Abstract
The Netherlands is part of the historic Northwest-Southeast multi-confessional culture belt according to the comparative framework of church-state relations in Europe as recently developed by Madeley on the basis of Rokkan’s conceptual map. The aim of this paper is to describe the development of the church-state relations in the Netherlands within this historic framework of state-formation and nation-building, and to interpret recent challenges of its historic state-church model, such as secularisation, the rise of immigrant religions, and general ‘de- and re-territorialisation’ tendencies. The Netherlands developed from a relatively very tolerant polity dominated by the Calvinist Church to a ‘pillarised’ society, in which the Rome-Reformation divide (which also had a strong geographical dimension) was institutionalised in the political system. After the 1960s, very strong secularisation put this ‘pillarised’ system under severe pressure, but the remnants of this system offered a favourable opportunity structure for religious newcomers (Muslims in particular), who could establish their mosques and Muslim schools relatively easily. However, while the main Protestant churches, and even Catholic and Protestant political parties have merged, failing integration of these newcomers in Dutch society and terrorist attacks at the global level as well as in the Netherlands encouraged a new divide between Muslims and non-Muslims. The metropolitan areas in particular became the scene of this new divide.
This is a preview of subscription content, log in via an institution to check access.
Similar content being viewed by others
References
Alkemade, M. J. M., & Raadschelders, J. C. N. (1989). Ontstaan en ontwikkeling van de ministeries van algemeen bestuur, 1798–heden. In J. N. Breunese, & L. J. Roborgh (Eds.), Ministeries van algemeen bestuur, (pp. 33–48). Leiden: Spruyt, van Mantgem & De Does.
Bakker, W., de Jong, O. J., van ‘t Spijker, W., & Wolthuis, L. J. (1984). De afscheiding van 1834 en haar geschiedenis. Kampen: Kok.
Bax, E. H. (1988). Modernization and cleavage in Dutch society. A study of long term economic and social change. University of Groningen.
Becker, J. W., & de Wit, J. S J., (2000). Secularisatie in de jaren negentig, Den Haag: Sociaal en Cultureel Planbureau.
Becker, J., & de Hart, J. (2006) Godsdienstige veranderingen in Nederland. Den Haag: Sociaal en Cultureel Planbureau.
Brug, W., & van der Pellikaan, H. (2003). Preface. Acta Politica, 38, 1–4.
Custers, M. (1987). Moslims in Nederland. Nieuwkomers in een gevestigde maatschappij. In K. Wagtendonk (Ed.), Islam in Nederland. Islam op school, (pp. 13–30). Muiderberg: Coutinho.
Daudt, H. (1980). Ontwikkelingen van de politieke machtsverhoudingen in Nederland sinds 1945. In G. A. Kooy e.a., Nederland na 1945, (pp. 178–197). Deventer: Van Loghum Slaterus.
den Dekker-van Bijsterveld, S.C. (1987). Kerk en staat. Grondwettelijke ontwikkeling in Nederland sinds 1814. In: S.C. den Dekker-van Bijsterveld e.a., Kerk en staat. Hun onderlinge verhouding binnen de Nederlandse samenleving, (pp. 27–39). Baarn: Amboboeken.
den Dekkervan Bijsterveld, S. C. (1988). De verhouding tussen kerk en staat in het licht van de grondrechten. Zwolle: Tjeenk Willink.
Fennema, M., Tillie, J., van Heelsum, A., Berger, M., & Wolff, R., (2000). Sociaal kapitaal en politieke participatie van etnische minderheden. Amsterdam: IMES.
Israel, J. I. (1995). The Dutch Republic. Its Rise, Greatness, and Fall, 1477–1806. Oxford: Oxford University Press.
de Jong, O. J. (1996). Grondwet en kerken. In: W. Heijting (red.), Geen heersende kerk, geen heersende staat. De verhouding tussen kerken en staat 1796–1996, (pp. 7–23). Den Haag: Koninklijke Bibliotheek.
Knippenberg, H. (1986). Deelname aan het lager onderwijs in de negentiende eeuw. Nederlandse Geografische Studies 9. Amsterdam: KNAG/Instituut voor Sociale Geografie.
Knippenberg, H. (1992). De religieuze kaart van Nederland. Assen: Van Gorcum.
Knippenberg, H. (1996). State formation and nation-building in the Netherlands and the Soviet Union: a historical comparison. GeoJournal, 40, 249–262.
Knippenberg, H. (1999). The incorporation of Limburg in the Dutch State. In H. Knippenberg & J. Markusse (Eds.), Nationalising and denationalising European border regions, 1800–2000, pp. 39–60. The GeoJournal Library Series 53. Dordrecht: Kluwer.
Knippenberg, H. (2002). Assimilating Jews in Dutch nation-building: The missing ‘pillar’. Tijdschrift voor Economische en Sociale Geografie, 93, 191–207.
Knippenberg, H. (Ed.) (2005a). The changing religious landscape of Europe. Amsterdam: Het Spinhuis.
Knippenberg, H. (2005b). The Netherlands: Selling churches and building mosques. In H. Knippenberg (Ed.), The changing religious landscape of Europe, (pp. 88–106). Amsterdam: Het Spinhuis.
de Kok, J. A. (1964). Nederland op de breuklijn Rome-Reformatie. Assen: Van Gorcum/Prakke & Prakke.
Koole, R. A., & ten Napel, H. M. (1991). De riante positie in het vermaledijde ‘midden’. Confessionele machtsvorming op nationaal niveau. In P. Luykx, H. Righart (Eds.), Van de pastorie naar het torentje: een eeuw confessionele politiek, (pp. 72–92). ‘s-Gravenhage: SDU.
Kooy, G. A. (1985). Seksualiteit, huwelijk en gezin in naoorlogs Nederland. In: De toekomst van het westerse gezin, Amsterdam: Sociaal-Wetenschappelijke Raad KNAW, pp. 9–55.
de Kwaasteniet, M. (1990). Denomination and primary education in the Netherlands (1870–1984). Amsterdam: Netherlands Geographical Studies 117. KNAG/ ISG.
Lijphart, A. (1977). Democracy in plural societies. London: Yale University Press.
Lucassen, J., & Penninx, R. (1994). Nieuwkomers, nakomelingen, Nederlanders. Immigranten in Nederland 1550–1993. Amsterdam: Het Spinhuis.
MacCulloch, D. (2004). Reformation. Europe’s house divided 1490–1700. London: Penguin Books.
Madeley, J. T. S. (2003) A framework for the comparative analysis of Church-State relations in Europe. West European Politics, 26, 23–50.
Mamadouh, V. (2003). 11 September and popular geopolitics: A study of websites run for and by Dutch Moroccans. Geopolitics, 8, 191–216.
Mamadouh, V., & van der Wusten, H. (2004): Eindstand van een diffusieproces. Het geografisch patroon van de steun voor de LPF. In G. Voerman (Ed.), Jaarboek 2002 Documentatiecentrum Nederlandse politieke partijen, (pp. 181–205). Groningen: Rijksuniversiteit.
den Ouden, W. H. (2004). De ontknoping van de zilveren koorde. De geschiedenis van de rijkstraktementen in de Nederlandse Hervormde Kerk. Boekencentrum: Zoetermeer.
Passchier, N. (1981). De deconfessionalisering in geografisch perspectief: de neergang van de KVP 1963–1972. In J. M. M. van Amersfoort et al. Een wereld van staten, pp. 145–156. Brussel/Alphen aan de Rijn: Samson.
Pennings, P. (1991). Verzuiling en ontzuiling: de lokale verschillen. Kampen: Kok.
Pennings, P., & Keman, H. (2003). The Dutch parliamentary elections in 2002 and 2003: The rise and decline of the Fortuyn movement. Acta Politica, 38, 51–68.
van Praag, Ph. (1993). Hoe uniek is de Nederlandse consensusdemocratie? In U. Becker (Ed.), Nederlandse politiek in historisch en vergelijkend perspectief, (pp. 151–178). Amsterdam: Het Spinhuis.
Prins, C. J. M. (1994). Islamieten en Hindoes in Nederland: herziening van een tijdreeks. CBS Maandstatistiek van de bevolking 1994, 2, 22–27.
Rasker, A. J. (1986). De Nederlandse Hervormde Kerk vanaf 1795. (3rd ed.) Kampen: Kok.
Rath, J., Penninx, R., Groenendijk, K., Meyer, A. (1996). Nederland en zijn Islam. Amsterdam: Het Spinhuis.
Rath, J., Penninx, R., Groenendijk, K., & Meyer, A. (1999). The politics of recognizing religious diversity in Europe. Social reactions to the institutionalization of Islam in the Netherlands, Belgium and Great Britain. The Netherlands’ Journal of Social Sciences, 35, 53–68.
Rath, J., Penninx, R., Groenendijk, K., & Meyer, A. (2001). Western Europe and its Islam. The social reaction to the institutionalisation of a ‘new’ religion in the Netherlands, Belgium and the United Kingdom. Leiden: Brill.
Rémond, R. (1999) Religion and society in modern Europe. Oxford: Blackwell.
de Rooy, P. (2005). Republiek van rivaliteiten. Nederland sinds 1813. (2nd ed.) Amsterdam: Mets & Schilt.
van Schoten, F., & Wansink, H. (1984). De nieuwe schoolstrijd. Amsterdam: Vereniging voor Openbaar Onderwijs.
Shore, C. (2000). Building Europe. The cultural politics of European integration. London: Routledge.
Sijthof, W. F. (1949). De staatsinrichting van Nederland. (6th ed.) Haarlem: Bohn.
van Solinge, H., & de Vries, M. (2000). De joden in Nederland anno 2000. Amsterdam: Aksant.
Stuurman, S. (1983) Verzuiling, kapitalisme en patriarchaat. Nijmegen: SUN.
Sunier, T. (1999). Muslim migrants, Muslim citizens. Islam and Dutch society. Netherlands’ Journal of Social Sciences, 35, 69–82.
Woltjer, J. J. (1992). Recent verleden. De geschiedenis van Nederland in de twintigste eeuw. Amsterdam: Balans.
WRR Report. (2004). The European Union, Turkey and Islam. Amsterdam: Scientific Council for Government Policy Report nr 69. Amsterdam University Press.
Author information
Authors and Affiliations
Corresponding author
Rights and permissions
About this article
Cite this article
Knippenberg, H. The changing relationship between state and church/religion in the Netherlands. GeoJournal 67, 317–330 (2006). https://doi.org/10.1007/s10708-007-9060-5
Published:
Issue Date:
DOI: https://doi.org/10.1007/s10708-007-9060-5