Is schematherapie bij ouderen zinvol?

Een proof-of-conceptstudie naar de effectiviteit van groepsschematherapie

GZ - Psychologie volume 6, pages10–17(2014)Cite this article

Samenvatting

Achtergrond:

Recent is aangetoond dat schemagerichte cognitieve gedragstherapie in groepsverband (SCBT-g) tot verbeteringen leidt in actuele symptomatologie, maladaptieve schema’s en schemamodi. Dit is onderzocht bij zowel volwassenen (gemiddelde leeftijd 38) als jongvolwassenen (gemiddelde leeftijd 22,5 jaar) met persoonlijkheidsstoornissen of kenmerken hiervan. Er is echter nog geen effectonderzoek verricht bij ouderen. Daarom hebben we in een proof-of-conceptstudie verkend of SCBT-g effectief is bij ouderen met kenmerken van een persoonlijkheidsstoornis en recidiverende depressies. Een proof-of-conceptstudie betreft een studie waarin de toepasbaarheid en werkzaamheid van een nieuwe interventie getest wordt in een kleine pilotstudie.

Methode:

Eenendertig ambulante patiënten, variërend in leeftijd van 60 tot 78 jaar, met kenmerken van een persoonlijkheidsstoornis en/of recidiverende depressies. Primaire uitkomstmaat was actuele symptomatologie (BSI) en intermediërende uitkomstmaten waren maladaptieve schema’s (YSQ) en schemamodi (SMI), gemeten voorafgaand, halverwege en aan het einde van de behandeling. T-toetsen voor afhankelijke steekproeven werden verricht, en Cohen’s d effectmaten berekend. Als proof-of-conceptanalyse werden hiërarchische regressieanalyses met residuale verschilscores gebruikt om te analyseren of vroege procesveranderingen in maladaptieve schema’s latere veranderingen in symptomatologie voorspelden.

Resultaten:

Het bleek dat SCBT-g leidde tot significante verbetering in alle drie de uitkomstmaten met middelmatige effectgroottes. Veranderingen in de ernst van maladaptieve schema’s van het begin tot het midden van de behandeling voorspelden symptoomverbetering van het midden tot het einde van de behandeling.

Conclusie:

Onze bevindingen bieden voorlopig bewijs dat SCBT-g via verbeteringen in maladaptieve schema’s leidt tot significante afname van klachten bij ouderen met kenmerken van een persoonlijkheidsstoornis en/of recidiverende depressies. SCBT-g bleek bij ouderen wel iets minder effectief dan bij volwassenen (Van Vreeswijk e.a. 2012) en jongvolwassenen (Renner e.a. 2013). Wellicht dient schematherapie aangepast te worden aan leeftijdsspecifieke aspecten van ouderen om de effectiviteit te vergroten. Een noodzakelijke vervolgstap voor verder onderzoek is een RCT met controleconditie. Voor de GZ-psycholoog met opleiding in schematherapie is deze geprotocolleerde behandelmethode goed toepasbaar in de klinische praktijk.

This is a preview of subscription content, access via your institution.

Access options

Buy single article

Instant access to the full article PDF.

US$ 39.95

Tax calculation will be finalised during checkout.

Notes

  1. 1.

    Gedetailleerde informatie over de statistische analyses is op te vragen bij de eerste auteur.

Literatuur

  1. American Psychiatric Association (2000). Diagnostic and statistical manual of mental disorders, 4th edition text revision. Washington DC: American Psychiatric Association.

    Google Scholar 

  2. American Psychological Association (2013). Guidelines for psychological practice with older adults. Washington DC: American Psychological Association.

    Google Scholar 

  3. Arntz, A., & Van Genderen, H. (2009). Schema therapy for borderline personality disorder. Oxford: Wiley-Blackwell.

    Google Scholar 

  4. Balsis, S., Woods, C.M., Gleason, M.E., e.a. (2007). Over and underdiagnosis of personality disorders in older adults. American Journal of Geriatric Psychiatry, 15, 742–753. doi: 10.1097/jgp.0b013e31813c6b4e

    Article  PubMed  PubMed Central  Google Scholar 

  5. Bamelis, L., Bloo, J., Bernstein, D., & Arntz, A. (2012). Effectiveness studies. In: Vreeswijk, M. van, Broersen, J., & Nadort, M. (Red.). The Wiley-Blackwell Handbook of Schema Therapy. Chichester: John Wiley & Sons.

    Google Scholar 

  6. Bamelis, L.M., Evers, S.M.A.A., Spinhoven, P., e.a. (2013). Results of a Multicenter Randomized Controlled Trial of the Clinical Effectiveness of Schema Therapy for Personality Disorders. American Journal of Psychiatry in Advance. doi:10.1176/appi.ajp.2013.12040518

  7. Beurs, E. de (2011). Brief Symptom Inventory: Handleiding. Leiden: PITS.

  8. Broersen, J., & Van Vreeswijk, M. (2012). Schema therapy in groups: a short-term schema CBT protocol. In: Vreeswijk, M. van, Broersen, J., & Nadort, M. (Red.). The Wiley-Blackwell Handbook of Schema Therapy. Chichester: John Wiley & Sons.

    Google Scholar 

  9. Cohen, J. (1988). Statistical power analyses for the behavioral sciences (2nd ed.). Hillsdale: Erlbaum.

    Google Scholar 

  10. Derogatis, L.R. (1975). The Symptom Checklist-90-R. Baltimore: Clinical Psychometric Research.

    Google Scholar 

  11. Finkel, S.E. (1995). Causal analysis with panel data. Thousand Oaks: Sage.

    Google Scholar 

  12. Farrell, J. (2012). Introduction to Group schema therapy. In: Van Vreeswijk, M., Broersen, J., & Nadort, M. (Red.). The Wiley-Blackwell Handbook of Schema Therapy. Chichester: John Wiley & Sons.

    Google Scholar 

  13. Giesen-Bloo, J., Van Dyck, Spinhoven, P., e.a. (2006). Outpatient psychotherapy for borderline personality Disorder: Randomized trial of Schema-focused therapy versus transference-focused psychotherapy. Archives of General Psychiatry, 63, 649–658. doi: 10.1001/archpsyc.63.6.649

    Article  PubMed  Google Scholar 

  14. Hendriks, G.J., Oude Voshaar, R.C., Keijsers, G.P., e.a. (2008). Cognitivebehavioural therapy for late-life anxiety disorders: a systematic review and metaanalysis. Acta Psychiatrica Scandinavica, 117, 403–411. DOI: 10.1111/j.1600-0447.2008.01190.x

    Article  PubMed  Google Scholar 

  15. James, I.A. (2008). Schemas and schema-focused approaches with older people. In: Laidlaw, K., & Knight, B. (Red.) Handbook of Emotional Disorders in Later Life: Assessment and treatment. Oxford: Oxford University Press.

    Google Scholar 

  16. Krishna, M., Jauhari, A., Lepping, P, e.a. (2011). Is group psychotherapy effective in older adults with depression? A systematic review. International Journal of Geriatric Psychiatry, 26(4), 331–340. DOI: 10.1002/gps.2546

    Article  PubMed  Google Scholar 

  17. Laidlaw, K., & Thompson, L.W. (2008). Cognitive behaviour therapy with depressed older people. In: Laidlaw, K. & Knight, B. (Red.) Handbook of Emotional Disorders in Later Life: Assessment and treatment. Oxford: Oxford University Press.

    Google Scholar 

  18. Lambert, M.J., Hansen, N.B., & Bauer, S. (2008). Assessing the clinical significance of outcome results. In: Nezu, A., & Nezu, C.M. (Red.) Evidence-based Outcome research: A Practical Guide to conducting randomized controlled trials for psychosocial interventions. New York: Oxford University Press.

    Google Scholar 

  19. Lawrence Gould, A. (2005). Timing of futility analyses for ‘proof of concept' trials. Statistics in Medicine, 24, 1815–1835. DOI: 10.1002/sim.2087

    Article  PubMed  Google Scholar 

  20. Lobbestael, J., Van Vreeswijk, M. F., Spinhoven, P., e.a. (2010). Reliability and validity of the Short Schema Mode Inventory (SMI). Behavioural and Cognitive Psychotherapy, 38, 437–458. doi: 10.1017/S1352465810000226

    Article  PubMed  Google Scholar 

  21. Lobbestael, J., Van Vreeswijk, M. F., Arntz, e.a. (2005). Dutch translation of the Young Atkinson mode inventory (YAMI). Maastricht: Maastricht University.

    Google Scholar 

  22. Oltmanns, T.F., & Balsis, S. (2011). Personality disorders in later life: Questions about the measurement, course and impact of disorders. Annual Review of Clinical Psychology, 27, 321–349. doi: 10.1146/annurev-clinpsy-090310-120435

    Article  Google Scholar 

  23. Pauwels E, Claes L, Dierckx E, e.a. (2014). Age neutrality of the Young Schema Questionnaire in patients with a substance use disorder. International Psychogeriatrics, 3, 1–0. doi:10.1017/S1041610214000519

    Google Scholar 

  24. Pinquart, M., Duberstein, P.R., & Lynness, J.M. (2007). Effects of psychotherapy and other behavioral interventions on clinically depressed older adults: a meta-analysis. Journal of Aging and Mental Health, 11, 645–57. doi: 10.1080/13607860701529635

  25. Rijkeboer, M. M., Van den Bergh, H., & Van den Bout, J. (2005). Stability and discriminative power of the Young Schema Questionnaire. Journal of Behavioral Therapy and Experimental Psychiatry, 36, 129–144. doi: 10.1016/j.jbtep.2004.08.005

  26. Renner, F., Van Goor, M., Huibers, M., e.a. (2013). Short-term Group schema cognitive-behavioral therapy for Young adults with personality disorder features: Associations with changes in symptomatic distress, schemas, schema modes and coping styles. Behaviour Research and Therapy, 51, 487–492. doi: 10.1016/j.brat.2013.05.011

    Article  PubMed  Google Scholar 

  27. Scogin, F., Welsh, D., Hanson, A., e.a. (2005). Evidence-based psychotherapies for depression in older adults. Clinical Psychology: Science and Practice. 12, 222–237. doi: 10.1093/clipsy.bpi033

    Google Scholar 

  28. Sterk, F., & Rijkeboer, M. (1997). Schema-Vragenlijst. Utrecht: Ambulatorium Universiteit Utrecht.

  29. Van Alphen, S.P.J. (2011). Treatment of avoidant personality pathology in late life. International Psychogeriatrics, 30, 1–4. doi:10.1017/S1041610213001312

    Google Scholar 

  30. Van Alphen, S.P.J., Bolwerk, N., Videler, A.C., e.a. (2012). Age related aspects and clinical implementations of diagnosis and treatment of personality disorders in older adults. Clinical Gerontologist, 1, 27–41. doi: 10.1080/07317115.2011.628368

    Article  Google Scholar 

  31. Van Alphen, S.P.J., Derksen, J.J.L., Sadavoy, J., e.a. (2012). Features and challenges of personality disorders in later life. Aging & Mental Health, 16, 805–810. doi:10.1080/13607863.2012.667781

    Article  Google Scholar 

  32. Van Asselt, A.D.I., Dirksen, C.D., Arntz, A., e.a. (2008). Out-patient psychotherapy for borderline personality disorder: Cost-effectiveness of schema-focused therapy v. transference-focused psychotherapy. British Journal of Psychiatry, 192, 450–457. doi:10.1192/bjp.bp.106.033597

    Article  PubMed  Google Scholar 

  33. Van der Feltz-Cornelis, C.M., Van Os, J., Knappe, S., e.a. (2014). Towards Horizon 2020: Challenges and advances for clinical mental health research. Outcome of an expert survey. Neuropsychiatric Disease and Treatment, 10, 1075–1068. doi:10.2147/NDT.S59958

    Google Scholar 

  34. Van Vreeswijk, M.F., Broersen, J. Giesen-Bloo e.a. (2008). Technieken in schematherapie. In: Van Vreeswijk, M.F., Broersen, J., & Nadort, M. (red.) Handboek schematherapie: Theorie, praktijk en onderzoek. Houten: Bohn Stafleu van Loghum.

  35. Van Vreeswijk, M. F., Spinhoven, P., Eurelings-Bontekoe, e.a. (2012). Changes in symptom severity, schemas and modes in heterogeneous psychiatric patient groups following short-term schema cognitive behavioural group therapy: A naturalistic pre-treatment and post-treatment design in an outpatient clinic. Clinical Psychology and Psychotherapy, 21, 29–38. doi: 10.1002/cpp.1813.

    Google Scholar 

  36. Videler, A.C., Van Royen, R.J.J., Windeln, K., e.a. (2010). Indicatiestelling en behandeling. In: S.P.J. van Alphen (Red.). Persoonlijkheidsstoornissen bij ouderen. Diagnostiek, behandeling & gedragsadvisering (pp. 110-144). Amsterdam: Hogrefe.

    Google Scholar 

  37. Videler, A.C., Van Royen, R.J.J., & Van Alphen, S.P.J. (2012). Schema therapy for older adults: Call for evidence. International Psychogeriatrics, 24, 1186–1187. doi:10.1017/S1041610211002638

    Article  PubMed  Google Scholar 

  38. Young, J.E. (1990). Cognitive Therapy for Personality Disorders: a Schemafocused Approach. Sarasota: Professional Resource Press.

  39. Young, J. E., & Brown, G. (1994). Young Schema-Questionnaire (2nd ed.). In J. E. Young (Red.) Cognitive therapy for personality disorders: A schema-focused approach. Sarasota: Professional Resource Press.

  40. Young, J.E., Klosko, J., & Weishaar, M.E. (2003). Schema therapy: A practitioner's guide. New York: The Guilford Press.

    Google Scholar 

  41. Zarit, S.H., & Zarit, J.M. (2011). Mental disorders in older adults: Fundamentals of Assessment and Treatment. New York: Guilford Press.

    Google Scholar 

Download references

Author information

Affiliations

  1. afdeling Senioren, en SeneCure, Tilburg; promovendus, Tilburg University, Tilburg, The Netherlands

    Drs. A.C. Videler

  2. afdeling Tranzo, Vrije Universiteit Brussel (VUB), Brussels, België

    Drs. A.C. Videler

  3. Vakgroep Klinische en levenslooppsychologie, Vrije Universiteit Brussel (VUB), Brussels, België

    Prof. dr. G. Rossi

  4. Drs. M. Schoevaars

  5. afdeling Tranzo, Tilburg University, Tilburg, The Netherlands

    Prof. dr. C.M van der Feltz-Cornelis

  6. Centrum voor Lichaam, Geest en Gezondheid, GGz Breburg, Tilburg, The Netherlands

    Prof. dr. C.M van der Feltz-Cornelis

  7. Vakgroep Klinische en levenslooppsychologie, Vrije Universiteit Brussel (VUB), Brussels, België

    Prof. dr. S.P.J. van Alphen

Authors
  1. Drs. A.C. Videler
    View author publications

    You can also search for this author in PubMed Google Scholar

  2. Prof. dr. G. Rossi
    View author publications

    You can also search for this author in PubMed Google Scholar

  3. Drs. M. Schoevaars
    View author publications

    You can also search for this author in PubMed Google Scholar

  4. Prof. dr. C.M van der Feltz-Cornelis
    View author publications

    You can also search for this author in PubMed Google Scholar

  5. Prof. dr. S.P.J. van Alphen
    View author publications

    You can also search for this author in PubMed Google Scholar

Corresponding author

Correspondence to Drs. A.C. Videler.

Additional information

Auteurs

Drs. A.C. (Arjan) Videler, gz-psycholoog/psychotherapeut/onderzoeker, GGz Breburg, afdeling Senioren, en SeneCure, Tilburg; promovendus, Tilburg University, afdeling Tranzo, en Vrije Universiteit Brussel (VUB). Correspondentie: a.videler@ggzbreburg.nl

Prof. dr. G. (Gina) Rossi, Vakgroep Klinische en levenslooppsychologie, Vrije Universiteit Brussel (VUB), Brussel, België

Prof. dr. G. (Gina) Rossi, Vakgroep Klinische en levenslooppsychologie, Vrije Universiteit Brussel (VUB), Brussel, België

Drs. M. (Mariska) Schoevaars, klinisch psycholoog, Psychologie Praktijk Schoevaars, Capelle aan den IJssel

Prof. dr. C.M. (Christina) van der Feltz-Cornelis, bijzonder hoogleraar Sociale psychiatrie, Tilburg University, afdeling Tranzo; inhoudelijk leidinggevende en psychiater, Centrum voor Lichaam, Geest en Gezondheid, GGz Breburg, Tilburg

Prof. dr. S.P.J. (Bas) van Alphen, bijzonder hoogleraar Klinische ouderenpsychologie, Vakgroep Klinische en levenslooppsychologie, Vrije Universiteit Brussel (VUB); programmaleider en gz-psycholoog, GGZ Mondriaan Ouderen, Heerlen

About this article

Cite this article

Videler, A., Rossi, G., Schoevaars, M. et al. Is schematherapie bij ouderen zinvol?. GZ - Psychologie 6, 10–17 (2014). https://doi.org/10.1007/s41480-014-0052-z

Download citation

Trefwoorden:

  • schematherapie
  • groepstherapie
  • ouderen
  • proof-of-conceptstudie