2016, S. 102.

  130. 130.

    VGH München, NuR 1984, 53 <54>.

  131. 131.

    Schumacher/Fischer-Hüftle, Rdn. 13 zu § 25.

  132. 132.

    OVG Lüneburg, NuR 2007, 270 <273>.

  133. 133.

    VGH München, NuR 1988, 248 <249>.

  134. 134.

    VGH München, NuR 1994, 239 <241>.

  135. 135.

    Schumacher/Fischer-Hüftle, Rdn. 30 zu § 25.

  136. 136.

    Schumacher/Fischer-Hüftle, Rdn. 21 zu § 25.

  137. 137.

    BVerwGE 4, 57 <58>.

  138. 138.

    VGH Mannheim, NuR 1997, 597 <598>.

  139. 139.

    BfN, 2016, S. 105.

  140. 140.

    Schumacher/Fischer-Hüftle, Rdn. 6 zu § 27.

  141. 141.

    Schumacher/Fischer-Hüftle, Rdn. 2 zu § 28.

  142. 142.

    OVG Lüneburg, NuR 1990, 178 <178>.

  143. 143.

    VGH Kassel, NuR 1996, 265 <265>.

  144. 144.

    OVG Bautzen, NuR 1997, 608 <609>.

  145. 145.

    Gassner/Heugel. Rdn. 438.

  146. 146.

    OVG Lüneburg, NuR 2002, 620 <621>.

  147. 147.

    BVerwG, NuR 1989, 179 <180>.

  148. 148.

    BVerwG, NuR 1996, 403 <404>.

  149. 149.

    VGH Mannheim, NuR 1992, 82 <82>.

  150. 150.

    OVG Berlin, NuR 1987, 323 <324>.

  151. 151.

    Schumacher/Fischer-Hüftle, Rdn. 26 zu § 29.

  152. 152.

    OVG Münster, NuR 1999, 526 <527>.

  153. 153.

    Schumacher/Fischer-Hüftle, Rdn. 3 f. zu § 30.

  154. 154.

    VGH Mannheim, NuR 1998, 146 <146>.

  155. 155.

    OVG Lüneburg, NuR 1995, 470 <471>; OVG Schleswig, NuR 1997, 256 <256>.

  156. 156.

    VGH Mannheim, NuR 2005, 724 <725>.

  157. 157.

    OVG Münster, NuR 1994, 453 <454>.

  158. 158.

    Schumacher/Fischer-Hüftle, Rdn. 6 zu § 30.

  159. 159.

    OVG Lüneburg, ZUR 2007, 43 <44>.

  160. 160.

    VGH Mannheim, NuR 1999, 385 <385>.

  161. 161.

    OVG Koblenz, NuR 2008, 119 <120>.

  162. 162.

    Schumacher/Fischer-Hüftle, Rdn. 60 zu § 30.

  163. 163.

    Vgl. dazu EuGH, NuR 1991, 97; NuR 1993, 505; NuR 1998, 194; NuR 2002, 151.

  164. 164.

    Vgl. dazu EuGH, NuR 1988, 53; NuR 2006, 166.

  165. 165.

    BfN, 2016, S. 108.

  166. 166.

    BfN, a. a. O.

  167. 167.

    BfN 2016, S. 110.

  168. 168.

    EuGH, NuR 1994, 521 <522>; 1997, 36<37>.

  169. 169.

    BVerwGE 117, 149 <155>.

  170. 170.

    EuGH, NuR 1998, 538 <541>; NuR 2001, 210 <211>; NuR 2007, 678 679>; BVerwG, NuR 2002, 539 <543>.

  171. 171.

    BVerwGE 120, 1 <8>.

  172. 172.

    EuGH, NuR 1991, 249 <250>; NuR 1994, 521 <523>; BVerwGE 117, 149 <155>; BVerwG, NuR 2008, 495 <496>.

  173. 173.

    BVerwG, NuR 2008, 495 <496>.

  174. 174.

    BVerwGE 117, 149 <154>.

  175. 175.

    BVerwG, NuR 2008, 633, Rdn. 55.

  176. 176.

    EuGH, NuR 2006, 429, Rdn. 43.

  177. 177.

    BVerwGE 117, 149 <155>.

  178. 178.

    BVerwGE 120, 276 <287>; OVG Greifswald, NuR 2011, 136 <138>.

  179. 179.

    BVerwG, NuR 2001, 216 <221>.

  180. 180.

    EuGH, NuR 2001, 206 <207>.

  181. 181.

    BVerwGE 117, 149 <155>; 126, 166 <168>.

  182. 182.

    BVerwG, NuR 2006, 572.

  183. 183.

    EuGH, NuR 2006, 405.

  184. 184.

    EuGH, NuR 1994, 521 <522>; NuR 1997, 36 <38>.

  185. 185.

    BVerwG, NuR 1998, 649 <651; BVerwGE 107, 1 <18>; 117, 149 <153>; 120, 276 <287>.

  186. 186.

    BVerwGE 120, 87 <101>; 126, 166, Rdn. 20.

  187. 187.

    BVerwGE 126, 166, Rdn. 21.

  188. 188.

    EuGH, NuR 1994, 521 <523>; NuR 2007, 678 <679>.

  189. 189.

    EuGH, NuR 1994, 521 <522>; NuR 2001, 210 <212>.

  190. 190.

    BVerwG, NuR 2002, 153 <154>; NuR 2003, 360 <361>.

  191. 191.

    BVerwGE 120, 276 <291>.

  192. 192.

    BVerwGE 120, 276 <291>.

  193. 193.

    EuGH, NuR 1991, 249 <250>; BVerwGE 120, 276 <289>.

  194. 194.

    EuGH, NuR 2001, 210 <212>.

  195. 195.

    EuGH, NuR 2005, 242 <243>.

  196. 196.

    BVerwGE 107, 1 <21>; 112, 140 <156>; 116, 254 <257>; 120, 1 <9>.

  197. 197.

    EuGH, NuR 2006, 763 <764>.

  198. 198.

    EuGH, NuR 2006, 763, Rdn. 44.

  199. 199.

    EuGH, NuR 2006, 763, Rdn. 46.

  200. 200.

    BVerwGE 116, 254 <257>.

  201. 201.

    BVerwGE 124, 201 <208>.

  202. 202.

    BVerwGE 116, 254 <257>; 120, 87 <104>.

  203. 203.

    BVerwG, NuR 2011, 558, Rdn. 32.

  204. 204.

    Vgl. dazu Heugel, Rdn. 4 zu § 33, in: Lütkes/Ewer, 2018.

  205. 205.

    EU-Kommission, Natura 2000 – Gebietsmanagement. Die Vorgaben des Art. 6 der Ha-bitat-Richt-linie 92/43/EWG, 2000, S. 32.

  206. 206.

    EuGH, NuR 2006, 166, Rdn. 40 ff.

  207. 207.

    Vgl. EuGH, NuR 2004, 788, Rdn. 23.

  208. 208.

    BVerwG, NVwZ 2015, 596 <599>.

  209. 209.

    EuGH, NuR 2004, 788, Rdn. 27.

  210. 210.

    OVG Münster, ZUR 2011, 324 <325>.

  211. 211.

    BVerwG, NVwZ 2014, 1097 <1100>.

  212. 212.

    Vgl. EuGH, NuR 2010, 114, Rdn. 50.

  213. 213.

    EuGH, NuR 2004, 788, Rdn. 37.

  214. 214.

    BVerwGE 128, 1, Rdn. 61.

  215. 215.

    BVerwGE 128, 1, Rdn. 60.

  216. 216.

    Storost, FFH-Verträglichkeitsprüfung und Abweichungsentscheidung, DVBl. 2009, 673 <674>.

  217. 217.

    BVerwG, NuR 2008, 115, Rdn. 19.

  218. 218.

    BVerwGE 128, 1, Rdn. 64.

  219. 219.

    BVerwG, NuR 2010, 558, Rdn. 50.

  220. 220.

    Lau, Fachliche Beurteilungsspielräume in der FHH-Verträglichkeitsprüfung, UPR 2010, 169 <170>.

  221. 221.

    EuGH, NuR 2004, 788, Rdn. 52.

  222. 222.

    EuGH, NuR 2004, 788, Rn. 54; BVerwGE 128, 1, Rdn. 61.

  223. 223.

    EuGH, NuR 2004, 788, Rn. 53.

  224. 224.

    BVerwGE 130, 299, Rdn. 75.

  225. 225.

    Storost, DVBl. 2009, 173 <174>.

  226. 226.

    EuGH, NuR 2004, 788, Rdn. 49.

  227. 227.

    BVerwGE 130, 299, Rdn. 72.

  228. 228.

    BVerwGE 128, 1, Rdn 75.

  229. 229.

    Vgl. BT-Drs. 16/12274, S. 65.

  230. 230.

    Jarass, Die Zulässigkeit von Projekten nach FFH-Recht, NuR 2007, 371 <373>.

  231. 231.

    Storost, DVBl. 2009, 173 <174>.

  232. 232.

    EuGH, NuR 2004, 788; Rdn. 47.

  233. 233.

    BVerwGE 125, 116, Rdn. 549.

  234. 234.

    Fischer-Hüftle, Zur Zulassung eines Projekts im Verfahren nach § 34 BNatSchG, NuR 2010, 34 <35>.

  235. 235.

    BVerwGE 128, 1, Rdn. 41.

  236. 236.

    BVerwGE 128, 1, Rdn. 41.

  237. 237.

    BVerwGE 128, 1, Rdn. 43.

  238. 238.

    BVerwGE 128, 1, Rdn. 43.

  239. 239.

    BVerwGE 128, 1, Rdn. 43.

  240. 240.

    BVerwGE 128, 1, Rdn. 50; BVerwGE 130, 299, Rdn. 124.

  241. 241.

    BVerwGE 128, 1, Rdn. 132.

  242. 242.

    OVG Greifswald, NuR 2011, 136 <141>.

  243. 243.

    BVerwGE 128, 1, Rdn. 108; 130, 299, Rdn. 108; BVerwG, NuR 2010, 190.

  244. 244.

    BVerwGE 130, 299, Rdn. 125.

  245. 245.

    BVerwGE 130, 299, Rdn. 124.

  246. 246.

    EuGH, NuR 2004, 788, Rdn. 59.

  247. 247.

    BVerwGE 128, 1, Rdn. 60.

  248. 248.

    BVerwGE 128, 1, Rdn. 64.

  249. 249.

    BVerwGE 128, 1, Rdn. 64.

  250. 250.

    EU-Kommission, Natura 2000 – Gebietsmanagement. Die Vorgaben des Art. 6 der Habitat-Richt-linie 92/43/EWG, 2000, S. 41.

  251. 251.

    BVerwGE 128, 1, Rdn. 53.

  252. 252.

    BVerwGE 128, 1, Rdn. 53.

  253. 253.

    BVerwGE 128, 1, Rdn. 54.

  254. 254.

    Storost, DVBl. 2009, 673 <677>.

  255. 255.

    BVerwGE 128, 1, Rdn. 54.

  256. 256.

    BVerwGE 130, 299, Rdn. 105.

  257. 257.

    BVerwGE 128, 1, Rdn. 55.

  258. 258.

    BVerwGE 128, 1, Rdn. 116; relativierend: BVerwG, NuR 2008, 659, Rdn. 24.

  259. 259.

    EuGH, NVwZ 2012, 617 <622>.

  260. 260.

    EuGH, NuR 2007, 679, Rdn. 83.

  261. 261.

    BVerwGE 134, 166 <172>.

  262. 262.

    BVerwGE 130, 299, Rdn. 153.

  263. 263.

    BVerwGE 128, 1, Rdn. 121.

  264. 264.

    Gassner/Heugel, Rdn. 502.

  265. 265.

    BVerwGE 130, 299, Rdn. 153.

  266. 266.

    BVerwGE 130, 299 <351>.

  267. 267.

    BVerwGE 128, 1, Rdn. 114.

  268. 268.

    BVerwGE 134, 166, Rdn. 28; Stüer, NuR 2010, 677 <683>.

  269. 269.

    BVerwGE 116, 254 <263>; 134, 166, Rdn. 33.

  270. 270.

    BVerwGE 128, 1, Rn. 169; 134, 166, Rdn. 33.

  271. 271.

    BVerwGE 130, 299, Rdn. 170.

  272. 272.

    Jarass, NuR 2007, 371 <378>.

  273. 273.

    BVerwGE, 116, 254 <262>; 130, 299, Rdn. 10 ff.

  274. 274.

    BVerwGE 107, 1 <14>; 120, 1 <11>; 134, 166, Rdn. 33.

  275. 275.

    BVerwGE 116, 254 <267>; BVerwGE 128, 1, Rn. 142.

  276. 276.

    BVerwGE 128, 1, Rn. 148, ff.

  277. 277.

    EU-Kommission, Natura 2000-Gebietsmanagement, 2000, S. 49.

  278. 278.

    BVerwGE 128, 1. Rn. 148.

  279. 279.

    BVerwGE 128, 1, Rdn. 150.

  280. 280.

    OVG Koblenz, NuR 2007, 557 <560>.

  281. 281.

    BVerwGE 128, 1, Rdn. 148.

  282. 282.

    Storost, DVBl. 2009, 173 <680>.

  283. 283.

    BVerwGE 130, 299, Rdn. 200 ff.

  284. 284.

    BVerwGE 130, 299, Rdn. 203.

  285. 285.

    BVerwGE 130, 299, Rdn. 201.

  286. 286.

    BVerwGE 130, 299, Rdn. 202.

  287. 287.

    ABl. 2014 Nr. L 317, S. 35.

  288. 288.

    Gassner/Heugel. Rdn. 535.

  289. 289.

    Gassner/Heugel, Rdn. 564 ff.

  290. 290.

    Vgl. dazu BVerwGE 112, 321 <330>; NuR 2005, 538 <541>.

  291. 291.

    EuGH, NuR 2004, 596, Rdn. 36; NuR 2006, 166, Rdn. 55.

  292. 292.

    EuGH, NuR 2006, 166, Rdn. 55 ff.

  293. 293.

    BVerwGE 133, 239, Rdn. 58; Schumacher/Fischer-Hüftle, Rdn. 13 zu § 44.

  294. 294.

    BVerwGE 130, 299, Rdn. 219; 131, 274, Rdn. 90 ff.; 133, 239, Rdn. 58.

  295. 295.

    Vgl. OVG Bautzen, NuR 2007, 831 <834>.

  296. 296.

    BVerwGE 130, 299, Rdn. 237; 131, 274, Rdn. 103.

  297. 297.

    Schumacher/Fischer-Hüftle, Rdn. 25 zu § 44.

  298. 298.

    BVerwG, NuR 2001, 385 <386>; BVerwGE 131, 274, Rdn. 100.

  299. 299.

    Schumacher/Fischer-Hüftle, Rdn. 41 zu § 44.

  300. 300.

    BVerwGE 126, 166, Rdn. 34; 133, 239, Rdn. 66.

  301. 301.

    Vgl. Europäische Kommission, Leitfaden zum strengen Schutzsystem für Tierarten von gemein-schaftlichen Interesse im Rahmen der FFH-Richtlinie 92/43/EWG, II. 2.4, Tz. 24 ff.

  302. 302.

    Schumacher/Fischer-Hüftle, Rdn. 70 zu § 44.

  303. 303.

    BVerwGE 134, 239, Rdn. 67.

  304. 304.

    Vgl. dazu Europäische Kommission, Tz. 72 ff.

  305. 305.

    BVerwGE 128, 1, Rdn. 53 ff.

  306. 306.

    BVerwGE 130, 299, Rdn. 239 ff.

  307. 307.

    Gassner/Heugel. Rdn. 597.

  308. 308.

    Schumacher/Fischer-Hüftle, Rdn. 43 zu § 45.

  309. 309.

    BVerwGE 125, 116, Rdn. 567.

  310. 310.

    BVerwGE 126, 166, Rdn. 44; BVerwG, ZUR 2011, 146, Rdn. 16.

  311. 311.

    Heugel, Rdn. 57 zu § 45, in: Lütkes/Ewer, 2018.

  312. 312.

    BVerwGE 125, 166, Rdn. 572.

  313. 313.

    EuGH, NuR 2007, 477, Rdn. 29.

  314. 314.

    EuGH, NuR 2007, 477, Rdn. 29; BVerwG, NuR 2010, 492, Rdn. 8.

  315. 315.

    BVerwGE 133, 239, Rdn. 43.

  316. 316.

    BVerwGE 131, 274, Rdn. 54 ff.

  317. 317.

    BVerwGE 131, 274, Rdn. 54 ff.

  318. 318.

    Lütkes, Rdn. 1 vor §§ 40a, in: Lütkes/Ewer, 2018.

  319. 319.

    ABl. 2004 Nr. L 143/56.

  320. 320.

    Schumacher/Fischer-Hüftle, Rdn. 14 zu § 19; Gellermann, NVwZ 2008, 829 <830>; a. A. Führ/ Lewin/Roller, NuR 2006, 68 ff.

  321. 321.

    Schumacher/Fischer-Hüftle, Rdn 47 zu § 19.

  322. 322.

    Vgl. dazu EuGH, NuR 2006, 166, Rdn. 59 ff.; Schumacher/Fischer-Hüftle, Rdn. 47 zu § 19.

  323. 323.

    EuGH, NVwZ 2015, 1665 <1666>.

  324. 324.

    BVerwGE 87, 62 <73>.

  325. 325.

    BVerwGE 87, 62 <73>.

  326. 326.

    BVerwG, NuR 2002, 676 <677>.

  327. 327.

    BVerwGE 104, 367 <371>.

  328. 328.

    BVerfG, NVwZ 2001, 1148 <1149>.

  329. 329.

    BVerfG, NuR 1997, 506 <507>.

  330. 330.

    ABl. 2003 L Nr. 43, S. 26.

  331. 331.

    ABl. 2003 L Nr. 156, S. 7.

  332. 332.

    BVerwGE 105, 348 <349>.

  333. 333.

    BVerwG, NuR 2002, 739 <740>.

  334. 334.

    BVerwGE 121, 72 <75>.

  335. 335.

    BVerwGE 105, 348 <353>.

  336. 336.

    BVerwG, NuR 2002, 539 <540>.

  337. 337.

    BVerwGE 105, 348 <349>.

  338. 338.

    BVerwGE 87, 62 <70>.

  339. 339.

    Maaß/Schütte, Rdn. 139.

  340. 340.

    BVerwGE 104, 144 <153>.

  341. 341.

    BVerwGE 121, 72 <82>.

Author information

Authors and Affiliations

Authors

Editor information

Editors and Affiliations

Rights and permissions

Reprints and permissions

Copyright information

© 2020 Springer-Verlag GmbH Deutschland, ein Teil von Springer Nature

About this chapter

Check for updates. Verify currency and authenticity via CrossMark

Cite this chapter

Wolf, R. (2020). § 5 Natur- und Artenschutzschutzrecht. In: Kluth, W., Smeddinck, U. (eds) Umweltrecht. Springer, Berlin, Heidelberg. https://doi.org/10.1007/978-3-662-59683-8_5

Download citation

  • DOI: https://doi.org/10.1007/978-3-662-59683-8_5

  • Published:

  • Publisher Name: Springer, Berlin, Heidelberg

  • Print ISBN: 978-3-662-59682-1

  • Online ISBN: 978-3-662-59683-8

  • eBook Packages: Social Science and Law (German Language)

Publish with us

Policies and ethics