Acute bewegingsstoornissen door antipsychotica

Abstract

Antipsychotica zijn medicijnen die veel worden voorgeschreven in de psychiatrie. Helaas kunnen deze geneesmiddelen ongewenste effecten hebben op de motoriek van de patiënt. Dit artikel beoogt een ieder die beroepshalve of privé te maken heeft met het gebruik van antipsychotica te informeren over de aard van deze bewegingsstoornissen, de wijze waarop kan worden vastgesteld dat het inderdaad gaat om bewegingsstoornissen ten gevolge van medicijngebruik en strategiën die gevolgd kunnen worden om deze bijwerkingen te beperken. Op deze wijze wordt inzicht gegeven in een deel van de problemen die gepaard gaan met het gebruik van antipsychotica.

Appendices

Onderzoek van extrapiramidale bijwerkingen

Patiënt zit op een stoel zonder armleuningen.

De clinicus legt uit dat sommige medicijnen bewegingsstoornissen kunnen geven en dat een kort onderzoek kan uitmaken of patiënt dat heeft.

Anamnese

• 1. Algemeen

  • a. Heeft u iets in uw mond (bijv. een snoepje)? Zo ja, laten verwijderen.

  • b. Heeft u op dit moment problemen met uw (kunst)gebit?

  • c. Hoe verdraagt u de medicijnen, merkt u bijwerkingen?

  • d. Merkt u bewegingen waar u geen controle over heeft? Had u daar vroeger last van?

    Was het na medicatie?

• 2. Dyskinesie/Dystonie

  • a. Merkt u weleens dat de spieren rondom de mond, lippen, kaak of tong vanzelf bewegen zonder dat u dat wilt? Bewegen andere spieren weleens vanzelf, zoals handen/vingers, voeten/tenen, nek, gezicht, oogleden?

  • b. Merkt u weleens dat er trekkingen zijn in de spieren? Dat daardoor uw hoofd opzij draait, of de ogen dichtknijpen, of de ogen omhoog draaien of iets anders.

  • c. Heeft u last met eten, slikken, praten, schrijven, lopen, aankleden, hygiëne en dergelijke? Komt dat door de onwillekeurige bewegingen? Geneert u zich hiervoor?

• 3. Parkinsonisme

  • a. Bent u trager dan gewoonlijk? Gaan de bewegingen moeilijker, voelt u zich stijver?

  • b. Is uw stem veranderd, minder duidelijk, minder volume?

  • c. Merkt u dat u meer speeksel heeft en heeft u daar last van?

  • d. Heeft u weleens last van trillen (rusttremor aan de hand voordoen)?

  • e. Is uw handschrift verandert sinds u medicijnen gebruikt?

• 4. Acathisie

  • a. Voelt u zich rusteloos? Vooral in de benen? Is het moeilijk voor u om stil te zitten? Heeft u de neiging uw benen steeds te bewegen?

• 5. Algemeen

  • a. Fluctueren de symptomen gedurende de dag? Zo ja, hoe dan?

  • b. Zijn er specifieke situaties die bewegingen uitlokken of verergeren, of juist verminderen?

  • c. Zijn er nog bijzonderheden (benauwdheid? sensory trick?)?

Onderzoek

Het onderzoek gebeurt in zittende houding tenzij anders aangegeven.

• 1. Patiënt ontspannen laten zitten met de handen op de bovenbenen.

  Observeer: dyskinesie, dystonie, acathisie, bradykinesie, tremor. Ademhaling (irregulair? snel?).

• 2. Voorovergebogen laten zitten met armen tussen de benen en ellebogen op de knieën.

  Observeer: tremor aan de handen.

• 3. Armen opzij laten hangen.

  Observeer: dyskinesie of tremor van handen/vingers/benen/ kaak of elders.

  Bij dyskinesie aan de handen of romp ook schoenen en sokken laten uitdoen om tenen te observeren.

• 4. Armen recht vooruit laten strekken met handpalmen naar beneden en vingers licht gespreid.

  Observeer: actie of houdingstremor van handen. Een lichte houdingstremor is vaak fysiologisch.

• 5. Een aantal malen zowel links als rechts en zo snel mogelijk:

  • a. de hand geheel openen en sluiten;

  • b. een grote schaarbeweging maken tussen duim en wijsvinger;

  • c. pro- en supinatie van de hand met een maximale amplitude;

  • d. de hiel op de grond stampen en hierbij de gehele voet ongeveer 5 cm optillen.

    Observeer: bradykinesie, vermoeibaarheid en orofaciale dyskinesie.

• 6. Provocatietest orofaciale dyskinesie.

  Laat de duim zo snel mogelijk de toppen van de vingers van dezelfde hand aantippen.

  Observeer: orofaciale dyskinesie.

• 7. Mond laten openen en tong observeren; bij twijfel provocatietest 6. Tong laten uitsteken. (Tong tweemaal onderzoeken).

  Een lichte tremor bij uitsteken van de tong is fysiologisch.

  Observeer: draaiende wormachtige bewegingen, onwillekeurig uitsteken van de tong, tong telkens in de wang duwen. Speekselvloed? Toestand van het gebit?

• 8. De clinicus buigt en strekt de armen en benen van de patiënt en beweegt het hoofd.

  Beoordeel: rigiditeit (loden pijp gevoel) en tandradfenomeen.

• 9. Laat de patiënt ongeveer 20 meter lopen zodat een natuurlijk looppatroon kan ontstaan (gebruik bijvoorbeeld de gang).

  Observeer: gaat het opstaan moeizaam? Tijdens lopen letten op meebewegen van beide armen, grootte van de stap, soepelheid, gebogen houding, faciale expressie en ontstaan of ver ergeren van dyskinesieën (met name aan de handen), dystonieën of tremoren.

• 10. Provocatietest acathisie.

  Terug in de spreekkamer patiënt laten staan (zelf ook staan) en praten over koetjes en kal³es (Wat heeft u gegeten, etc.).

  Observeer: de benen (lopen op de plaats, telkens aanspannen van de kuitspieren).

• 11. Laat patiënt wat schrijven en de cirkel van Archimedes (een spiraal) natekenen.

Observeer: tremor, micrografie, onhandigheid, let ook op orofaciale dyskinesie en dystonieën.