Zusammenfassung
Bereits an der Wende vom 12. zum 13. Jahrhundert vollzieht sich eine Ablösung des Königtums vom Kaisertum. Sie wird gefördert von den Päpsten. Als ihr Anfang läßt sich die Unterstützung betrachten, die Innozenz III. dem französischen Monarchen gewährt. Als sich der Graf Wilhelm VIII. von Montpellier 1202 an Innozenz wendet, damit dieser seine unehelichen Söhne legitimiert, findet der Papst in Per venerabilem (1202) Formulierungen, die in den folgenden Jahrhunderten von großer Bedeutung sein werden. Er bescheinigt dem König von Frankreich, daß dieser »superiorem in temporalibus minime recognoscat«, er »in zeitlichen Dingen keinen Höheren über sich anerkennt« (Friedberg 1959, Sp. 715). Die Formulierung des Papstes ist interpretationsbedürftig. Sie klingt nicht wie eine explizite Billigung, sondern wie eine Feststellung. Aber sie stellt den König von Frankreich, ob konstatierend oder affirmierend, auf eine Stufe, die bis dahin dem Kaiser vorbehalten war.
Preview
Unable to display preview. Download preview PDF.
Quellen und Werke (chronologisch)
Ein Verzeichnis der Handschriften bei Miethke 2000, 306–318.
Innozenz III., Per venerabilem (1202), in: Ae. Friedberg, Corpus Iuris Canonici, Bd.2. Decretalium collectiones, Graz 1959, Sp. 713–716.
Marinus, Glossa ordinaria super constitutiones et glosses Regni Siciliae (nach 1282), in: J. L. A. Huillard-Breholles (Hrsg.), Historia diplomatica Friderici Secundi, Bd. 4, Paris 1963.
Andreas von Isernia, In usus feudorurn commentaria (nach 1289), Frankfurt a. M. 1598.
Aegidius Romanus, OSA, De regimine principum (1277/79) Rom 1556; H. Samaritanus (Hrsg.), De regimine principum libri III, Rom 1607, Neudr. Aalen 1967.
Ders., Tractatus de potestate ecclesiastica (1302), R. Scholz (Hrsg.), Leipzig 1928, Neudr. Aalen 1961; engl. R.W. Dyson, Giles of Rome on Ecclesiastical Power, De ecclesiastica potestate of Aegidius Romanus, Woodbridge 1986.
Anonymus, Disputatio inter clericum et militem. A Dispute between a Priest and a Knight (1297), N. N. Erickson (Hrsg.), in: Proceedings of the American Philosophical Association 111 (1967) 294–301.
Ptolemäus von Lucca, OP, Determinacio compendiosa de iurisdictione imperii et auctoritate summi pontificis (1300/1301), M. Krammer (Hrsg.), Hannover 1909 (MGH Fontes iur. germ. ant. 1).
Jakob von Viterbo, OSA, De regimine Christiano (1301/02), H.-X. Arquillière (Hrsg.), Le plus ancien traité de l’église, Jacques de Viterbe, De regimine christiano (1301/02). Étude des sources et édition critique, Paris 1926.
Anonymus, Quaestio in utramque partern (1302), G. Vinay (Hrsg.), Egidio Romano e la cosidetta Quaestio in utramque partem, in: Bulletino del Istituto Storico Italiano per il Medio Evo e Archivo Muratoriano 53 (1939) 93–136.
Anonymus, Rex pacificus (1302), Paris 1506.
Johannes von Paris, OP, De regia potestate et papali (1302), J. Leclercq (Hrsg.), Jean de Paris et l’ecclésiologie du XIVe siècle, Paris 1942, 171–260; lat.-dt. F. Bleienstein (Hrsg.), Über königliche und päpstliche Gewalt, Stuttgart 1969 (Frankfurter Studien zur Wissenschaft von der Politik 4).
Bonifaz VIII., Unam sanctam (1302), in: C. Mirbt/K. Aland (Hrsg.), Quellen zur Geschichte des Papsttums und des römischen Katholizismus Bd. 1, Tübingen 61967, 458–460; auch in: J. Miethke/A. Bühler (Hrsg.), Kaiser und Papst im Konflikt, Düsseldorf 1988, 121–124.
Les registres de Boniface VIII., A. Thomas/M. Faucon/G. Digard (Hrsg.), 4 Bde., Paris 1884–1931.
Sekundärliteratur
H. Bielefeldt, Von der päpstlichen Universalherrschaft zur autonomen Bürgerrepublik. Aegidius Romanus, Johannes Quidort von Paris, Dante Alighieri und Marsilius von Padua im Vergleich, in: Zeitschrift der Savigny-Stiftung für Rechtsgeschichte — Kanonistische Abteilung 73 (1987) 70–130.
Ch. F. Briggs, Gile’s of Rome’s De regimine principum, Cambridge 1999.
S. Bross, Gilles de Rome et son traité De ecclesiastica potestate, Paris 1930.
J. Coleman, Medieval discussions on property: ratio and dominium according to John of Paris, in: History of Political Thought 4 (1983) 209–228.
Dies., Dominium in thirteenth and fourteenth century political thought and its seventienth-century heirs: John of Paris and John Locke, in: Political Studies 33 (1985) 73–100.
Dies., A History of Political Thought. From the Middle-Ages to the Renaissance, Oxford — Maiden 2000, 118–133.
H. Finke, Aus den Tagen Bonifaz’ VIII. Funde und Forschungen, Münster 1902.
W. Kölmel, Regimen christianum. Weg und Ergebnisse des Gewaltenverhältnisses und des Gewaltenverständnisses (8. bis 14. Jahrhundert), Berlin 1970.
F. Merzbacher, Die Rechts-, Staats- und Kirchenauffassung des Aegidius Romanus, in: Archiv für Rechts- und Sozialpolitik 41 (1954/55) 88–97.
J. Miethke, Die Traktate De potestate papae — Ein Typus politiktheoretischer Literatur im späten Mittelalter, in: R. Bultot/L. Génicot (Hrsg.), Les genres littéraires dans les sources théologiques et philosophiques médievales, Louvain-la-Neuve 1982, 198–211.
Ders., Die Legitimität der politischen Ordnung im Spätmittelalter. Theorien des frühen 14. Jahrhunderts (Aegidius Romanus, Johannes Quidort, Wilhelm von Ockham), in: B. Moysisch/O. Plata (Hrsg.), Historia philosophiae medii aevi — Festschrift für Kurt Flasch zum 60. Geburtstag, Amsterdam — Philadelphia 1992, 643–674.
Ders., De potestate papae. Die päpstliche Amtskompetenz im Widerstreit der politischen Theorie von Thomas von Aquin bis Wilhelm von Ockham, Tübingen 2000.
A. Podlech, Die Herrschaftstheorie des Johannes von Paris, in: Der Staat 16 (1977) 465–492.
J.T. Renna, Kingship in the Disputatio inter clericum et militem, in: Speculum 48 (1973) 675–693.
J. Rivière, Le problème de l’Église et de l’État au temps de Philippe de Bel, Louvain — Paris 1926.
G. Santonastaso, Il pensiero politico di Egidio Romano, in: Civilità moderna 11 (1934) 167–200.
P. Saenger, John of Paris, principal author of the Quaestio de potestate papae (rex pacificus), in: Speculum 56 (1981) 41–55.
R. Scholz, Die Publizistik zur Zeit Philipps des Schönen und Bonifaz’ VIII., Stuttgart 1903.
Ders., Unbekannte kirchenpolitische Streitschriften aus der Zeit Ludwigs des Bayern, Bd. 1, Rom 1911.
W Ullmann, Die Bulle Unam sanctam. Rückblick und Ausblick, in: Römische Historische Mitteilungen 16 (1974) 45–77.
Ders., Bonifaz VIII. and his contemporary scholarship, in: Journal of Theological Studies 27 (1976) 58–87.
H.G. Walther, Imperiales Königtum, Konziliarismus und Volkssouveränität. Studien zu den Grenzen des mittelalterlichen Souveränitätsgedankens, München 1976, 14–19, 135–159.
J.A.Watt, The Questio in utramque partem reconsidered, in: Studia Gratiana 13 (1967) 411–453.
H. Wieruszowski, Vom Imperium zum nationalen Königtum. Vergleichende Studien über die publizistischen Kämpfe Kaiser Friedrichs II. und König Philipps des Schönen mit der Kurie, München 1933 (Beiheft 30 der Historischen Zeitschrift).
Author information
Authors and Affiliations
Rights and permissions
Copyright information
© 2004 Springer-Verlag GmbH Deutschland
About this chapter
Cite this chapter
Ottmann, H. (2004). Bonifaz VIII. und Philipp IV. von Frankreich. In: Geschichte des politischen Denkens. J.B. Metzler, Stuttgart. https://doi.org/10.1007/978-3-476-02911-9_11
Download citation
DOI: https://doi.org/10.1007/978-3-476-02911-9_11
Publisher Name: J.B. Metzler, Stuttgart
Print ISBN: 978-3-476-01921-9
Online ISBN: 978-3-476-02911-9
eBook Packages: J.B. Metzler Humanities (German Language)