Abstract
In one of his many consilia concerning a testament, the noted Sienese jurist Bartolomeo Sozzini declared the matter before him dangerous (periculosa). The testament before him had in fact established a line of succession in trust (fideicommissum) through a daughter, in the absence of sons. That was a relatively unusual situation, but not so much so that a solution could not be found. A comparison with some other consilia shows that the danger in this case arose in interpreting the intent of the testator from amidst the uncertain terms employed in the text of the testament, coupled with the lack of a line of direct agnatic descent (such that the meaning of the term familia became uncertain, for example). A disinheritance in a line of agnatic descent further muddied the waters, though Sozzini was intent on reestablishing the claims of that line. Above all, there was the danger that Sozzini might not be able to muster sufficient authoritative references to bolster his opinion and persuade the court.
Access this chapter
Tax calculation will be finalised at checkout
Purchases are for personal use only
Notes
- 1.
As the signature to the consilium indicates that Sozzini was living in Bologna, which he did for two years, 1496–1498, it would seem to come from that time. For Sozzini we have a comprehensive professional biography: Bargagli, Roberta. 2000. Bartolomeo Sozzini, giurista e politico (1436–1506). Milano: Giuffrè, 187–193.
- 2.
ASF, Carte strozziane, 3rd ser., 41/2, 147r–175r [hereafter Consilium 1]: “Materia presentis consultationis de qua agitur est valde periculosa cum agatur de dubia mente testatoris interpretanda, omni tamen conatu studendum est ut voluntatem testatoris amplectamur” (147r). This is a copy found among the papers of the Florentine jurist, Sozzini’s student and close colleague, Antonio di Vanni Strozzi (1455–1523), whose distinctive hand provided marginal notations and corrections, at least indicating that this was a deliberately sought copy and was read and possibly used to furnish citations and arguments for other cases.
- 3.
- 4.
Consilium 1, 147r: “Cum igitur in casu nostro consilia doctissimorum virorum seriosa emanaverunt brevius quam poterit rem ipsam absolvam”.
- 5.
Consilium 1, 155r: “Tamen cum ista opinio sit multum periculosa, ut patet ex his que in contrarium deduxi, non consulerem simpliciter secundum illam sed in casu nostro concurrit iunctis aliis que statim ad idem adduceantur”.
- 6.
Casanova, Cesarina. 1998. La famiglia italiana in età moderna. Roma: Carocci, 86.
- 7.
See here Leverotti, Franca. 2005. Famiglia e istituzioni nel Medioevo. Roma: Carocci; Delille, Gérard. 1985. Famille et propriété dans le Royaume de Naples (xv e–xix e siècle). Rome: École Française; Porqueddu, Chiara. 2012. Il patriziato pavese in età spagnola. Ruoli familiari, stile di vita, economia. Milano: Unicopli, 15–130; Cooper, John Phillips. 1976. Patterns of Inheritance and Settlement by Great Landowners from the Fifteenth to the Eighteenth Centuries. In Goody, Jack, Thirsk, Joan, and Thompson, Edward Palmer (eds.), Family and Inheritance. Rural Society in Western Europe, 1200–1800. Cambridge: Cambridge University Press, 192–327.
- 8.
As Casanova, among others, points out, the conversion of family capital into land, while also a sound investment strategy in various regards and not just a flight from commerce, also immobilized capital into more permanent assets whose alienation might more easily be controlled (86). On the Florentine economy, see Goldthwaite, Richard. 2009. The Economy of Renaissance Florence. Baltimore: Johns Hopkins University Press.
- 9.
Tria, Luigi. 1945. Il fedecommesso nella legislazione e nella dottrina dal secolo XVI ai nostri giorni. Milano: Giuffrè, 11–12.
- 10.
Calonaci, Stefano. 2005. Dietro lo scudo incantato: i fedecommessi di famiglia e il trionfo della borghesia fiorentina (1400 ca.–1750). Firenze: Le Monnier, 21. See also Padovani, Andrea. 1983. Studi storici sulla dottrina delle sostituzioni. Milano: Giuffrè; Romano, Andrea. 1994. Famiglia, successioni e patrimonio familiare nell’Italia medievale e moderna. Torino: Giappichelli, 49–85.
- 11.
Calonaci 2005 (as n. 10) 104, also 23.
- 12.
See the comments on the voluntary nature of testaments in Vallaro, Anna Margherita. 2005. “Considerans fragilitatem humanae vitae…”. Testaments et pratique testamentaire à San Gimignano de 1299 à 1530. Bern: Peter Lang, 316.
- 13.
Beckert, Jens. 2004. Inherited Wealth, trans. by Dunlap, Thomas. Princeton: Princeton University Press, 82.
- 14.
Treggiari, Ferdinando. 2012. Dottrine di Bartolo sul testamento. Studi umanistici Piceni 32: 57–72, 61.
- 15.
Bargagli 2000, 226.
- 16.
On him, Bargagli 2000, 143, 171.
- 17.
A common pattern from what Vallaro found for San Gimignano (193–196).
- 18.
Consilium 1, 150v: “maxime dicta conclusio est verissima propter clausulam testamenti prohibitivam alienationis bonorum in qua testator declarat quod voluit bona sua ad successores pervenire, pro qua quilibet successor onere fideicommissi gravatus intelligitur”.
- 19.
Consilium 1, 153v: “est facta in proprietate non in solo usufructu, quo casu in persona cuiuslibet intelligitur facta substitutio non in persona ultimi tantum decedentis”.
- 20.
Consilium 1, 158v: “et generaliter videntur ad fideicommissum invitate, tum quia sunt predilecte, tum quia sunt posite in conditione, tum quia gravate per ea que supra plenissime dicta sunt et hanc puto fuisse mentem testatoris que ultimis voluntatibus predominatur”.
- 21.
Consilium 1, 158v: “post dictas substitutiones subiungit dictus testator prohibens et omnino vetans dictus testator venditiones seu alienationes omnium et singulorum bonorum suorum immobilium testatoris, cum velit dictus testator bona ipsius testatoris ad successores in posteros pervenire”.
- 22.
Consilium 1, 162v: “Ex quibus concludendum est intrepide successores omnes descendentes ex dicto testatore vocatos esse inter se ad fideicommissum adminus ex omnibus simul iunctis, nec arbitror iudicem aliquem hesitaturum attentis verbis substitutionis iuncta dicta prohibitione alienationis que etiam non censetur sublata licet Julia semel huic alienaverit instituendo Alex. quasi facta semel alienatione. … que dispositio illius textus habet locum quando prohibitio est personalis, secus si est simpliciter facta et in rem, prout est prohibitio nostra”.
- 23.
Consilium 1, 166v–167r: “nam cum statuta fiant civibus illud quod voluerit cives in statuendo circha declarationem hereditatum presumit in dubio voluisse in testando et fideicommittendo cum non appareat ratio diversitatis”.
- 24.
Consilium 1, 168v: “Item successores descendentes et consanguineos ut supra plene demonstratum fuit. Postremo advertat dominus iudicans qui habebit rationem decidere quod fideicommissum de quo agimus habuit hanc interpretationem que longo tempore fuit servata, nam mortua filia unica testatoris ita pariter ad hereditatem avi materni fuissent ab intestato vocate neptes ex filia fratris nepotis quia non repperiebantur excluse, sed in hereditate matris bene erant excluse unde respectu successionis avi non inspecta persona materna debebant femine admicti ad fideicommissum, sed quia hereditas avi devenit ad filiam et postea in nepotes masculos ex filia et neptes fuerunt excluse ideo non fuerunt admisse ad fideicommissum unde minime sunt mutando”.
- 25.
Consilium 1, 171v: “non est mirum si admittatur ex descendentibus qui est gravato proximior et ille presummatur predilectus ad quem successio est mediante persona alterius defertur, unde ex hac ratione et ex aliis supra premissis adductis in hoc casu hanc partem puto potiorem et hec de iii q in qua longior fui quam crediderim quia passus visus est subtilis quotidianus et a doctoribus non declaratus”.
- 26.
Consilium 1, 175r: “nam ex quo mulier non presumitur in dubio sine delicto lucrari leges voluerint quod bona reperta apud uxorem presumantur ex bonis mariti ad fugiendum suspitionem turpis questus”.
- 27.
Piccialuti, Maura. 1999. L’immortalità dei beni: fedecommessi e primogeniture a Roma nei secoli XVII e XVII. Roma: Viella, 96–97. See also Zorzoli, Maria Carla. 1989. Della famiglia e del suo patrimonio: riflessioni sull’uso del fedecommesso in Lombardia tra Cinque e Seicento. Archivio storico lombardo, ser. 2, 115: 91–148.
- 28.
She is in fact designated as donna at one point and mater at another. Only in the guise of the latter does this case make sense however.
- 29.
Sozzini, 3 cons. 43 and 44 (hereafter treated as one, denoted Consilium 3), 46rb–49ra: “ista conclusio probatur ex verbis testatoris, dum in capitulo prohibitionis alienationis dicit ‘et praedicta dixit, statuit, voluit et ordinavit, quia non vult quod suprascripta bona et res dimissa per suprascriptum testatorem in eius haereditate debeant exire de familia, nec de haereditate supradicti testatoris, sed in eis debeant remanere, ad hoc etiam up ipsi filii nati et nascituri heberent, ut possunt vivere de predictis et honorem suum manutenere,’ que verba, per quem assignatur ratio et causa prohibitionis alienationis, faciunt quod prohibitio extendatur ultra filios ad omnes alios de familia dicti testatoris” (46va).
- 30.
Consilium 3, 46va: “Nam licet quatenus prohibet alienationem materia sit odiosa et restringibilis, quatenus tamen providet filiis et nascituris ex eis materia est favorabilis et ampliabilis”.
- 31.
His sentiment is best captured in the following passage: “Nam diversum est quando testator dixit ‘prohibeo alienationem ut bona in familia relinquantur,’ nam per dicta verba enunciativa, ut bona etc. que per se prolata nihil important, videntur demonstrari persone, quarum contemplatiione alienatio est prohibita; et sic videtur apposita ad validandam nudam prohibitionem. Unde principalis intentus testatoris fuit prohibere alienationem, ut vias praecideret per quas bona impedirentur in familia remanere, et ideo tunc tantum inducitur fideicommissum, si sequeretur alienatio. … Diversum autem est quando testator prohibuit etc. quia voluit quod bona remanerent, nam ista verba ultima sine prohibitione inducerent fideicommissum, quod patet ex verbo volo … intentus ergo testatoris fuit ut faciendo fideicommissum fuit causa motus prohibitionis et finalis intentionis, ut patet per illa verba quod voluit in familia remanere. … Unde prohibitio dicitur facta ad fortificandum fideicommissum, quod intendebet testator. Unde non debet fideicommissum restringi ad casum si sequatur alienatio” (47rb).
- 32.
Consilium 3, 48rb: “ista opinio in puncto iuris est probabilissima per predicta. Propter que licet durum esset recedere a comuni in practica, tamen audacter illam servarem”.
- 33.
Consilium 3, 48va: “nam advertendum est quod aliquando alienatio est necessaria propter debita testatoris, et tunc alienatio non revocatur. Casus est in l. filiusfamilias in § divi ff de leg. i et ivi doct. Aliquando et secundo alienatio fuit necessaria propter debita haeredis et tunc non fit revocatio vivente haerede, sed eo mortuo, et ita loquitur tex cum materia in l. peto § predium ff de le. 2. Aliquando et tertio alienatio fuit voluntaria, sive per viam testamenti sive per viam donationis inter vivos, et tunc eo vivente alienate rei statim sit revocatio d. l. cum pater in § libertis et in d. § fratre et ita distinguit Bart. Bald. et Io. de Imol. in d. § predium. Unde in proposito cum comes Batholomeus consensisset alienationi, et alienatorie transigendo non potest alienata revocare, igitur do. David admittitur ad revocandum ut in d. § fratre et tenet etiam Fulg. in l. quoties la i C. de fideicom.”
- 34.
I am in the process of making a study of inventory, tentatively entitled Estate Inventories as Legal Instruments of Credit in Renaissance Italy.
- 35.
Consilium 3, 48vb: “imo etiam non confecto inventario potest deducere quod sibi debetur: quoniam ille § [fi. ff ad Treb.] loquitur quando debitor vellet contra creditores haereditarios deducere vel contra legatarios singulares, quorum credita et legata transcendere possunt vires haereditatis, et haeres tenetur in solidum dictis creditoribus, et olim et hodie, l. que dotis et ibi notatur ff solu. mat., nam non confecto inventario tenetur in solidum hodie legatariis et etiam creditoribus ultra vires haereditatis, haeres autem adversus fideicommissarium universalem deducebat illud quod sibi debebatur a defuncto ex alia causa ut dicit glo. in l. ita tamen § ex Trebelliano ff ad Treb., ita etiam hodie potest deducere adversus fideicommissarium universalem. Ideo hoc ius antiquum non reperitur correctum, ut dicit Pau. de Ca. dicens notabiliter se consuluisse in d. § ex Trebelliano, ubi hanc opinionem sequitur dominus Alex. allegat ad hoc Pau. Ca. in d. l. ab omnibus § i ff de leg. i et Rapha. Cuma. in l. debitam in prin. ff ad Trebel. Bal. in l. debitum C. de pact. et Pau. Cast. in pluribus consiliis, de quibus ibi per eum, si ergo potuisset domina Ursola potuisset etiam eius haeres”.
- 36.
Piccialuti 1999, 95.
- 37.
On him, see Martines, Lauro. 1968. Lawyers and Statecraft in Renaissance Florence. Princeton: Princeton University Press, 486, and Barbagli, Alarico. 2014. Un consilium di Antonio Malegonnelli sui poteri dei giusdicenti di Sansepolcro (sec. XVI in.). In Maffei, Paola and Varanini, Gian Maria (eds.). Honos alit artes. Studi per il settantesimo compleanno di Mario Ascheri. 1. La formazione del diritto comune. Giuristi e diritti in Europa (secoli XII–XVIII). Firenze: Firenze University Press, 5–14.
- 38.
ASF, Carte strozziane, 3rd ser., 41/2, 133r–142v (hereafter Consilium 2).
- 39.
On disinheritance, see Kirshner, Julius. 2000. Baldus de Ubaldis on Disinheritance: Contexts, Controversies, Consilia. Ius Commune: Zeitschrift für Europäische Rechtsgeschichte 27: 119–214.
- 40.
Consilium 2, 133v: “per consequens cum bona de quibus contenditur omnia fuerunt Simonis testatoris primi et subiecta fideicommisso predicto non pertinent ad Gratiantonium et Mariottum heredes Johannis fideicommissarii”.
- 41.
Consilium 2, 136v: “sed fuit petita executio legati, cum per statuta legata habeant executionem paratam sicut instrumenta ghuarantigiata, unde nemo dixit in executione talis legati non posse cadere defensionem, quia imo multe et multe exceptiiones opponi possunt et fieri defensio”.
- 42.
Consilium 2, 137v: “Secundo principaliter arguitur dicta nullitas ex eo quia apparet dictos heredes gravatos seu eos qui predictos gravatos gubernabant colluisse cum uxore testatoris causa fraudandi istos fideicommissarios et liberandi bona immobilia a fideicommisso”.
- 43.
Mantica, Francesco. 1585. Tractatus de coniecturis ultimarum voluntatum. Lugduni: in officina Q. Philip. Tinghi, apud Simphorianum Beraud, et Stephanum Michaelem, 249–251.
- 44.
Mantica 1585, 249b: “Quilibet autem praesumitur appetere honorem, et incrementum dignitatis suae agnationis … et omnes quidem etiam ignobiles cupiunt suam agnationem conservari. … unde multo magis vir nobilis et fama et nomine clarus naturali impulsu nihil magis desiderasse credendus est, quam suae familiae favere, eamque propagari et conservari”.
- 45.
Mantica 1585, 250a: “Illud vero non recipit dubitationem, quin si testator prohibuit alienationem bonorum pro perpetua conservatione familiae, ex his verbis inducatur perpetuum fideicommissum”.
- 46.
Mantica 1585 (as n. 43) 258a–258b: “in dubio sit pronuntiandum, non subesse fideicommissum quoties tamen relictum est favore conservandae agnationis proculdubio censetur favorabile, et pro eo tanquam benignior sententia ferenda est”.
- 47.
Mantica 1585 (as n. 43) 258b: “et ratio est in promptu, quia publice interest ut familiarum dignitas salva sit … neque enim sine divitiis honestas et dignitas familiarum conservatur … namque paupertate sordescit familia”.
- 48.
Mantica 1585 (as n. 43) 258b: “neque inficior in re dubia declinandum esse ad favorem conservandae agnationis, ut doctores sentiunt, nam ex personis etiam quibus relictum est colligitur coniectura voluntatis”.
- 49.
Points made by Johnston, David. 1988. The Roman Law of Trusts. Oxford: Clarendon Press, 283–284.
- 50.
Johnston 1988, 84–85.
- 51.
Johnston 1988, 237–238.
- 52.
Johnston 1988, 221.
References
Sources
Firenze, State Archives (ASF), Carte strozziane, 3rd ser., 41/2, 133r–142v; 147r–175r.
Mantica, Francesco. 1585. Tractatus de coniecturis ultimarum voluntatum. Lugduni: in officina Q. Philip. Tinghi, apud Simphorianum Beraud, et Stephanum Michaelem.
Sozzini, Mariano (elder) and Bartolomeo. 1579–1594. Consilia. 5 vols. Venetiis: apud Franciscum Zilettum.
Literature
Barbagli, Alarico. 2014. Un consilium di Antonio Malegonnelli sui poteri dei giusdicenti di Sansepolcro (sec. XVI in.). In Maffei, Paola and Varanini, Gian Maria (eds.). Honos alit artes. Studi per il settantesimo compleanno di Mario Ascheri. 1. La formazione del diritto comune. Giuristi e diritti in Europa (secoli XII–XVIII), 5–14. Firenze: Firenze University Press.
Bargagli, Roberta. 2000. Bartolomeo Sozzini, giurista e politico (1436–1506). Milano: Giuffrè.
Beckert, Jens. 2004. Inherited Wealth, trans. by Dunlap, Thomas. Princeton: Princeton University Press.
Calonaci, Stefano. 2005. Dietro lo scudo incantato: i fedecommessi di famiglia e il trionfo della borghesia fiorentina (1400 ca.–1750). Firenze: Le Monnier.
Casanova, Cesarina. 1998. La famiglia italiana in età moderna. Roma: Carocci.
Cooper, John Phillips. 1976. Patterns of Inheritance and Settlement by Great Landowners from the Fifteenth to the Eighteenth Centuries. In Goody, Jack, Thirsk, Joan, and Thompson, Edward Palmer (eds.), Family and Inheritance: Rural Society in Western Europe, 1200–1800, 192–327. Cambridge: Cambridge University Press.
Delille, Gérard. 1985. Famille et propriété dans le Royaume de Naples (xv e –xix e siècle). Rome: École Française.
Goldthwaite, Richard. 2009. The Economy of Renaissance Florence. Baltimore: Johns Hopkins University Press.
Johnston, David. 1988. The Roman Law of Trusts. Oxford: Clarendon Press.
Kirshner, Julius. 2000. Baldus de Ubaldis on Disinheritance: Contexts, Controversies, Consilia. Ius Commune: Zeitschrift für Europäische Rechtsgeschichte 27: 119–214.
Leverotti, Franca. 2005. Famiglia e istituzioni nel Medioevo. Roma: Carocci.
Martines, Lauro. 1968. Lawyers and Statecraft in Renaissance Florence. Princeton: Princeton University Press.
Padovani, Andrea. 1983. Studi storici sulla dottrina delle sostituzioni. Milano: Giuffrè.
Piccialuti, Maura. 1999. L’immortalità dei beni: fedecommessi e primogeniture a Roma nei secoli XVII e XVII. Roma: Viella.
Porqueddu, Chiara. 2012. Il patriziato pavese in età spagnola: Ruoli familiari, stile di vita, economia. Milano: Unicopli.
Romano, Andrea. 1994. Famiglia, successioni e patrimonio familiare nell’Italia medievale e moderna. Torino: Giappichelli.
Treggiari, Ferdinando. 2012. Dottrine di Bartolo sul testamento. Studi umanistici Piceni 32: 57–72.
Tria, Luigi. 1945. Il fedecommesso nella legislazione e nella dottrina dal secolo XVI ai nostri giorni. Milano: Giuffrè.
Vallaro, Anna Margherita. 2005. “Considerans fragilitatem humanae vitae…”: Testaments et pratique testamentaire à San Gimignano de 1299 à 1530. Bern: Peter Lang.
Zorzoli, Maria Carla. 1989. Della famiglia e del suo patrimonio: riflessioni sull’uso del fedecommesso in Lombardia tra Cinque e Seicento. Archivio storico lombardo, ser. 2, 115: 91–148.
Author information
Authors and Affiliations
Corresponding author
Editor information
Editors and Affiliations
Rights and permissions
Copyright information
© 2018 Springer International Publishing AG, part of Springer Nature
About this chapter
Cite this chapter
Kuehn, T. (2018). Materia Est Valde Periculosa: Interpreting Testaments in Quattrocento Florence. In: di Renzo Villata, M. (eds) Succession Law, Practice and Society in Europe across the Centuries. Studies in the History of Law and Justice, vol 14. Springer, Cham. https://doi.org/10.1007/978-3-319-76258-6_9
Download citation
DOI: https://doi.org/10.1007/978-3-319-76258-6_9
Published:
Publisher Name: Springer, Cham
Print ISBN: 978-3-319-76257-9
Online ISBN: 978-3-319-76258-6
eBook Packages: Law and CriminologyLaw and Criminology (R0)