Skip to main content

Die Entwicklung, Verbreitung und Verwendung der Giftkenntnisse in alter Zeit

  • Chapter
Die Gifte in der Weltgeschichte
  • 135 Accesses

Zusammenfassung

Dem ganzen Altertum stellte der Begriff »Gift« ein beinahe in das Leben gehörender dar. Er bezeichnete ein so gewöhnliches, fast notwendiges Übel, vor dem man sich nur zu schützen lernen müsse, daß es nicht wundernehmen kann, daß die Berichte über stattgehabte Vergiftungen einzelner Menschen als etwas nicht Absonderliches und nicht Seltenes angesehen wurden. Dioskorides 1) schrieb schon vor fast zweitausend Jahren: »Die Vorbeugung gegen Gifte ist schwierig, weil die, welche heimlich Gift geben, es so anstellen, daß auch die Erfahrensten getäuscht werden. Die Bitterkeit nehmen sie den Giften dadurch, daß sie Süßes hinzufugen, und den schlechten Geruch decken sie durch Duftmittel. Sie mischen Gifte auch Arzneimitteln hinzu, die, wie sie wissen, zu Gesundungszwecken gegeben werden. . . . Sie tun sie in Getränke, in Wein, Suppen, in Honigwasser, in Linsengerichte und anderes was eßbar ist.«

This is a preview of subscription content, log in via an institution to check access.

Access this chapter

Chapter
USD 29.95
Price excludes VAT (USA)
  • Available as PDF
  • Read on any device
  • Instant download
  • Own it forever
eBook
USD 49.99
Price excludes VAT (USA)
  • Available as PDF
  • Read on any device
  • Instant download
  • Own it forever
Softcover Book
USD 74.99
Price excludes VAT (USA)
  • Compact, lightweight edition
  • Dispatched in 3 to 5 business days
  • Free shipping worldwide - see info

Tax calculation will be finalised at checkout

Purchases are for personal use only

Institutional subscriptions

Preview

Unable to display preview. Download preview PDF.

Unable to display preview. Download preview PDF.

Literatur

  1. Dioscoridis AnazarbeiLiber de venenis, ed. Sprengel, t. II, p. 2: »... διὰ τὸ τοὺς λάθρα δίδóντας οὕτω μηχανασθαι, ὡς καì του̑ς ἐμπειροτάτους ἐξαπατα ν τὰς μἐν γὰρ πικρίας ἐξαιροὺνται τω̑ν φθαρτικω̑ν φαρμάκων ται̑ς μιγνυμέναις γλυκύτησι τὰς δὲ δυσιυδίας ται̑ς τω̑ν ἀρωμάτων καταμίξεσιν....«

    Google Scholar 

  2. Pindar, Pyth. 4, 223: »πολυφάρμακος ξείνη«.

    Google Scholar 

  3. Orpheus, Argonautica, 1. 916, 917. Vgl. Sprengel, Geschichte der Arzneikunde, Bd. 1, 3. Aufl., S. 46.

    Google Scholar 

  4. AppianiHistor. Roman., parthica, edit. Schweighäuser, tom. III, p. 91: »ἀναγκαΖόµενοι δὲ πειρα̑σθαι καὶ τω̑ν ἀγεύστων πρότερον, ἥψαντό τινος πόας ἐπὶ θάνατον διὰ μανίας ἀγούσης· ὁ γὰρ φαγὼν οὐδὲν ἐμέμνητο τω̑ν ἄλλων, οὐδὲ ἐγίνωσκεν.....« — Plutarch, Antonius, cap. XLV.

    Google Scholar 

  5. L. Lewin, Die Fruchtabtreibung durch Gifte, 2. Aufl. 1904. Berlin, klin. Wochenschr. 1904, Nr. 41.

    Google Scholar 

  6. PlutarchiVitae, Denietrius, cap. XX, edit. Sintenis, vol. IV, p. 310: Ἂτταλος ὁ Φιλομήτωρ ἐκήπευε τὰς φαρμακώδεις βοτάνας, ού μόνον ὺοσκύαμον καὶ ἐλλήβορον, ἀλλὰ καὶ κώνειον καὶ ἀκόνιτον καὶ δορύκνιον, αὐτὸς ἐν τοι̑ς βασιλείοις σπείρων καὶ φυτεύων, ὁπούς τε καὶ καρπὸν αὐτω̑ν ἔργον πεττοιημένος εἰδέναι καὶ κομίΖεσθαι καθ᾽ ὣραν.« — Justinus, Histor. Philippicae, lib. XXXVI, cap. IV, edit. Graevii 1683, p. 537: »... gramina seminabat, et noxia innoxiis permiscebat, eaque omnia veneni succo infecta, velut peculiare munus amicis mittebat.«

    Google Scholar 

  7. Galenus, De antidotis, lib. I, cap. 1, edit. Froben, Basil. 1571, ρ. 199: ».... sedulo vim expertus est in hisce hominibus qui morte condemnati fuerant.«

    Google Scholar 

  8. Dionis Cassii Histor. Roman., Francof. 1592, p. 36.

    Google Scholar 

  9. Plinius, Histor., lib. XXI, cap. IX, edit. Littré, tom. II, p. 44.

    Google Scholar 

  10. Dio Cassius, l. c. lib. IX, Claudius, cap. IV: »Τὰ δὲ φάρμακα ἃ πολλὰ ἐν τοι̑ς του̑ Γαΐου εὑρέθη καὶ τὰ βιβλία κατέφλεξεν.

    Google Scholar 

  11. Dio Cassius, l. c., Nero, lib. XVI, cap. VII: »Καὶ οὕτω γὰρ ἐκφρονει̑ν ἄντικρυς ἤρξασο ὥστε καὶ Ἀντωνιόν τινα ἱππέα αὐτίκα ὡς καὶ φαρμάκεα κολάσει, καὶ προσέτι καὶ τὰ φάρμακα δημοσίᾳ καταφλέξαι.«

    Google Scholar 

  12. Dio Cassius, l. c. lib. LXXVIII, Caracalla, cap. VI: »..... πολλὰ γὰρ καὶ ποίκιλα παρὰ τω̑ν ἐν τῃ̑ ἄνω Ἀσίᾳ ἀνθρώπων, τὰ μὲν μετεπέμψατο τὰ δὲ καὶ ἐπρίατο ὥστε ἑπτακοσίας καὶ πεντήκοντα μυριάδας ἐς αὐτὰ ἀριθμηθη̑ναι, ἵνα καὶ πάμπόλλους ὅσους ἂν θέλήςῃ καὶ διαφόρως δολοφονήςῃ καὶ ἐκει̑να μὲν ἐν τῳ̑ βασιλίκῳ̑ μετὰ ταυ̑θ᾽ εὑρηθέντα, σύμπάντα ϰατεκαύθη.«

    Google Scholar 

  13. Ammianus Marcellinus, Rerum gestarum libr. XXXI, edit. Ernesti, Lips. 1773, p. 365: »id primum opera curabat enixa ut veneficos, qui tunc rarescebant captos, postque agitatas quaestiones nocuisse quibusdam apertissime confutatos indicatis consciis morte multaret.«

    Google Scholar 

  14. Erastus, Disputatio de lamis seu strygibus Basil. 1572.

    Google Scholar 

  15. Plater, Praxis medica, Basil. 1736, p. 87, 91, 106.

    Google Scholar 

  16. Plater, Paulus Grillandus, De sortilegiis, Quaest. 6, no. 12.

    Google Scholar 

  17. Remigius, Daemonolatria, Colon. Agripp. 1596, lib. II, cap. VIII, p. 249, gibt Beispiele davon, wie der Teufel an Menschen Gift gegeben habe, das, auf Wege, an die Kleider oder die Haustüren gestreut, Krankheit oder Tod bewirken konnte.

    Google Scholar 

  18. Lerchheimer, Christliche Bedenken und Erinnerung von Zauberey, Straßburg 1586, S. 129: »Sie schmieren sich mit Salbe, die sie ir Meister [der Teufel] hat lehren zurichten.... Bald überfällt sie ein tieffer harter schlaff.... der gibt oder machet jenen also außdrückliche scheinbarliche Träume durch Würkung des Teuffels, dz sie nicht anders meinen, sie fahren hie und dorthin zu Gaste, seind da mit andern, deren sie ein theil kennen.... Werden also starck in jrem wahn betrogen ..... bekennens wann sie gefangen peinlich gefragt werden....«

    Google Scholar 

  19. Garidel, Histoire des plantes qui naissent aux environs d’Aix, 1719, p. 236. — Anderes noch: Porta, Magia naturalis, lib. II, cap. 26.

    Google Scholar 

  20. Lerchheimer, l. c. S. 131.

    Google Scholar 

  21. Virgil, Bucolica, Ecloga VIII, vers. 95.

    Google Scholar 

  22. Matthaei ParisiensisChronica majora ad ann. 1258, edit. Luard, London 1880, vol. V, p. 707: »..... divulgatum est in circuitu et conquestum, potionem quandam venenosam per Angliam et mortiferam maxime magnatibus propinari, ejusque rivos lacrimabiliter ubique diifundi ..... In locis insuper quibusdam secretissimis vasa quaedam quae costrelli vocantur, veneno hujusmodi reperiuntur plena, serisque tutissimis munita, quibus, licet vi magna reseratis, inventus est, ut generaliter dicitur, liquor caeruleus, venenum videlicet letale.«

    Google Scholar 

  23. Matthaei ParisiensisChronica majora ad ann. 1258, edit. Luard, London 1880, vol. V, p. 707Ibid.: »..... permixtus alteri cibo eisdem offertur et confestim moriuntur.«

    Google Scholar 

  24. L. Lewin, Die Fruchtabtreibung durch Gifte, 2. Aufl. 1904.

    Google Scholar 

  25. Plato, Πολιτεία, cap. V, 9, edit. Schneider, p. 82.

    Google Scholar 

  26. Aristoteles, Politicorum libr. octo, edit. Schneider, vol. I, p. 309.

    Google Scholar 

  27. Plutarchi Scripta moralia, edit. Dübner, Parisiis, tom. I, p. 160.

    Google Scholar 

  28. Tacitus, Annalen, lib. XIV, 63: »At Nero praefectum in spem sociandae classis corruptum, et incusatae paulo ante sterilitatis oblitus abactos partus conscientia libidinum, eaque sibi conperta edicto memorat insulaque Pandataria Octaviam claudit.«

    Google Scholar 

  29. Suetonii Tranquilli Opera, Domitianus, edit. Roth 1862, p. 233.

    Google Scholar 

  30. Juvenal, Satira II.

    Google Scholar 

  31. Ammianus Marcellinus, Rerum gestar. libr., edit. Ernesti 1773, p. 83: »Quaesitum venenum bibere per fraudem illexit ut quotiescunque concepisset, immaturum abjiceret partum.«

    Google Scholar 

  32. Plutarch. Moralia. — Conjugalia praecepta, cap. 23, edit. Bernardakis, vol. I, p. 345: »Ὁ βασιλεὺς Φίλιππος ἤρα Θεσσαλη̑ς γυναικὸς αἰτίαν εχουσης καταφαρμακεύειν αὐτόν· ἐσπούδασεν οὐ̑ν ή Ὀλυμπιὰς λαβει̑ν τὴν ἄνθρωπον ὑποχείριον. ὡς δ᾽ εἰς ὄψιν ἐλθου̑σα τό τ᾽ εἰ̑δος εὐπρεπὴς ἐφάνη .... ‘χαιρέτωσαν’ εἰ̑πεν ἡ Ὀλυμπιὰς αἱ δίαβολαί· σὺ γὰρ ἐν σεαυτῃ̑ τὰ φάρμακα ἔχεις.«

    Google Scholar 

  33. Aristoteles, Περὶ Ζώων ἱστορία (Tiergeschichte), lib. VI, cap. XVIII.

    Google Scholar 

  34. Theokrit, Idyllen, II, Vers 48.

    Google Scholar 

  35. Virgil, Georgicon, lib. III, vers. 28r. — Dioskorides bezeichnet als Hippomanes eine»Apokynon« genannte Pflanze, die nichts anderes ist als Cynanchum erectum L. Ihr Milchsaf tist so brennend, daß Tiere, die sie gefressen, vor Magenschmerzen wohl mehr als unruhig werden können.

    Google Scholar 

  36. Ovid, De arte amandi, lib. II, vers. 99.

    Google Scholar 

  37. Ovid, De arte amandi, lib. II, vers. 105: »Philtra nocent animis vimque furoris habent

    Google Scholar 

  38. Paulus, Digesta XLVIII, 19. De poenis 38. Rec. Mommsen, vol. II, p. 853.

    Google Scholar 

  39. Justinian, Institut. De publ. jud. IV, 18, 5: »eadem lege et venefici capite damnantur, qui artibus odiosis, tam venenis, vel susurris magicis homines occiderunt.«

    Google Scholar 

  40. Paulus, l. c. V, 23, 15.

    Google Scholar 

  41. Rein, Kriminalrecht, S. 906.

    Google Scholar 

  42. Constitutiones regum regni utriusque Sicil. mandante Friderico II Imp. per Petrum de Vinea concinnatae, Neap. 1786, lib. V,. no. 108.

    Google Scholar 

  43. Hippoliti de MarsiliisCommentarii, Lugduni 1551, § ad legem Corneliam р. 2: »quod non semel moriuntur sed millies«.

    Google Scholar 

  44. Allgemeines Landrecht für die Preußischen Staaten, Zweiter Teil, Titel 20, Berlin 1794, Bd. 4, S. 1299.

    Google Scholar 

  45. Plinius, Histor. natur., lib. XXV, cap. VII: »..... memor Lucullum imperatorem clarissimum amatorio periisse.«

    Google Scholar 

  46. Leyser, Meditat. ad Pand. Spec. DCIX med. 25, vol. IX, p. 174.

    Google Scholar 

  47. Quintilian, Declamat., Decl. XV: »Veneficii agis ... ita bibisti potionem, quae finem cupiditatibus daret, premeret ardorem, desideria restringeret?

    Google Scholar 

  48. Mansi, Sacror. conciliorum nova collectio, Venetiis 1769, tom. XIV, p. 930: »Quia pestiferas adhuc stirpes et reliquias artis magicae in tantum vigere ad nos perlatum est ut quaedau maleficae illicitum amorem aliorum mentibus, aliis vero odium immittere dicantur, quaedam etiam venenariae sunt ut quosdam peremisse multo populi rumore deferantur; hujusmodi diaboli ministras ... sub acerrima poenitentia redigendas statuimus.«

    Google Scholar 

  49. Vgl. vorher Hippomanes.

    Google Scholar 

  50. Sueton, Caligula, cap. 50: »Creditur potionatus a Caesonia uxore amatorio medicamento sed quod in furorem verterit. Incitabatur insomnia maxime.....«

    Google Scholar 

  51. Ibidem: »Puer comitiali morbo vexatus.....«

    Google Scholar 

  52. Glycas, Annales, Venet. 1729, III, p. 27: ὁ λαγωὸς ὁ θαλάσσιος ταχει̑αν καὶ ἀπαραίτητον τὴν φθορὰν ἐπιφέρονται«, d. h. der Meerhase bringt den Menschen einen schnellen und unerbittlichen Tod. Auch ibid. p. 185.

    Google Scholar 

  53. Zapata, Mirabilia siv. Secreta medico-chirurgica per D. Spleissium 1696, p. 21: »Illustrissimum principem Ludovicum Marchionem Brandeburgensem adamantino pulvere, detestabili manu exhibito, paucis ab hinc annis vita privatum esse, ex relationibus habuimus.«

    Google Scholar 

  54. Tacitus, Histor., lib. V, cap. IV, edit. Nisard, p. 424.

    Google Scholar 

  55. Meyer, Annales rerum Flandricarum, lib. XI, 1561, p. 116: »per totam Galliam et Flandriam capi leprosos tarn foeminas quam viros jussit et vivos cremari, ideo quod fontes aquarum ac puteos veneno infecisse dicerentur, conducti ad id a Judaeis et Saracenis.«

    Google Scholar 

  56. Koenigshoven in Chronik deutscher Städte, Bd. 9, S. 760.

    Google Scholar 

  57. Matthiae NeoburgensisChronica, edit. Studer, Zürich 1867, cap.·116, p. 159: »Et infamati sunt Judei, quod hujusmodi pestilenciam fecerint vel auxerint, fontibus et puteis injecte veneno. Et cremati sunt a mari usque ad Alamanniam preterquam Avionionis....«

    Google Scholar 

  58. Fritsche ClosenersChronik in: Chronik der deutschen Städte, Bd. 8, S. 104: »Do man zalte 1349 jor, da wurdent die Juden zu Strosburg verbrant in irenem Kirchof uf eime hultzinen geruste....«

    Google Scholar 

  59. Schoepelini Alsatia illustrata, tom. II § 636, p. 343.

    Google Scholar 

  60. Das Schreiben ist abgedruckt in: Lesser, Histor. Nachrichten von Nordhausen, S. 613 und vollständiger in Haeser, Geschichte der epidem. Krankheiten, Jena 1865, Anh. S. 43: »Ir Ratesmeyster unde rat der stat zcu northuzen wysset, daz wir alle unze Juden haben lozen burnen .... wenne sy die kristenheit getot wolden haben mit vor gift dy sy in alle borne geworfen haben ... dor umme roten wir uch dazir uwere Juden lozet toten gote zcu lobe...«

    Google Scholar 

  61. Fritsche Closener’s Chronik (1362) l. c. S. 127.

    Google Scholar 

  62. J. Ripamontius, De peste, Mediolani 1641, p. 74: ».... ut eodem tempore et unctores in urbe quotidie punirentur .... Ac mirum sane dictu: reperti quidam sunt instructi arculis et ampullis et omni apparatu flagitii .... Prima et certissima lethalium, unguentorum et humanae fraudis in creanda vel alenda peste suspicio sedit animis, posteaquam frontes parietesque aedium, per totam urbis longitudinem dextra, laevaque grandioribus per intervalla maculis contaminati apparuere....«

    Google Scholar 

  63. Sleidanus, De statu religionis et reipublicae.... 1555, fol.·299 v.: »pontificem, antichristum Romanum, Organum sathanae .... nunc emisisse veneficos, qui puteos et aquas stagnantes corrumpant, ut quod ferro supererit et armis, hoc isti veneno perdant.«

    Google Scholar 

  64. Alf. Sansone, Gli avenimenti dell 1837 in Sicilia, Palermo 1890, p. 45 ff.

    Google Scholar 

  65. Souvestre, Les derniers Bretons, Paris 1858, p. 15.

    Google Scholar 

Download references

Authors

Additional information

Besonderer Hinweis

Dieses Kapitel ist Teil des Digitalisierungsprojekts Springer Book Archives mit Publikationen, die seit den Anfängen des Verlags von 1842 erschienen sind. Der Verlag stellt mit diesem Archiv Quellen für die historische wie auch die disziplingeschichtliche Forschung zur Verfügung, die jeweils im historischen Kontext betrachtet werden müssen. Dieses Kapitel ist aus einem Buch, das in der Zeit vor 1945 erschienen ist und wird daher in seiner zeittypischen politisch-ideologischen Ausrichtung vom Verlag nicht beworben.

Rights and permissions

Reprints and permissions

Copyright information

© 1920 Julius Springer in Berlin

About this chapter

Cite this chapter

Lewin, L. (1920). Die Entwicklung, Verbreitung und Verwendung der Giftkenntnisse in alter Zeit. In: Die Gifte in der Weltgeschichte. Springer, Berlin, Heidelberg. https://doi.org/10.1007/978-3-642-91897-1_1

Download citation

  • DOI: https://doi.org/10.1007/978-3-642-91897-1_1

  • Publisher Name: Springer, Berlin, Heidelberg

  • Print ISBN: 978-3-642-90040-2

  • Online ISBN: 978-3-642-91897-1

  • eBook Packages: Springer Book Archive

Publish with us

Policies and ethics