Abstract
Molecular and supramolecular understanding of the architecture of biological systems, and in particular membranes, can provide an extraordinary source of inspiration for making ‘intelligent’ nanostructures, based on the self-assembly properties of biological molecules. Bioelectronic interfacing between living and inert matter constitutes one of the most promising areas of development in nanobiotechnology. The present chapter is particularly concerned with the description of biological membranes and the self-association properties of the molecules making them up. These provide the basis for a natural and spontaneous formation of structure, which can be used to develop biomimetic membranes and a wide range of nanostructured protein–lipid structures with undeniable scope for application in the field of nanobiotechnology, e.g., lipid nanoparticles, encapsulation and delivery of medicines, targeting, molecular sorting, surface functionalisation, nanobiosensors, etc.
Access this chapter
Tax calculation will be finalised at checkout
Purchases are for personal use only
Preview
Unable to display preview. Download preview PDF.
References
omega.dawsoncollege.qc.ca/ray/cellmemb/membrane.jpg
Shechter, E.: Biochimie et biophysique des membranes. Aspects structuraux et fonctionnels, Masson, Paris (1993)
Lehninger, A.L., Nelson, D.L., Cox, M.M.: Principes de biochimie, 2nd edn., Médecine-Sciences, Flammarion (1994) p. 87, Chap. 4
bravo436.chem.mcgill.ca/groups/eisenberg/morphologies/
Bangham, A.D., Horne, R.W.: J. Mol. Biol. 8, 660 (1964)
Düzügnes, N. (Ed.): Liposomes, parts A–E, Methods in Enzymology, Vols. 367, 372, 373, 387, 391, Elsevier Academic Press (2004)
Gregoriadis, G.N.: Engl. J. Med. 295, 704; 765 (1976)
Düzügnes, N. (Ed.): Liposomes, part D, Methods in Enzymology, Vol. 387, Elsevier Academic Press (2004)
Düzügnes, N. (Ed.): Liposomes, part E, Methods in Enzymology, Vol. 391, Elsevier Academic Press (2005)
Lasic, D.D.: Liposomes in Gene Delivery, CRC Press (1997)
Robertson, J.D.: J. Biophys. Biochem. Cytol. 3, 1043 (1957)
Dubochet, J., Adrian, M., Chang, J.-J., Homo, J.-C., Lepault, J., McDowall, A.W., Schultz, P.: Q. Rev. Biophys. 21, 129 (1998)
Rigaud, J.-L., Pitard, B., Levy, D.: Biochim. Biophys. Acta 123, 223 (1995)
Rouser, G.S., Fleischer, R., Yamamoto, A.: Lipids 5, 494 (1970)
Szoka, F., Papahadjopoulos, D.: Proc. Natl. Adac. Sci. USA 75, 4194 (1978)
Dimitrov, D.S., Angelova, M.I.: Bioelectrochem. Bioenerg. 19, 323 (1988)
Gaines, G.L. Jr.: Insoluble Monolayers at Liquid–Gas Interfaces, Wiley Interscience, New York (1966)
Birdi, K.S.: Lipid and Biopolymer Monolayers at Liquid Interfaces, Plenum Press, New York (1989)
Robert, G.G.: Langmuir–Blodgett Films, Plenum Press, New York (1990)
Ulman, A.: Langmuir–Blodgett films. In: An Introduction to Ultrathin Organic Films from Langmuir–Blodgett to Self Assembly, Academic Press, New York (1991)
Petty, M.C.: Langmuir-Blodgett Films. An Introduction, Cambridge University press, Cambridge (1996)
Dynarowicz-Latka, P., Dhanabalan, A., Osvaldo, N.O. Jr.: Adv. Colloid Interface Sci. 91, 221 (2001)
Vollhardt, D.: Adv. Colloid Interface Sci. 64, 143 (1996)
Vollhardt, D.: Mater. Sci. Eng. C 22, 121 (2002)
Fromherz, P.: Biochim. Biophys. Acta 225, 382 (1971)
Verger, R., Pattus, F.: Chem. Phys. Lipids 30, 189 (1982)
Zhu, D.C., Petty, M.C., Ancelin, H., Yarwood, J.: Thin Solid Films 176, 151 (1989)
Demel, R.A.: Subcell. Biochemistry 23, 83 (1994)
Brockman, H.: Curr. Opin. Struct. Biol. 9, 438 (1999)
Marsh, D.: Biochim. Biophys. Acta 1286, 183 (1996)
Maget-Dana, R.: Biochim. Biophys. Acta 1462, 109 (1999)
Brian, A.A., McConnell, H.M.: Proc. Natl. Acad. Sci. USA 81, 6195 (1984)
Sackmann, E.: Science 271, 43 (1996)
Boxer, S.G.: Curr. Opin. Chem. Biol. 4, 704 (2000)
Richter, R.P., Bérat, R., Brisson, A.R.: Langmuir 22, 3497 (2006)
Nollert, P., Kiefer, H., Jahnig, F.: Biophys. J. 69, 1447 (1995)
Reviakine, I., Brisson, A.R.: Langmuir 16, 1803 (2000)
Richter, R.P., Mukhopadhyay, A., Brisson, A.R.: Biophys. J. 85, 3035 (2003)
Jass, J., Tjarnhage, T., Puu, G.: Biophys. J. 79, 3153 (2000)
Granéli, A., Rydström, J., Kasemo, B., Höök, F.: Langmuir 19, 842 (2003)
Raedler, J., Strey, H., Sackmann, E.: Langmuir 11, 4539 (1995)
Cremer, P.S., Boxer, S.G.: J. Phys. Chem. 103, 1554 (1999)
Richter, R.P., Brisson, A.R.: Biophys. J. 88, 3422 (2005)
Rossetti, F.F., Bally, M., Michel, R., Textor, M., Reviakine, I.: Langmuir 21, 6443 (2005)
Keller, C.A., Kasemo, B.: Biophys. J. 75, 1397 (1998)
Reimhult, E., Höök, F., Kasemo, B.: J. Chem. Phys. 117, 7401 (2002)
Reimhult, E., Höök, F., Kasemo, B.: Langmuir 19, 1681 (2003)
Rodahl, M., Höök, F., Krozer, A., Brzezinski, P., Kasemo, B.: Rev. Sci. Instrum. 66, 3924 (1995)
Seantier, B., Breffa, C., Felix, O., Decher, G.: J. Phys. Chem. B 109, 21755 (2005)
Bayerl, T.M., Bloom, M.: Biophys. J. 58, 357 (1990)
Richter, R.P., Maury, N., Brisson, A.R.: Langmuir 21, 299 (2005)
Richter, R.P., Lai Kee Him, J., Tessier, B., Tessier, C., Brisson, A.R.: Biophys. J. 89, 3372 (2005)
Dahlin, A., Zäch, M., Rindzevicius, T., Käll, M., Sutherland, D.S., Höök, F.: J. Am. Chem. Soc. 127, 5043 (2005)
Blodgett, K.B.: J. Am. Chem. Soc. 57, 1007 (1935)
Blodgett, K.B., Langmuir, I.: Phys. Rev. 51, 964 (1937)
Grundy, M.J., Musgrove, R.J., Richardson, R.M., Roser, S.J.: Langmuir 6, 519 (1990)
Gennis, R.B.: Biomembranes. Molecular Structure and Function, Springer, New York (1989)
Hasmonay, H., Caillaud, M., Dupeyrat, M.: Biochim. Biophys. Res. Commun. 89, 338 (1979)
Girard-Egrot, A.P., Morélis, R.M., Coulet, P.R.: Langmuir 12, 778 (1996)
Girard-Egrot, A.P., Morélis, R.M., Coulet, P.R.: Langmuir 9, 3107 (1993)
Tamm, L.K., McConnell, H.M.: Biophys. J. 47, 105 (1985)
Devaux, P.F.: Biochemistry 30, 1163 (1991)
Crane, J.M., Kiessling, V., Tamm, L.K.: Langmuir 21, 1377 (2005)
Schneider, J., Dufrêne, Y.F., Barger Jr., W.R., Lee, G.U.: Biophys J. 79, 1107 (2000)
Schneider, J., Barger Jr., W.R., Lee, G.U.: Langmuir 19, 1899 (2003)
Yuan, C., Johnston, L.J.: Biophys. J. 79, 2768 (2000)
Yuan, C., Johnston, L.J.: Biophys. J. 81, 1059 (2001)
Yuan, C., Furlong, J., Burgos, P., Johnston, L.J.: Biophys. J. 82, 2526 (2002)
Singer, S.J., Nicolson, G.L.: Science 175, 720 (1972)
Simons, K., Ikonen, E.: Nature 386, 569 (1997)
Anderson, R.G.W.: Annu. Rev. Biochem. 67, 199 (1998)
Sheets, E.D., Holowka, D., Baird, D.: Curr. Opin. Cell Biol. 3, 95 (1999)
Okamoto, T., Schlegel, A., Scherer, P.E., Lisanti, M.P.: J. Biol. Chem. 273, 5419 (1998)
Viola, A., Schroeder, S., Sakakibara, Y., Lanzavecchia, A.: Science 283, 680 (1999)
Anderson, R.G.W., Jacobson, K.: Science 296, 1821 (2002)
Rinia, H.A., Demel, R.A., van der Eerden Jan, P.J.M., de Kruijff, B.: Biophys. J. 77, 1683 (1999)
Tredgold, R.H.: Order in Thin Organic Films, Cambridge University Press, Cambridge (1994)
Okamura, E., Umemura, J., Iriyama, K., Araki, T.: Chem. Phys. Lipids 66, 219 (1993)
Lesieur, P., Barraud, A., Vandevyver, M.: Thin Solid Films 152, 155 (1987)
Bassereau, P., Pincet, F.: Langmuir 13, 7003 (1997)
Dufrêne, Y.F., Lee, G.U.: Biochim. Biophys. Acta 1509, 14 (2000)
Benz, M., Gutsmann, T., Chen, N., Tadmor, R., Israelachvili, J.: Biophys. J. 86, 870 (2004)
Cordero, S.R., Weston, K.D., Buratto, S.K.: Thin Solid Films 360, 139 (2000)
Rinia, H.A., de Kruijff, B.: FEBS Lett. 504, 194 (2001)
Gleiche, M., Chi, L.F., Fuchs, H.: Nature 403, 173 (2000)
Lu, N., Gleiche, M., Zheng, J., Lenhert, S., Xu, B., Chi, L., Fuchs, H.: Adv. Mater. 14, 1812 (2002)
Moraille, P., Badia, A.: Langmuir 18, 4414 (2002)
Moraille, P., Badia, A.: Langmuir 19, 8041 (2003)
Matuoka, S., Asami, H., Hatta, I.: Thin Solid Films 180, 123 (1989)
Charitat, T., Bellet-Amalric, E., Fragneto, G., Graner, F.: Eur. Phys. J. B 8, 583 (1999)
Hughes, A.V., Goldar, A., Gerstenberg, M.C., Roser, S.J., Bradshaw, J.: Phys. Chem. Chem. Phys. 4, 2371 (2002)
Mou, J., Yang, J., Shao, Z.: J. Mol. Biol. 248, 507 (1995)
Zahn, D., Brickmann, J.: Chem. Phys. Lett. 352, 441 (2002)
Yuan, C., Johnston, L.J.: J. Microscopy 205, 136 (2002)
Milhiet, P.E., Giocondi, M.-C., Baghdadi, O., Ronzon, F., Roux, B., Le Grimellec, C.: EMBO Reports 3, 485 (2002)
Radler, U., Mack, J., Persike, N., Jung, G., Tampé, R.: Biophys. J. 79, 3144 (2000)
Stora, T., Dienes, Z., Vogel, H., Duschl, C.: Langmuir 16, 5471 (2000)
Berquand, A., Mazeran, P.-E., Pantigny, J., Proux-Delrouyre, V., Laval J.-M., Bourdillon, C.: Langmuir 19, 1700 (2003)
Proux-Delrouyre, V., Laval, J.-M., Bourdillon, C.: J. Am. Chem. Soc. 123, 9176 (2001)
Proux-Delrouyre, V., Elie, C., Laval, J.-M., Moiroux, J., Bourdillon, C.: Langmuir 18, 3263 (2002)
Ataka, K., Giess, F., Knoll, W., Naumann, R., Haber-Polhmeier, S., Richter, B., Heberle, J.: J. Am. Chem. Soc. 126, 16199 (2004)
Mueller, P., Rudin, D.O., Tien, H.T., Wescott, W.C.: Nature 194, 979 (1962)
Tien, H.T., Ottova, A.L.: J. Membr. Sci. 189, 83 (2001)
Tien, H.T., Wurster, S.H., Ottova, A.L.: Bioelectrochem. Bioenerg. 42, 77 (1997)
Tien, H.T., Ottova, A.L.: Colloids Surf. A: Physicochem. Eng. Aspects 149, 217 (1999)
Nikolelis, D., Hianik, T., Krull, U.J.: Electroanalysis 11, 7 (1999)
Girard-Egrot, A.P., Godoy, S., Blum, L.J.: Adv. Colloid Interface Sci. 116, 205 (2005)
Li, J.R., Cai, M., Chen, T.F., Jiang, L.: Thin Solid Films 180, 205 (1989)
Moriizumi, T.: Thin Solid Films 160, 413 (1988)
Arisawa, S., Arise, T., Yamamoto, R.: Thin Solid Films 209, 259 (1992)
Pal, P., Nandi, D., Misra, T.N.: Thin Solid Films 239, 138 (1994)
Choi, J.W., Min, J., Jung, J.W., Rhee, H.W., Lee, W.H.: Thin Solid Films 327–329, 676 (1998)
Yasuzawa, M., Hashimoto, M., Fujii, S., Kunugi, A., Nakaya, T.: Sens. Actuators B 65, 241 (2000)
Heckl, W.M., Zaba, B.N., Möhwald, H.: Biochim. Biophys. Acta 903, 166 (1987)
Okahata, Y., Tsuruta, T., Ijiro, K., Ariga, K.: Langmuir 4, 1373 (1988)
Okahata, Y., Tsuruta, T., Ijiro, K., Ariga, K.: Thin Solid Films 180, 65 (1989)
Singhal, R., Gambhir, A., Pandey, M.K., Annapoorni, S., Malhotra, B.D.: Biosens. Bioelectron. 17, 697 (2002)
Singhal, R., Takashima, W., Kaneto, K., Samanta, S.B., Annapoorni, S., Malhotra, B.D.: Sens. Actuators B 86, 42 (2002)
Sharma, S.K., Singhal, R., Malhotra, B.D., Sehgal, N., Kumar, A.: Electrochim. Acta 49, 2479 (2004)
Caseli, L., Furriel, R.P.M., de Andrade, J.F., Leone, F.A., Zaniquelli, M.E.D.: J. Colloid Interface Sci. 275, 123 (2004)
Wan, K., Chovelon, J.-M., Jaffrezic-Renault, N.: Talanta 52, 663 (2000)
Tsuzuki, H., Watanabe, T., Okawa, Y., Yoshida, S., Yano, S., Koumoto, K., Komiyama, M., Nihei, Y.: Chem. Lett. 1265 (1988)
Tatsuma, T., Tsuzuki, H., Okawa, Y., Yoshida, S., Watanabe, T.: Thin Solid Films 202, 145 (1991)
Zhang, A., Hou, Y., Jaffrezic-Renault, N., Wan, J., Soldatkin, A., Chovelon, J.-M.: Bioelectrochemistry 56, 157 (2002)
Girard-Egrot, A.P., Morélis, R.M., Coulet, P.R.: Langmuir 13, 6540 (1997)
Berzina T.S., Piras, L., Troitsky, V.I.: Thin Solid Films 327–329, 621 (1998)
Vikholm, I., Albers, W.M.: Langmuir 14, 3865 (1998)
Vikholm, I., Viitala, T., Albers, W.M., Peltonen, J.: Biochim. Biophys. Acta 1421, 39 (1999)
Ihalainen, P., Peltonen, J.: Langmuir 18, 4953 (2002)
Kent, M.S., Yim H., Sasaki, D.Y., Majewski, J., Smith, G.S., Shin, K., Satija, S., Ocko, B.M.: Langmuir 18, 3754 (2002)
Godoy, S., Chauvet, J.-P., Boullanger, P., Blum, L.J., Girard-Egrot, A.P.: Langmuir 19, 5448 (2003)
Girard-Egrot, A.P., Chauvet, J.-P., Boullanger, P., Coulet, P.R.: Langmuir 17, 1200 (2001)
Girard-Egrot, A.P., Godoy, S., Chauvet, J.-P., Boullanger, P., Coulet, P.R.: Biochim. Biophys. Acta 1617, 39 (2003)
Girard-Egrot, A.P., Chauvet, J.-P., Boullanger, P., Coulet, P.R.: Colloids Surf. B: Biointerfaces 23, 319 (2002)
Godoy, S., Violot, S., Boullanger, P., Bouchu, M.-N., Leca-Bouvier, B.D., Blum, L.J., Girard-Egrot, A.P.: ChemBioChem 6, 395 (2005)
Henderson, R., Baldwin, J.M., Downing, K.H., Lepault, J., Zemlin, F.: Ultramicroscopy 19, 147 (1986)
Sara, M., Sleytr, U.B.: J. Bacteriol. 182, 859 (2000)
Gumbiner, B.M.: J. Cell. Biol. 148, 399 (1988)
Henderson, R., Baldwin, J.M., Ceska, T.A., Zemlin, F., Beckmann, E., Downing, K.H.: J. Mol. Biol. 213, 899 (1990)
Walz, T., Grigorieff, N.: J. Struct. Biol. 121, 142 (1998)
Nogales, E., Wolf, S.G., Downing, K.H.: Nature 391, 199 (1998)
Unwin, N.: J. Mol. Biol. 346, 967 (2005)
Strandburg, K.J.: Rev. Mod. Phys. 60, 161 (1988)
Chernov, A.A.: J. Struct. Biol. 142, 3 (2003)
Jap, B.K., Zulauf, M., Scheybani, T., Hefti, A., Baumeister, W., Aebi, A., Engel, A.: Ultramicroscopy 46, 45 (1992)
Bieri, C., Ernst, O.P., Heyse, S., Hofmann, K.P., Vogel, H.: Nat. Biotechn. 17, 1105 (1999)
Uzgiris, E.E., Kornberg, R.D.: Nature 301, 125 (1983)
Brisson, A., Lambert, O., Bergsma-Schutter, W.: Two-dimensional crystallization of soluble proteins on planar lipid films. In: Crystallization of Nucleic Acids and Proteins, a Practical Approach, ed. by A. Ducruix and R. Giegé, Oxford University Press, Oxford (1999) pp. 341–63
Schultz, P., Bischler, N., Lebeau, L.: Methods Mol. Biol. 148, 557 (2001)
Ludwig, D.S., Ribi, H.O., Schoolnik, G.K., Kornberg, R.D.: Proc. Natl. Acad. Sci. USA 83, 8585 (1986)
Mosser, G., Brisson, A.: J. Struct. Biol. 106, 191 (1991)
Lebeau, L., Olland, S., Oudet, P., Moiskowski, C.: Chem. Phys. Lipids 62, 93 (1992)
Blankenburg, R., Meller, P., Ringsdorf, H., Salesse, C.: Biochemistry 28, 8214 (1989)
Kubalek, E.W., Stuart, F., Le Grice, J., Brown, P.O.: J. Struct. Biol. 113, 117 (1994)
Dietrich, C., Schmitt, L. Tampé, R.: Proc. Natl. Acad. Sci. USA 92, 9014 (1995)
Darst, S., Edwards, A.M., Kubalek, E.W., Kornberg, R.D.: Cell 66, 121 (1991)
Avila-Sakar, A.J., Chiu, W.: Biophys. J. 70, 57 (1996)
Brisson, A., Bersgma-Schutter, W., Oling, F., Lambert, O., Reviakine, I.: J. Crystal Growth 196, 456 (1999)
Oling, F., Bersgma-Schutter, W., Brisson, A.: J. Struct. Biol. 133, 55 (2001)
Selinger, J.V., Schnur, J.M.: Phys. Rev. Lett. 71, 4091 (1993)
Ringler, P., Mueller, W., Ringsdorf, H., Brisson, A.: Chem. Eur. J. 3, 620 (1997)
Wilson-Kubalek, E.M., Brown, R.E., Celia, H., Milligan, R.A.: Proc. Natl. Acad. Sci. USA 95, 8040 (1998)
Lévy, D., Mosser, G., Lambert, O., Moeck, G.S., Bald, D., Rigaud, J.-L.: J. Struct. Biol. 127, 44 (1999)
Muller, D.J., Schoenenberger, C.A., Schabert, F., Engel, A.: J. Struct. Biol. 119, 149 (1997)
Muller, D.J., Amrein, M., Engel, A.: J. Struct. Biol. 119, 172 (1997)
Fotiadis, D., Liang, Y., Filipek, S., Saperstein, D.A., Enegl, A., Palczewski, K.: Nature 421, 127 (2003)
Scheuring, S., Sturgis, J.N., Prima, V., Bernadac, A., Levy, D., Rigaud, J.-L.: Proc. Natl. Acad. Sci. USA 101, 11293 (2004)
Reviakine, I., Bergsma-Schutter, W., Brisson, A.: J. Struct. Biol. 121, 356 (1998)
Reviakine, I., Brisson, A.: Langmuir 17, 8293 (2001)
Ratanabanangkoon, P., Gast, A.P.: Langmuir 19, 1794 (2003)
Trépout, S., Mornet, S., Benabdelhak, H., Ducruix, A., Brisson, A., Lambert, O.: Langmuir 23, 2647 (2007)
Godoy, S., Leca-Bouvier, B., Boullanger, P., Blum, L.J., Girard-Egrot, A.P.: Sens. Actuators B 107, 82 (2005)
Mornet, S., Lambert, O., Duguet, E., Brisson, A.: NanoLetters 5, 281 (2005)
Peng, J.B., Barnes, G.T., Gentle, I.R., Foran, G.J.: J. Phys. Chem. B 104, 5553 (2000)
Saint-Pierre Chazalet, M., Masson, M., Bousquet, C., Bolbach, G., Ridente, Y., Bolard, J.: Thin Solid Films 244, 852 (1994)
Heywang, C., Saint-Pierre Chazalet, M., Masson, M., Bolard, J.: Biophys. J. 75, 2368 (1998)
Leverette, C.L., Dluhy, R.A.: Colloids Surf. A: Physicochem. Eng. Aspects 243, 157 (2004)
Vandevyver, M., Barraud, A.: J. Mol. Electron. 4, 207 (1988)
Sanchez, J., Badia, A.: Thin Solid Films 440, 223 (2003)
Hollars, C.W., Dunn, R.C.: J. Chem. Phys. 112, 7822 (2000)
Lahmani, M., Dupas, C., Houdy, P. (Eds.): Nanoscience I: Nanotechnologies and Nanophysics, Springer, Berlin Heidelberg New York (2007)
Author information
Authors and Affiliations
Corresponding author
Editor information
Editors and Affiliations
Rights and permissions
Copyright information
© 2009 Springer-Verlag Berlin Heidelberg
About this chapter
Cite this chapter
Girard-Egrot, A., Blum, L., Richter, R., Brisson, A. (2009). Protein–Lipid Assembly and Biomimetic Nanostructures. In: Boisseau, P., Houdy, P., Lahmani, M. (eds) Nanoscience. Springer, Berlin, Heidelberg. https://doi.org/10.1007/978-3-540-88633-4_2
Download citation
DOI: https://doi.org/10.1007/978-3-540-88633-4_2
Published:
Publisher Name: Springer, Berlin, Heidelberg
Print ISBN: 978-3-540-88632-7
Online ISBN: 978-3-540-88633-4
eBook Packages: Chemistry and Materials ScienceChemistry and Material Science (R0)