Een nieuwe gezondheidsdeterminant

Een goede gezondheid voor de hele wereldbevolking is een belangrijk internationaal doel. In onze pogingen om dit doel te bereiken, moeten we echter onderkennen dat onze gezondheid in toenemende mate wordt beïnvloed door de mondialisering. Mondialisering wordt gekenmerkt door een toenemende intensiteit, extensiteit en snelheid van institutionele, economische, sociaal-culturele en ecologische interacties, waardoor er grensoverstijgende (transnationale) processen en effecten ontstaan.2,3 Hierdoor neemt ook de geografische schaal van belangrijke gezondheidsproblemen toe. In 2003 hield de hele wereld bijvoorbeeld zijn adem in gedurende een historisch ongekend verschijnsel: de razendsnelle verspreiding van SARS (Severe Acute Respiratory Syndrom) via het vliegverkeer. Deze link tussen wereldwijde mobiliteit en het risico op infectieziekten is wellicht het bekendste gezondheidseffect van de mondialisering, maar vele andere effecten - zowel positief als negatief - worden in de literatuur genoemd. Het mondialiseringsproces is dan ook in toenemende mate een belangrijke gezondheidsdeterminant. Wellicht is het dus tijd om onze kijk op gezondheid aan te passen aan het nieuwe millennium.

Global Health: de mondiale context van gezondheid

Global Health is een relatief nieuw, maar uitdagend onderzoeksveld dat zich richt op de invloed van de mondialsering op gezondheidsdeterminanten en -uitkomsten. De zogenaamde ‘upstream’ factoren in de causale keten spelen hierbij een belangrijke rol. Volgens McMichael4 is het bijvoorbeeld van belang om de reeds bekende gezondheidsdeterminanten in een bredere mondiale context te plaatsen. Hierdoor is er een toenemende behoefte aan een ‘multi-level’ en ‘system-based’ benadering van gezondheid.4-6

figure 1

Tegen deze achtergrond hebben wij een nieuw conceptueel model ontwikkeld met betrekking tot de gezondheidseffecten van mondialisering (Figuur 1).7,8 Net als bij het Health Field Concept, speelt de multicausaliteit van gezondheid ook hier een centrale rol; er wordt onderscheid gemaakt tussen institutionele, economische, sociaal-culturele en ecologische factoren. Daarnaast maakt ons model onderscheid tussen determinanten met verschillende posities in de causale keten. Proximale factoren hebben een direct effect op onze gezondheid, terwijl distale factoren zich hoger in de causale keten bevinden en onze gezondheid indirect via de proximale determinanten beïnvloeden.9 Daarnaast onderscheiden we ook contextuele factoren. Dit zijn de macro-level omstandigheden waarin de distale en proximale determinanten zich ontwikkelen. Het is op dit contextuele niveau waar belangrijke aspecten van mondialisering zich afspelen, zoals mondiale beleidsstructuren, mondiale markten, mondiale communicatie en de verspreiding van informatie, crossculturele interactie, mondiale mobiliteit, en mondiale milieuproblemen.

Tot slot

Het is voor wetenschappers en beleidmakers vaak een uitdaging om een link te leggen tussen het mondialiseringsproces aan de ene kant en gezondheidseffecten aan de andere kant. Het beschreven conceptuele model is dan ook een van de eerste stappen op weg naar een beter begrip van de mondiale gezondheidscontext. Door de multicausaliteit van onze gezondheid centraal te stellen in de ontwikkeling van dit model, zijn de vele factoren die een (intermediaire) rol spelen in de relatie tussen mondialisering en gezondheid op een geïntegreerde wijze inzichtelijk gemaakt. De samenhang tussen deze determinanten is van cruciaal belang voor het uiteindelijke gezondheidseffect en kan uiteraard per regio of bevolkingsgroep verschillen.