Zusammenfassung
Dem ganzen Altertum stellte der Begriff »Gift« ein beinahe in das Leben gehörender dar. Er bezeichnete ein so gewöhnliches, fast notwendiges Übel, vor dem man sich nur zu schützen lernen müsse, daß es nicht wundernehmen kann, daß die Berichte über stattgehabte Vergiftungen einzelner Menschen als etwas nicht Absonderliches und nicht Seltenes angesehen wurden. Dioskorides 1) schrieb schon vor fast zweitausend Jahren: »Die Vorbeugung gegen Gifte ist schwierig, weil die, welche heimlich Gift geben, es so anstellen, daß auch die Erfahrensten getäuscht werden. Die Bitterkeit nehmen sie den Giften dadurch, daß sie Süßes hinzufugen, und den schlechten Geruch decken sie durch Duftmittel. Sie mischen Gifte auch Arzneimitteln hinzu, die, wie sie wissen, zu Gesundungszwecken gegeben werden. . . . Sie tun sie in Getränke, in Wein, Suppen, in Honigwasser, in Linsengerichte und anderes was eßbar ist.«
Access this chapter
Tax calculation will be finalised at checkout
Purchases are for personal use only
Preview
Unable to display preview. Download preview PDF.
Literatur
Dioscoridis AnazarbeiLiber de venenis, ed. Sprengel, t. II, p. 2: »... διὰ τὸ τοὺς λάθρα δίδóντας οὕτω μηχανασθαι, ὡς καì του̑ς ἐμπειροτάτους ἐξαπατα ν τὰς μἐν γὰρ πικρίας ἐξαιροὺνται τω̑ν φθαρτικω̑ν φαρμάκων ται̑ς μιγνυμέναις γλυκύτησι τὰς δὲ δυσιυδίας ται̑ς τω̑ν ἀρωμάτων καταμίξεσιν....«
Pindar, Pyth. 4, 223: »πολυφάρμακος ξείνη«.
Orpheus, Argonautica, 1. 916, 917. Vgl. Sprengel, Geschichte der Arzneikunde, Bd. 1, 3. Aufl., S. 46.
AppianiHistor. Roman., parthica, edit. Schweighäuser, tom. III, p. 91: »ἀναγκαΖόµενοι δὲ πειρα̑σθαι καὶ τω̑ν ἀγεύστων πρότερον, ἥψαντό τινος πόας ἐπὶ θάνατον διὰ μανίας ἀγούσης· ὁ γὰρ φαγὼν οὐδὲν ἐμέμνητο τω̑ν ἄλλων, οὐδὲ ἐγίνωσκεν.....« — Plutarch, Antonius, cap. XLV.
L. Lewin, Die Fruchtabtreibung durch Gifte, 2. Aufl. 1904. Berlin, klin. Wochenschr. 1904, Nr. 41.
PlutarchiVitae, Denietrius, cap. XX, edit. Sintenis, vol. IV, p. 310: Ἂτταλος ὁ Φιλομήτωρ ἐκήπευε τὰς φαρμακώδεις βοτάνας, ού μόνον ὺοσκύαμον καὶ ἐλλήβορον, ἀλλὰ καὶ κώνειον καὶ ἀκόνιτον καὶ δορύκνιον, αὐτὸς ἐν τοι̑ς βασιλείοις σπείρων καὶ φυτεύων, ὁπούς τε καὶ καρπὸν αὐτω̑ν ἔργον πεττοιημένος εἰδέναι καὶ κομίΖεσθαι καθ᾽ ὣραν.« — Justinus, Histor. Philippicae, lib. XXXVI, cap. IV, edit. Graevii 1683, p. 537: »... gramina seminabat, et noxia innoxiis permiscebat, eaque omnia veneni succo infecta, velut peculiare munus amicis mittebat.«
Galenus, De antidotis, lib. I, cap. 1, edit. Froben, Basil. 1571, ρ. 199: ».... sedulo vim expertus est in hisce hominibus qui morte condemnati fuerant.«
Dionis Cassii Histor. Roman., Francof. 1592, p. 36.
Plinius, Histor., lib. XXI, cap. IX, edit. Littré, tom. II, p. 44.
Dio Cassius, l. c. lib. IX, Claudius, cap. IV: »Τὰ δὲ φάρμακα ἃ πολλὰ ἐν τοι̑ς του̑ Γαΐου εὑρέθη καὶ τὰ βιβλία κατέφλεξεν.
Dio Cassius, l. c., Nero, lib. XVI, cap. VII: »Καὶ οὕτω γὰρ ἐκφρονει̑ν ἄντικρυς ἤρξασο ὥστε καὶ Ἀντωνιόν τινα ἱππέα αὐτίκα ὡς καὶ φαρμάκεα κολάσει, καὶ προσέτι καὶ τὰ φάρμακα δημοσίᾳ καταφλέξαι.«
Dio Cassius, l. c. lib. LXXVIII, Caracalla, cap. VI: »..... πολλὰ γὰρ καὶ ποίκιλα παρὰ τω̑ν ἐν τῃ̑ ἄνω Ἀσίᾳ ἀνθρώπων, τὰ μὲν μετεπέμψατο τὰ δὲ καὶ ἐπρίατο ὥστε ἑπτακοσίας καὶ πεντήκοντα μυριάδας ἐς αὐτὰ ἀριθμηθη̑ναι, ἵνα καὶ πάμπόλλους ὅσους ἂν θέλήςῃ καὶ διαφόρως δολοφονήςῃ καὶ ἐκει̑να μὲν ἐν τῳ̑ βασιλίκῳ̑ μετὰ ταυ̑θ᾽ εὑρηθέντα, σύμπάντα ϰατεκαύθη.«
Ammianus Marcellinus, Rerum gestarum libr. XXXI, edit. Ernesti, Lips. 1773, p. 365: »id primum opera curabat enixa ut veneficos, qui tunc rarescebant captos, postque agitatas quaestiones nocuisse quibusdam apertissime confutatos indicatis consciis morte multaret.«
Erastus, Disputatio de lamis seu strygibus Basil. 1572.
Plater, Praxis medica, Basil. 1736, p. 87, 91, 106.
Plater, Paulus Grillandus, De sortilegiis, Quaest. 6, no. 12.
Remigius, Daemonolatria, Colon. Agripp. 1596, lib. II, cap. VIII, p. 249, gibt Beispiele davon, wie der Teufel an Menschen Gift gegeben habe, das, auf Wege, an die Kleider oder die Haustüren gestreut, Krankheit oder Tod bewirken konnte.
Lerchheimer, Christliche Bedenken und Erinnerung von Zauberey, Straßburg 1586, S. 129: »Sie schmieren sich mit Salbe, die sie ir Meister [der Teufel] hat lehren zurichten.... Bald überfällt sie ein tieffer harter schlaff.... der gibt oder machet jenen also außdrückliche scheinbarliche Träume durch Würkung des Teuffels, dz sie nicht anders meinen, sie fahren hie und dorthin zu Gaste, seind da mit andern, deren sie ein theil kennen.... Werden also starck in jrem wahn betrogen ..... bekennens wann sie gefangen peinlich gefragt werden....«
Garidel, Histoire des plantes qui naissent aux environs d’Aix, 1719, p. 236. — Anderes noch: Porta, Magia naturalis, lib. II, cap. 26.
Lerchheimer, l. c. S. 131.
Virgil, Bucolica, Ecloga VIII, vers. 95.
Matthaei ParisiensisChronica majora ad ann. 1258, edit. Luard, London 1880, vol. V, p. 707: »..... divulgatum est in circuitu et conquestum, potionem quandam venenosam per Angliam et mortiferam maxime magnatibus propinari, ejusque rivos lacrimabiliter ubique diifundi ..... In locis insuper quibusdam secretissimis vasa quaedam quae costrelli vocantur, veneno hujusmodi reperiuntur plena, serisque tutissimis munita, quibus, licet vi magna reseratis, inventus est, ut generaliter dicitur, liquor caeruleus, venenum videlicet letale.«
Matthaei ParisiensisChronica majora ad ann. 1258, edit. Luard, London 1880, vol. V, p. 707Ibid.: »..... permixtus alteri cibo eisdem offertur et confestim moriuntur.«
L. Lewin, Die Fruchtabtreibung durch Gifte, 2. Aufl. 1904.
Plato, Πολιτεία, cap. V, 9, edit. Schneider, p. 82.
Aristoteles, Politicorum libr. octo, edit. Schneider, vol. I, p. 309.
Plutarchi Scripta moralia, edit. Dübner, Parisiis, tom. I, p. 160.
Tacitus, Annalen, lib. XIV, 63: »At Nero praefectum in spem sociandae classis corruptum, et incusatae paulo ante sterilitatis oblitus abactos partus conscientia libidinum, eaque sibi conperta edicto memorat insulaque Pandataria Octaviam claudit.«
Suetonii Tranquilli Opera, Domitianus, edit. Roth 1862, p. 233.
Juvenal, Satira II.
Ammianus Marcellinus, Rerum gestar. libr., edit. Ernesti 1773, p. 83: »Quaesitum venenum bibere per fraudem illexit ut quotiescunque concepisset, immaturum abjiceret partum.«
Plutarch. Moralia. — Conjugalia praecepta, cap. 23, edit. Bernardakis, vol. I, p. 345: »Ὁ βασιλεὺς Φίλιππος ἤρα Θεσσαλη̑ς γυναικὸς αἰτίαν εχουσης καταφαρμακεύειν αὐτόν· ἐσπούδασεν οὐ̑ν ή Ὀλυμπιὰς λαβει̑ν τὴν ἄνθρωπον ὑποχείριον. ὡς δ᾽ εἰς ὄψιν ἐλθου̑σα τό τ᾽ εἰ̑δος εὐπρεπὴς ἐφάνη .... ‘χαιρέτωσαν’ εἰ̑πεν ἡ Ὀλυμπιὰς αἱ δίαβολαί· σὺ γὰρ ἐν σεαυτῃ̑ τὰ φάρμακα ἔχεις.«
Aristoteles, Περὶ Ζώων ἱστορία (Tiergeschichte), lib. VI, cap. XVIII.
Theokrit, Idyllen, II, Vers 48.
Virgil, Georgicon, lib. III, vers. 28r. — Dioskorides bezeichnet als Hippomanes eine»Apokynon« genannte Pflanze, die nichts anderes ist als Cynanchum erectum L. Ihr Milchsaf tist so brennend, daß Tiere, die sie gefressen, vor Magenschmerzen wohl mehr als unruhig werden können.
Ovid, De arte amandi, lib. II, vers. 99.
Ovid, De arte amandi, lib. II, vers. 105: »Philtra nocent animis vimque furoris habent.«
Paulus, Digesta XLVIII, 19. De poenis 38. Rec. Mommsen, vol. II, p. 853.
Justinian, Institut. De publ. jud. IV, 18, 5: »eadem lege et venefici capite damnantur, qui artibus odiosis, tam venenis, vel susurris magicis homines occiderunt.«
Paulus, l. c. V, 23, 15.
Rein, Kriminalrecht, S. 906.
Constitutiones regum regni utriusque Sicil. mandante Friderico II Imp. per Petrum de Vinea concinnatae, Neap. 1786, lib. V,. no. 108.
Hippoliti de MarsiliisCommentarii, Lugduni 1551, § ad legem Corneliam р. 2: »quod non semel moriuntur sed millies«.
Allgemeines Landrecht für die Preußischen Staaten, Zweiter Teil, Titel 20, Berlin 1794, Bd. 4, S. 1299.
Plinius, Histor. natur., lib. XXV, cap. VII: »..... memor Lucullum imperatorem clarissimum amatorio periisse.«
Leyser, Meditat. ad Pand. Spec. DCIX med. 25, vol. IX, p. 174.
Quintilian, Declamat., Decl. XV: »Veneficii agis ... ita bibisti potionem, quae finem cupiditatibus daret, premeret ardorem, desideria restringeret?
Mansi, Sacror. conciliorum nova collectio, Venetiis 1769, tom. XIV, p. 930: »Quia pestiferas adhuc stirpes et reliquias artis magicae in tantum vigere ad nos perlatum est ut quaedau maleficae illicitum amorem aliorum mentibus, aliis vero odium immittere dicantur, quaedam etiam venenariae sunt ut quosdam peremisse multo populi rumore deferantur; hujusmodi diaboli ministras ... sub acerrima poenitentia redigendas statuimus.«
Vgl. vorher Hippomanes.
Sueton, Caligula, cap. 50: »Creditur potionatus a Caesonia uxore amatorio medicamento sed quod in furorem verterit. Incitabatur insomnia maxime.....«
Ibidem: »Puer comitiali morbo vexatus.....«
Glycas, Annales, Venet. 1729, III, p. 27: ὁ λαγωὸς ὁ θαλάσσιος ταχει̑αν καὶ ἀπαραίτητον τὴν φθορὰν ἐπιφέρονται«, d. h. der Meerhase bringt den Menschen einen schnellen und unerbittlichen Tod. Auch ibid. p. 185.
Zapata, Mirabilia siv. Secreta medico-chirurgica per D. Spleissium 1696, p. 21: »Illustrissimum principem Ludovicum Marchionem Brandeburgensem adamantino pulvere, detestabili manu exhibito, paucis ab hinc annis vita privatum esse, ex relationibus habuimus.«
Tacitus, Histor., lib. V, cap. IV, edit. Nisard, p. 424.
Meyer, Annales rerum Flandricarum, lib. XI, 1561, p. 116: »per totam Galliam et Flandriam capi leprosos tarn foeminas quam viros jussit et vivos cremari, ideo quod fontes aquarum ac puteos veneno infecisse dicerentur, conducti ad id a Judaeis et Saracenis.«
Koenigshoven in Chronik deutscher Städte, Bd. 9, S. 760.
Matthiae NeoburgensisChronica, edit. Studer, Zürich 1867, cap.·116, p. 159: »Et infamati sunt Judei, quod hujusmodi pestilenciam fecerint vel auxerint, fontibus et puteis injecte veneno. Et cremati sunt a mari usque ad Alamanniam preterquam Avionionis....«
Fritsche ClosenersChronik in: Chronik der deutschen Städte, Bd. 8, S. 104: »Do man zalte 1349 jor, da wurdent die Juden zu Strosburg verbrant in irenem Kirchof uf eime hultzinen geruste....«
Schoepelini Alsatia illustrata, tom. II § 636, p. 343.
Das Schreiben ist abgedruckt in: Lesser, Histor. Nachrichten von Nordhausen, S. 613 und vollständiger in Haeser, Geschichte der epidem. Krankheiten, Jena 1865, Anh. S. 43: »Ir Ratesmeyster unde rat der stat zcu northuzen wysset, daz wir alle unze Juden haben lozen burnen .... wenne sy die kristenheit getot wolden haben mit vor gift dy sy in alle borne geworfen haben ... dor umme roten wir uch dazir uwere Juden lozet toten gote zcu lobe...«
Fritsche Closener’s Chronik (1362) l. c. S. 127.
J. Ripamontius, De peste, Mediolani 1641, p. 74: ».... ut eodem tempore et unctores in urbe quotidie punirentur .... Ac mirum sane dictu: reperti quidam sunt instructi arculis et ampullis et omni apparatu flagitii .... Prima et certissima lethalium, unguentorum et humanae fraudis in creanda vel alenda peste suspicio sedit animis, posteaquam frontes parietesque aedium, per totam urbis longitudinem dextra, laevaque grandioribus per intervalla maculis contaminati apparuere....«
Sleidanus, De statu religionis et reipublicae.... 1555, fol.·299 v.: »pontificem, antichristum Romanum, Organum sathanae .... nunc emisisse veneficos, qui puteos et aquas stagnantes corrumpant, ut quod ferro supererit et armis, hoc isti veneno perdant.«
Alf. Sansone, Gli avenimenti dell 1837 in Sicilia, Palermo 1890, p. 45 ff.
Souvestre, Les derniers Bretons, Paris 1858, p. 15.
Additional information
Besonderer Hinweis
Dieses Kapitel ist Teil des Digitalisierungsprojekts Springer Book Archives mit Publikationen, die seit den Anfängen des Verlags von 1842 erschienen sind. Der Verlag stellt mit diesem Archiv Quellen für die historische wie auch die disziplingeschichtliche Forschung zur Verfügung, die jeweils im historischen Kontext betrachtet werden müssen. Dieses Kapitel ist aus einem Buch, das in der Zeit vor 1945 erschienen ist und wird daher in seiner zeittypischen politisch-ideologischen Ausrichtung vom Verlag nicht beworben.
Rights and permissions
Copyright information
© 1920 Julius Springer in Berlin
About this chapter
Cite this chapter
Lewin, L. (1920). Die Entwicklung, Verbreitung und Verwendung der Giftkenntnisse in alter Zeit. In: Die Gifte in der Weltgeschichte. Springer, Berlin, Heidelberg. https://doi.org/10.1007/978-3-642-91897-1_1
Download citation
DOI: https://doi.org/10.1007/978-3-642-91897-1_1
Publisher Name: Springer, Berlin, Heidelberg
Print ISBN: 978-3-642-90040-2
Online ISBN: 978-3-642-91897-1
eBook Packages: Springer Book Archive