This is a preview of subscription content, log in via an institution to check access.
References
Mówimy, że ze zdaniaa zdanieb wynika logicznie, gdy okres warunkowy, którego poprzednikiem jest zdaniea zaś następnikiem zdanieb jest podstawieniem jakiejś tautologii logicznej.
Mówimy, że ze zdaniaa wynika zdanieb entymematycznie z uwagi na zdaniec, jeśli z koniunkcji zdańa ic wynika logicznie zdanieb, ale z samego zdaniaa zdanieb logicznie nie wynika.
Gramatycy odróżniają obok okresu warunkowego rzeczywistego i nierzeczywistego (modus realis i irrealis) jeszcze okres warunkowy możliwy (modus potentialis). W niektórych językach, np. w języku ŀacińskim, wszystkie te trzy rodzaje okresów warunkowych różnią się między sobą użytym w poprzedniku i następniku trybem i czasem. Znaczeniowa różnica między okresem rzeczywistym a możliwym jest jednak prezez gramatyków podawana w sposób nader niejasny. Wydaje mi się, że różnicę tę można sformuŀować w sposób następujący: okres warunkowy jest rzeczywisty, gdy wyraża niewiedzę o faŀszywości poprzednika, ale nie wyraża niewiedzy o jego prawdziwości; okres warunkowy jest możliwy, jeżeli wyraża zarówno niewiedzę o faŀszywości jak i o prawdziwości poprezednika; okres warunkowy jest nierzeczywisty, gdy wyraża wiedzę o faŀszywości poprzednika. Okresem warunkowym rzeczywistym mogę się więc w sposób wŀaściwy posŀużyć, gdy chcę nim wyrazić, że nie wiem, iż jego poprzednik jest faŀszywy, ale nie chcę wyrazić tego, czy wiem czy też nie wiem, że jest on prawdziwy. Mogę więc użyć w sposób wŀaściwy okresu rzeczywistego zarówno wtedy, gdy wiem, jak i wtedy gdy nie wiem tego, że jego poprzednik jest prawdziwy, bylebym tylko nie wiedziaŀ, że jest on faŀszywy. Natomiast okresem warunkowym możliwym mogę się w sposób wŀaściwy posŀużyć tylko wtedy, gdy nie wiem ani tego, czy jego przednik jest prawdziwy, ani tego, czy jest on faŀszywy. Dla naszych rozważań różnica pomiędzy okresem warunkowym rzeczywistym i możliwym jest nieistotna, istotna natomiast jest różnica pomiędzy obu tymi okresami a okresem nierzeczywistym, różnica, która polega na tym, że okres rzeczywisty i okres możliwy wyrażają niewiedzę mówiącego o faŀszywości poprzednika, dgy tymczasem okres warunkowy nierzeczywisty wyraża wiedzę mówiącego o faŀszywości poprzednika. Dlatego to, co w tekście beędzie powiedziane o okresie warunkowym rzeczywistym, odnosić się też będzie do okresu możliwego. Okolicność, że okres warunkowy rzeczywisty (i możliwy) wyraża niewiedzę mówiącego o faŀszywości poprzednika, gdy tymczasem okres nierzeczywisty wyraża niedzę mówiącego sprawia, że okresem warunkowym rzeczywistym posŀugujemy się także wtedy, gdy w jego poprzedniku stoi funkcja zdaniowa, która nie jest ani prawdą ani faŀszem, natomiast w okresie nierzeczywistym nigdy taka funkcja zdaniowa nie może figurować jako poprzednik. Mogę np. powiedzieć “jeżeli woda jest przegotowana, to jest ona sterylna”, ale nie mogę powiedzieć “gdyby woda byŀa przegotowana, to byŀaby ona sterylna”, o ile w obu wypadkach mam na myśli dowolną porcję wody i w drugim wypadku chcę wyrazić swą o tym, że tak nie jest jak gŀosi poprzednik; mogę natomiast powiedzieć “gdyby ta woda byŀa przegotowana, to byŀaby ona sterylna”, wyrażając przy tym swą wiedzę o tym, że nie jest tak jak gŀosi poprzednik, ale mając na myśli konkretną porcję wody. Dodajmy, że mówiąc w tekście o okresie warunkowym mamy na myśli tylko takie okresy warunkowe rzeczywiste i możliwe, w których jako poprzednik i jako następnik figurują zdania a nie funkcje zdaniowe. Uwagi nasze dotyczące takich okresów warunkowych daŀyby się z pewnymi nieistotnymi dla naszych rozważań zmianami odnieść również do okresów posŀugujących się w poprzedniku i następniku funkcjami zdaniowymi. Od okresów warunkowych wszelkiej odmiany odróżnić należy tzw. wypowiedż inferencyjną która w języku polskim przyjmuje jedną z następujących postaci: “p, zatemq”, “skorop, toq,” “ponieważp, toq”. Pierwszy czŀon tej wypowiedzi nazywa się przesŀanką, drugi wnioskiem. Co stwierdza i co wyraża wypowiedź inferencyjna? Stwierdza ona stan rzeczy wymieniony przez porzednik (przesŀankę) i stan rzeczy wymieniony przez następnik (wniosek). Wyraża natomiast wiedzę wiedzę mówiącego o tym, że jest tak jak gŀosi przesŀanka i jego wiedzę o tym, że jest tak jak gŀosi wniosek. Ponadto wyraża ona speŀoioną inferencję, wyraża mianowicie, że wygŀaszający tę wypowiedż uznaje wniosek na podstawie przesŀanki. W przeciwieństwie do wypowiedzi inferencyjnej okres warunkowy nie stwierdza ani swego poprzednika ani następnika i nic wyraża inferencji speŀnionej, lecz tylko gotowość do takiej inferencji czyli inferencję potencjalną.
Rights and permissions
About this article
Cite this article
Ajdukiewicz, K. Okres warunkowy a implikacja materialna. Stud Logica 4, 117–134 (1956). https://doi.org/10.1007/BF02548912
Received:
Issue Date:
DOI: https://doi.org/10.1007/BF02548912