Skip to main content
Log in

Die differentialdiagnostische Bedeutung gastrointestinaler Symptome bei der Tuberkulose

  • Published:
Beiträge zur Klinik der Tuberkulose und spezifischen Tuberkulose-Forschung Aims and scope Submit manuscript

Zusammenfassung

Obwohl gastrointestinale Symptome den größten Anteil der sog. „Tuberkulose-Masken” darstellen, wird ihnen immer noch viel zu wenig Beachtung geschenkt. Ihre Differentialdiagnose ist aber nicht nur für die Erkennung und Behandlung einer Tuberkulose bedeutungsvoll, sondern erfahrungsgemäß auch oft sehr schwierig. Wir haben daher auf Grund einer Schrifttumsdurchsicht die zahlreichen, ursächlichen Möglichkeiten gastrointestinaler Symptome dargestellt und besonders auf die tuberkulo-toxische Infektgastritis hingewiesen. Nach Überprüfung eines größeren Kollektivs tuberkulöser Ersterkrankter oder frischer Reaktivierungsfälle haben wir in einer tabellarischen Zusammenstellung Art und Häufigkeit der geklagten Beschwerden aufgeführt. In etwa 10% der Fälle bestanden lediglich gastrointestinale Beschwerden; bei keinem dieser Kranken wurde aber die Diagnose gestellt oder auch nur an die Möglichkeit einer tuberkulösen Ursache dieser Klagen gedacht. Bei 148 dieser 300 tuberkulösen Kranken führten wir vor Behandlungsbeginn Aciditäts-, Sekretions- und Motilitätsuntersuchungen des Magens durch. Da bei fand sich eine deutliche Abhängigkeit der Magenfunktionsstörungen von der Erkrankungsdauer und der jeweiligen Verlaufsform der Lungentuberkulose. Abschließend wird kurz auf die sich hieraus ergebenden therapeutischen Konsequenzen eingegangen.

This is a preview of subscription content, log in via an institution to check access.

Access this article

Price excludes VAT (USA)
Tax calculation will be finalised during checkout.

Instant access to the full article PDF.

Literatur

  1. Ajello, L.: Pathologica1928, 599.

  2. Alexanian, D.: Ann. Vill. sanat. Sondalo1954, 189.

  3. Altmeyer, F.: Diss. Univ. Köln 1922.

  4. Alvarez Buylla, P.: Medicamenta (Madr.)14, 159 (1956).

    Google Scholar 

  5. Auge, E.: Tuberk.-Arzt1948, 509.

  6. Ballan, M.: G. Clin. med.31, 537 (1950).

    PubMed  Google Scholar 

  7. Banerjea, B.: Indian J. Surg.12, 33 (1950).

    PubMed  Google Scholar 

  8. Bariéty, M., G. Rossignol, F. Magnin etL. Perrin: Rev. Tuberc. (Paris)16, 1 (1952).

    Google Scholar 

  9. Beitzke, H.: Zbl. allg. Path., path. Anat.1905, 107.

  10. Benkö, G., J. Haber: Mag. betorv. szem.7, 45 (1954).

    Google Scholar 

  11. Bensaude, A., etR. Boom: Presse méd.1953, 105.

  12. Berdnikov, B.: Vestn. Chir.75, 63 (1955).

    Google Scholar 

  13. Böhm, F.: Fortschr. Röntgenstr.72, 675 (1950).

    Google Scholar 

  14. —: Beitr. Klin. Tuberk.110, 252 (1953).

    Google Scholar 

  15. Boeltzig, K.: Med. Wschr.1954, 775.

  16. Boese: Arch. klin. Chir.1908, 1071.

  17. Bogorad, S.: Vestn. Chir.70, 45 (1950).

    Google Scholar 

  18. Borrow, M., andS. Friedman: Amer. J. Surg.91, 389 (1956).

    PubMed  Google Scholar 

  19. Bose, F.: Berl. Ärztebl.1951, 2.

  20. Botreau-Roussel, P.: Maroc. méd.33, 234 (1954).

    Google Scholar 

  21. Braquehaye, M.: Bull. Soc. Chir. Paris1901, 1082.

  22. Bréhant, J.: Presse méd.1950, 1479.

  23. Brieger, O.: Dtsch. med. Wschr.1889, 269.

  24. Cariello, M.: Arch. Tisiol.7, 842 (1952).

    PubMed  Google Scholar 

  25. Carolis, D.: G. Clin. med.31, 1109 (1950).

    PubMed  Google Scholar 

  26. Case, J.: Ann. intern. Med.1928, 482.

  27. Cavin, E.: U. S. armed Forces med. J.3, 903 (1952).

    PubMed  Google Scholar 

  28. Chatterjee, S., andA. Dutt: Indian J. Surg.17, 257 (1955).

    Google Scholar 

  29. Chenebault, J., etP. Bertin: Maroc. méd.1956, 591.

  30. Cherigié, E., P. Hillemand, Ch. Proux etR. Bourdon: Sem. Hôp. Paris1955, 1373.

  31. Chwalibog, S.: Pol. Przegl. chir.25, 649 (1953).

    Google Scholar 

  32. Cicala, V.: Riv. Anat. pat.21, 522.

  33. Coletti, D.: Arch. ital. Mal. Appar. dig.1951, 85.

  34. Conese, G., C. Colonna etD. Angarano: Progr. méd. (Paris)11, 487 (1955).

    Google Scholar 

  35. Corner, W.: Dtsch. med. Wschr.1898, 757.

  36. Daumerie, G., A. Lacquet etJ. Vandenbrouke: Acta. gastro-ent. belg.18, 277 (1955)

    Google Scholar 

  37. Davis, J.: Amer. J. Surg.1957, 490.

  38. Deicke: Dtsch. med. Wschr.1910, 2171.

  39. Dittrich, J., u.L. Weingärtner: Beitr. Klin. Tuberk.115, 1 (1955/56).

    Google Scholar 

  40. Dominguez Rodino, E., Rev. esp. Enferm. Apar. dig.15, 82 (1956).

    PubMed  Google Scholar 

  41. Elfing, G.: Ann. Chir. Gynaec. Fenn.38, 1 (1949).

    PubMed  Google Scholar 

  42. Engelbach, K.: Tuberk.-Arzt1952, 726.

  43. Enkelmann, A.: Dtsch. Z. Chir.1950, 651.

  44. Enrico, F.: Lotta c. Tuberc.1948, 23.

  45. Ergüder, R., etM. N. Ayral: Bull. Soc. turque med.20, 67 (1953).

    Google Scholar 

  46. Faber, K.: Arch. Verdau.-Kr.27 (1921).

  47. Fabian, G.: Beitr. Klin. Tuberk.104, 121 (1950).

    Google Scholar 

  48. Fajtelberg, R., D. Dusko: Fisiol. Z.40, 338 (1954).

    Google Scholar 

  49. Fernandez Cruz, A., C. Masa Domingo eJ. Vazquez Garcia: Trabajos del Instit. Nacional de ciencias medicinas, tomo VI, p. 475, 1946.

    Google Scholar 

  50. Figi, V., eG. Leone: Riv. sicil. Tuberc.1954, 157.

  51. Fischer, A.: Beitr. Klin. Tuberc.98, 410 (1942)

    Google Scholar 

  52. Forsgren, E.: Nord. med. 1726 (1956).

  53. Frailong, J., etL. Fortesa: Afr. franç. chir.13, 243 (1955).

    Google Scholar 

  54. Freise, G.: Tuberk.-Arzt,1958, 21.

  55. Gaines, W., H. Steinbach andE. Loewenhaupt: Radiology58, 808 (1952).

    PubMed  Google Scholar 

  56. Galabrée, L.: Rev. internat. Tuberc.1910, 165.

  57. Galas, T.: Bratisl. lek. Listy34, 297 (1954).

    PubMed  Google Scholar 

  58. Gauss, H.: Amer. J. dig. Dis.1939, 263.

  59. Gonzales, R.: Rev. méd. Chile1943, 694.

  60. Grimes, O., andC. O'Neill: West. J. Surg.59, 24 (1951).

    PubMed  Google Scholar 

  61. Gropp, W.: Medizinische1955, 1075.

  62. Gumpel, F.: Zbl. Chir.77, 1221 (1952).

    PubMed  Google Scholar 

  63. Gurjewa, J. J.: Probl. Tuberk.1956, 52.

  64. Hacker, G.: Münch. med. Wschr.1957, 1805.

  65. Hecht, H.: Beitr. Klin. Tuberk.95, 377 (1940).

    Google Scholar 

  66. Heddaeus, A.: Bruns' Beitr. klin. Chir.1894, 440.

  67. Hegler, C.: Virchows Arch. path. Anat.254, 272 (1924).

    Google Scholar 

  68. Henning, N., R. Schatzki u.S. Ornstein: Z. klin. Med.116, 565 (1931).

    Google Scholar 

  69. Henning, N., u.W. Baumann: Handbuch der inneren Medizin, Bd. III/2, S. 79 ff. u. S. 287ff. 1953.

    Google Scholar 

  70. Hermandez Guio, L.: Rev. clin. esp.1955, 336.

  71. Hillemand, P., E. Cheregié, Raynal etM. Dupas: Arch. Mal. Appar. dig.44, 1174 (1955).

    PubMed  Google Scholar 

  72. Hils, K.: Zbl. allg. Path. path. Anat.1951, 83.

  73. Hirsch, F., etC. Bothy: Acta gastro-ent. belg.15, 853 (1952).

    Google Scholar 

  74. Holland, J. F.: Z. Chir.88, 21 (1907).

    Google Scholar 

  75. Hollmann, W.: Z. Tuberk.1949, 170.

  76. Hütl, T.: Orv. Lapja1949.

  77. Jaffé, F.: Amer. Rev. Tuberc.1951, 182.

  78. Janschulte, B.: Tuberk.-Arzt1957, 28.

  79. Katsch, G., u.M. Gülzow: Handbuch der inneren Medizin, Bd. III/2, S. 417. 1953.

    Google Scholar 

  80. Kehler, E.: Ärztl. Forsch.1953, 197.

  81. Kjolhede, K.: Nord. Med.1948, 1292.

  82. Kisch, J.: Prag. med. Wschr.1902, 61.

  83. Knaus, H.: Med. Klin.1955, 1167.

  84. Knoflach, J. G., u.R. Pape: Wien. klin. Wschr.1934, 1288.

  85. Knotte, E.: Diss. Univ. Leipzig.

  86. Konokotina, S.: Ter. Arh.24, 14 (1952).

    Google Scholar 

  87. Kosanovic, B., u.V. Lazovic: Srpski Arhiv celok. Lek.1953, 1304.

  88. Kracht, A.: Medizinische1955, 1316.

  89. Kuntz, E.: Medizinische1956, 1504.

  90. Kuntz, E.: Med. clin. (Barcelona)1957, 153.

  91. Kuroda, T., M. Nakamuro, E. Hara, Y. Ichiyoshi: Med. J. Mutual Aid Ass.1955, 5.

  92. Latronche: J. Méd. Bordeaux5, 7 (1911).

    Google Scholar 

  93. Laufer, H., u.F. Schulte: Zbl. Chir.1939, 1490.

  94. Lazarus, J., andA. Eisenberg: Amer. J. Surg.1934, 1274.

  95. Lindahl, O.: Nord. Med.1950, 1313.

  96. Leo-Ladio, J.: Arch. Inst. bras.1954, 135.

  97. Luisada, Osselladore: Zit. Beitr. Klin. Tuberk.102, 546 (1949).

    Google Scholar 

  98. Mahlo, A.: Medizinische1955, 1599.

  99. Mannetti, C., eG. Gallo: Pathologico42, 1 (1950).

    Google Scholar 

  100. Manucarjan, D.: Probl. Tuberk.1950, 11.

  101. Manucarjan, D.: Probl. Tuberk.1957, 49.

  102. Marfan, A. B.: Troubles et lésions gastriques dans la phthisis pulmon. These de Paris, Steinheil 1887.

  103. McCabe, E.: Amer. J. dig. Dis.19, 113 (1952).

    PubMed  Google Scholar 

  104. Melchior, E.: Beitr. Klin. Tuberk.26 (1913).

  105. Merkel, K. L.: Beitr. Klin. Tuberk.116, 653 (1957).

    Google Scholar 

  106. Meyer, A., J. Chrétien etTison: Rev. Tuberc. (Paris)19, 801 (1955).

    Google Scholar 

  107. Mirtovskaja, E.: Klin. Med. (Moskau)31, 84 (1953).

    Google Scholar 

  108. Moebius, W.: Tuberk.-Arzt1952, 404.

  109. Momose, K.: Canad. med. Ass. J.71, 17 (1954).

    PubMed  Google Scholar 

  110. Morris, H.: Amer. J. Roentgenol.1948, 682.

  111. Mottura, G.: G. Accad. Med. Torino1942, 70.

  112. Nadzarow, A., R. Averbuch: Chirurgija1953, 56.

  113. Nesswetha, W., u.L. Hohenschütz: Tuberk.-Arzt1951, 317.

  114. Nezlin, S.: Med. klin. (Moskau)1954, 25.

  115. Niederding, K.: Tuberk.-Arzt1953, 606.

  116. Niederle, B., u.Z. Maratka: Čsl. Gastroent. Výž.10, 41 (1956).

    Google Scholar 

  117. Palmer, D.: Amer. Rev. Tuberc.61, 116 (1950).

    Google Scholar 

  118. Pape, R.: Fortschr. Röntgenstr.1934, 312.

  119. Patsch, J.: Wien. med. Wschr.1955, 518.

  120. Perez Gieb, J.: Medicamenta (Madr.)12, 262 (1954).

    Google Scholar 

  121. Permin, G. E.: Int. Beitr. Ernähr.-Störungen1910, 1.

  122. Perotti, B.: G. ital Tuberc.1955, 396.

  123. Peruzzo, L., eP. Zannini: Minerva chir. (Torino)7, 731 (1952).

    Google Scholar 

  124. Perzyna, T.: Pol. Przegl. chir.28, 521 (1956).

    PubMed  Google Scholar 

  125. Picard, R., etY. Boquien: Arch. Mal. Appar. dig.40, 177 (1951).

    PubMed  Google Scholar 

  126. Podda, F.: G. ital Tuberc.5, 480 (1951).

    Google Scholar 

  127. Pohl, W.: Klin. med. (Wien)1949, 32.

  128. Polster, W.: Beitr. Klin. Tuberk.114, 457 (1955).

    Google Scholar 

  129. Psenner, L.: Wien. klin. Wschr.1941, 86.

  130. Puletti, F., eG. Franchi: G. Batt. Immun.44, 27 (1951).

    Google Scholar 

  131. Quodbach: Dtsch. Gesund.-Wes.1958, 334.

  132. Rankin, F.: Ann. Surg.1926, 800.

  133. Rankine, J.: J. int. Coll. Surg.18, 202 (1952).

    PubMed  Google Scholar 

  134. Rapat, V.: Čas. Lék. česk.1949, 1931.

  135. Ravault, P., etP. Michel: Ann. anat. path.1927, 107.

  136. Rave, E.: Z. klin. Med.113, 621 (1930).

    Google Scholar 

  137. Reichenbach, G.: Zbl. ges. Tuberk.-Forsch.1935, 41.

  138. Renner, W., u.H. D. Bick: Dtsch. med. Wschr.1950, 329.

  139. Renth, O.: Wien. klin. Wschr.1953, 326.

  140. Rio, Del: Med. Clin. Chicago1950, 746.

  141. Robin, A.: Maroc. méd.33, 237 (1954).

    Google Scholar 

  142. Rose, T.: Med. J. Aust.1955, 756.

  143. Rossel, P.: Praxis1954, 186.

  144. Rouvillois, Cl. et al.: Presse méd.1954, 1569.

  145. Salunov, G.: Chirurgija1954, 77.

  146. Sarasin, R.: Med. et. Hyg. (Genève)8, 430 (1950).

    Google Scholar 

  147. Schierge, M. Dtsch. Gesundh.-Wes.1950, 1415.

  148. Schnider, Th.: Beitr. Klin. Tuberk.64 (1926).

  149. Schumann, H. D.: Zbl. Chir.76, 1715 (1952).

    Google Scholar 

  150. Schwartz, M., R. Gilman andJ. Settle: Amer. Rev. Tuberc.1954, 734.

  151. Schwendler, H.: Medizinische1955, 609.

  152. Scopetta, F.: Boll., Soc. med.-chir. Pavia1955, 1895.

  153. Seganti, M.: Riv. Pat. Clin. Tuberc.26, 293 (1955).

    Google Scholar 

  154. Séror, J.: J. Chir. (Paris)71, 549 (1955).

    Google Scholar 

  155. Shukry, H., andS. Awwaad: Amer. J. Dis. Child89, 685 (1955).

    Google Scholar 

  156. Siemon, G.: Tuberk.-Arzt1955, 203.

  157. Simmonds, M.: Dtsch. Arch. klin. Med.1880, 448.

  158. Simmonds, M.: Zbl. allg. Path. path. Anat.1908, 225.

  159. Sousa Dias, A. de: Gaz. méd. port.1951, 585.

  160. Spengler, G.: Med. Klin.1921, 4.

  161. Sramek, Z.: Vnitřni Lek.1, 86 (1955).

    Google Scholar 

  162. Stärk, G., u.M. Zaslawski: Praxis1955, 1011.

  163. Stein, J.: Lek. wojsk.1930, 165.

  164. Stephani, J.: Rev. Tuberc. (Paris)1956, 721.

  165. Stern, E.: Die Psyche des Lungenkranken. Berlin: Marhold 1954.

    Google Scholar 

  166. Stucke, K.: Zbl. Chir.1948, 10.

  167. Sturm, A.: Die klinische Pathologie der Lunge. Stuttgart 1948.

  168. Sturm, A.: Med. Klin.1949, 1281.

  169. Sturm, A.: Dtsch. med. Wschr.1948, 158.

  170. Sturm, A.: Med. Welt1951, 969.

  171. Suzuki, T.: Kekkaku Tuberkulosis31, 171 (1956).

    Google Scholar 

  172. Tarditi, P.: Minerva med. (Torino)1954, 170.

  173. Telkow, N.: Probl. Tuberk.1950, 66.

  174. Tomoda, M.: Surg. (Tokyo)1956, 891.

  175. Toole, H., J. Propastoridis: Rev. Gastroent.17, 125 (1950).

    Google Scholar 

  176. Torning, K.: Klin. Wschr.1929, 1261.

  177. Trutschel, W.: Ärztl. Wschr.1954, 138.

  178. Tschudsi Madsen, S.: Nord. Med.1950, 753.

  179. Usobiaga Marchal, E. de: Rev. esp. Enferm. Appar. dig.10, 349 (1951).

    Google Scholar 

  180. Vague, J., H. Bonneau etM. Legre: Presse méd.1955, 112.

  181. Vallentin, G., et al.: Tubercle1950, 2.

  182. Vecoulx, Wenneau etBonte: Arch. Mal. Appar. dig.1955, 110.

  183. Viotti, L.: Pathologica1955, 47.

  184. Vogel, F.: Rev. Gastroent.19, 733 (1952).

    Google Scholar 

  185. Voscanova, N.: Klin. Med. (Moskau)1950, 75.

  186. Walter, A. M., F. Schmidt u.L. Heilmeyer: Dtsch. med. Wschr.1952, 1527.

  187. Walters, W., andG. Church: Minn. Med.1934, 580.

  188. Warthin, T.: Amer. J. med. Sci.225, 421 (1953).

    PubMed  Google Scholar 

  189. Watanabe, T.: Med. J. Mutual Aid Ass.1955, 12.

  190. Weitz, G.: Arch. klin. Chir.280, 318 (1955).

    PubMed  Google Scholar 

  191. White, W.: Ann. Surg.1932, 310.

  192. Wichels, P., u.Schlopnies: Z. klin. Med.123, 340 (1933).

    Google Scholar 

  193. Wiebers, G.: Fortschr. Röntgenstr.1955, 77.

  194. Wildegans, H.: Med. Klin.1957, 529.

  195. Will, E.: Medizinische1956, 1460.

  196. Winslow, J.: Ugeskr. Laeg.1953, 1934.

  197. Winter, W.: Therap. d. Gegenwa3, 94 (1957).

    Google Scholar 

  198. Wörrlein, B.: Z. Tuberk.1953, 235.

  199. Zajcev, M.: Chirurgija1950, 44.

  200. Zettel, G.: Med. Wschr.1955, 27.

Download references

Author information

Authors and Affiliations

Authors

Additional information

Mit freundlicher Unterstützung durch die LVA Hessen und BfA.

Rights and permissions

Reprints and permissions

About this article

Cite this article

Kuntz, E. Die differentialdiagnostische Bedeutung gastrointestinaler Symptome bei der Tuberkulose. Beiträge zur Klinik der Tuberkulose 119, 24–35 (1958). https://doi.org/10.1007/BF02149623

Download citation

  • Received:

  • Issue Date:

  • DOI: https://doi.org/10.1007/BF02149623

Navigation