Abstract
The Franciscan conception of poverty (that is the Franciscan interpretation of Christian perfection) has been an intrinsically economic language. Therefore, it has formed some basic categories in the economic way of thinking of western civilization, starting from those of western Protestants. It was not a chance that Franciscan advocates of the absolute poverty were also authors of writings on commerce, prices and value of things, and credit transactions. Nevertheless, Franciscan economics was not at the origins of the invention of the “spirit” of capitalism in a Catholic key, or the anticipation of the date of birth of economic science. Perhaps it was something more disconcerting. In fact, the Franciscans’ approach to market economy reveals that it was the most rigorous Christian religiosity, namely the voluntary choice of being poor and waiving the right of property, that formed a large part of the vocabulary in western economics.
Access this chapter
Tax calculation will be finalised at checkout
Purchases are for personal use only
Notes
- 1.
Bernardinus Senensis, Sermones XXXII–XLV (De contractibus), in Quadragesimale De evangelioaeterno (Opera omnia, IV, pp. 117–416).
- 2.
P. 95: “Miror etenim unde inter monachos tanta intemperantia in comessationibus et potationibus, in vestimentis et lectisterniis, et equitaturis, et construendis aedificiis inolescere potuit: quatenus ubi haec studiosius, voluptuosius, atque effusius fiunt, ibi ordo melius teneri dicatur, ibi major putetur religio. Ecce enim parcitas putatur avaritia, sobrietas austeritas creditur …” (Claraevallensis 1963).
- 3.
Ibidem, 96: “Inordinata profecto atque irrationabilis misericordia est, sterilis et infructuosae carnis, quae, iuxta Domini verbum, non prodest quidquam …”.
- 4.
Regula non bullata, 9: “Et quandocumque necessitas supervenerit, liceat universis fratribus, ubicumque fuerint, uti omnibus cibis, quos possunt homines manducare, sicut Dominus dicit de David, qui comedit panes propositionis (cfr. Mt 12,4), quos non licebat manducare nisi sacerdotibus (Mc 2, 26). 14Et recordentur, quod dicit Dominus: Attendite autem vobis, ne forte graventur corda vestra in crapula et ebrietate et curis huius vitae et superveniat in vobis repentina dies illa; 15tanquam enim laqueus superveniet in omnes, qui sedent super faciem orbis terrae (cfr. Lc 21, 34–35). 16Similiter etiam tempore manifestae necessitatis faciant omnes fratres de eorum necessariis, sicut eis Dominus gratiam largietur, quia necessitas non habet legem”.
- 5.
Regula bullata, 4: “Praecipio firmiter fratribus universis, ut nullo modo denarios vel pecuniam recipiant per se vel per interpositam personam. Tamen pro necessitatibus infirmorum et aliis fratribus induendis per amicos spirituales ministri tantum et custodes sollicitam curam gerant secundum loca et tempora et frigidas regiones, sicut necessitati viderint expedire; eo semper salvo, ut, sicut dictum est, denarios vel pecuniam non recipiant.”
- 6.
Regula bullata, 5: “Fratres illi, quibus gratiam dedit Dominus laborandi, laborent fideliter et devote, it quod, excluso otio animae inimico, sanctae orationis et devotionis spiritum non exstinguant, cui debent cetera temporalia deservire. De mercede vero laboris pro se et suis fratribus corporis necessaria recipiant praeter denarios vel pecuniam et hoc humiliter, sicut decet servos Dei et paupertatis sanctissimae sectatores.”
- 7.
- 8.
Petrus Johannis Olivi, Quaestiones de perfectione evangelica. Q. IX, in D. Burr ed., De usu paupere. The Quaestio and the Tractatus, Firenze/Perth: West Australia Univ./Italian Medieval and Renaissance St., 4, 1992, 47–48: “Sciendum etiam quod de excessu quantum ad usum secundum diversitatem rerum utibilium est diversimode iudicandum. Nam quedam sunt quibus frequenter et in magna quantitate indigemus et que communiter conservari possunt et communiter conservantur, ut panis et vinum. Quedam vero sunt quibus frequenter et in competenti quantitate indigemus et tamen communiter conservari et haberi non possunt nisi per continuam generationem ipsorum, ut sunt herbe ortolane. Quedam vero quibus raro et tunc in modica quantitate, indigemus, ut oleum et legumina. Quedam etiam quorum conservatio plus sapit divitias et plus opponitur defectui inopie etiam secundum communem usum et estimationem mundi quam multorum aliorum, ut conservatio bladi in horreis et vini in cellariis, quam conservatio olei vel lignorum, nisi forte oleum in quantitate et pretio eis equaretur … In omnibus autem istis semper attendenda est quantitas multitudinis seu societatis. Quod enim saperet divitias uni vel duobus sapit usum pauperem et inopem triginta vel centum hominibus”.
References
Bettoni A (2020) Fides e processo inquisitorio (secoli XIV–XVI). In: Boucheron P, Gaffuri L et al (eds) Valeurs et systèmes de valeurs (Moyen Age et Temps Modernes). Le pouvoir symbolique en Occident (1300–1640). Editions de la Sorbonne, Paris, pp 265–297
Boglioni P, Delort R, Gauvard C (eds) (2002) Le petit peuple dans l’Occident médiéval. Editions de la Sorbonne, Paris
Brittain Bouchard C (1991) Holy entrepreneurs. Cistercians, knights, and economic exchange in twelfth century burgundy. Cornell University Press, Ithaca
Brown P (2016) Treasure in heaven. The holy poor in early Christianity. University of Virginia Press, Charlottesville
Burr D (1989) Olivi and Franciscan poverty: the origins of the “usus pauper” controversy. University of Pennsylvania Press, Philadelphia
Cantarella G (1993) I monaci di Cluny. Einaudi, Torino
Claraevallensis B (1963) Aplogia ad Guilelmum abbatem, in S. Bernardi Opera. III. Tractatus et opuscula, Editiones Cistercienses, Roma
Couvreur G (1961) Les pauvres ont-ils des droits? Recherches sur le vol en cas d’extrême nécessité depuis la Concordia de Gratien (1140) jusqu’à Guillaume d’Auxerre (+ 1231). Università Gregoriana, Rome
Evangelisti P (2020) “Vide igitur, quid sentire debeas de receptione pecuniae”. Il denaro francescano tra norma e interpretazione (1223–1390). Centro Italiano di Studi sull’Alto Medioevo, Spoleto
Franco G (2021) Povertà volontaria ed usus pauper alla base del discorso economico di Pietro di Giovanni Olivi (1248–1298). Francisc Stud 79:81–110
Geremek B (1994) Poverty. A history. Blackwell, Oxford
Hengstmengel J (2019) Divine providence in early modern economic thought. Routledge, London
Kaye J (2014) A history of balance, 1250–1375. The emergence of a new model of equilibrium and its impact on thought. Cambridge University Press, Cambridge
Kempshall MS (1999) The common good in late medieval political thought. Clarendon Press, Oxford
Kirshner J (1983) Storm over the Monte comune: Genesis of the moral controversy over the public debt of Florence. Archivum Fratrum Praedicatorum. LIII, pp 219–276
Lambertini R (2000) La povertà pensata. Evoluzione storica della definizione dell’identità minoritica da Bonaventura ad Ockham. Mucchi, Modena
Lambertini R (2004) “Pecunia, possessio, proprietas” alle origini di Minori e Predicatori: osservazioni sul filo della terminologia. In: L’economia dei conventi dei Frati Minori e Predicatori fino alla metà del Trecento. Centro Italiano di Studi sull’Alto Medioevo, Spoleto, pp 3–42
Lambertini R (2012) Povertà volontaria ed “economia mendicante” nel basso Medioevo: osservazioni sui risultati di recenti indagini. Cristianesimo nella storia 33:519–540
Langholm O (1992) Economics in the Medieval Schools. Wealth, Exchange, Value, Money and Usury According to the Paris Theological Tradition, 1200–1350. Brill, Leiden, ch. 5, 6, 13, 14, 16, 17, 20 (Franciscan Economics)
Lenoble C (2013) L’exercice de la pauvreté. Economie et religion chez les franciscains d’Avignon (XIIIe–XVe siècle). Presses Universitaires de Rennes, Rennes
Lio E (1966) S. Bonaventura e la questione autografa “De superfluo” contenuta nel Ms di Assisi, Bibl. Comun. 186 citata al Conc. Vat. II: testo con studio critico letterario e dottrinale. Facultas Theologica Pontificiae Universitatis Lateranensis, Roma
Little LK (1978) Religious poverty and the profit economy in medieval Europe. Paul Elek, London
Miccoli G (1991) Francesco d’Assisi. Realtà e memoria di un’esperienza cristiana
Migliorino F (1985) Fama e infamia. Problemi della società medievale nel pensiero giuridico nei secoli XII e XIII. Giannotta, Catania
Mitchell D (ed) (2009) Poverty and prosperity. Franciscans and the use of money. Franciscan Institute, Saint Bonaventure University, New York
Mollat M (1978) Les pauvres au Moyen-Age. Hachette, Einaudi, Paris
Olivi PJ (1992) Quaestiones de perfectione evangelica. Q. IX. In: Burr D (ed) De usu paupere. The Quaestio and the Tractatus. West Australia University/Italian Medieval and Renaissance St., Firenze/Perth
Piron S (ed) (2012) Pierre De Jean Olivi: Traité Des Contrats. Les Belles Lettres, Paris
Prodi P (ed) (2008) La fiducia secondo i linguaggi del potere. Il Mulino, Bologna
Spicciani A (1977) La mercatura e la formazione del prezzo nella riflessione teologica medioevale. Jouvence, Roma
Todeschini G (1976, 1977) Oeconomica Franciscana I–II, Riv Storia Lett Relig XII–XIII 15:77, 461–494
Todeschini G (ed) (1980) Un trattato francescano di economia politica: il De emptionibus et venditionibus, de usuris, de restitutionibus di Pietro di Giovanni Olivi. Istituto Storico per il Medieovo, Roma
Todeschini G (2009) Franciscan wealth. From voluntary poverty to market society. Franciscan Institute, Saint Bonaventure University, New York
Economie et religion (2009) Economie et religion. L’expérience des ordres mendiants (XIIIe–XVe siècle). Presses Universitaires de Lyon, Lyon
Todeschini G (2012) Bernardino da Siena. In: Il Contributo italiano alla Storia del Pensiero -Ottava Appendice. Economia, a cura di Negri V, Zamagni S, Porta PL, Roma, Istituto della Enciclopedia Italiana fondata da Giovanni Treccani
Todeschini G (2015a) Servitude et travail à la fin du Moyen Âge. Annales HSS 70(1):81–89
Todeschini G (2015b) Au pays des sans-nom. Gens de mauvaise vie, personnes suspectes ou ordinaires du Moyen Âge à l’époque modern. Verdier, Paris (ed. italiana (2007) Visibilmente crudeli. Il Mulino, Bologna)
Todeschini G (2021) Come l’acqua e il sangue. Le origini medievali del pensiero economico. Carocci, Roma
Todeschini G (1999) Olivi e il mercator cristiano. In: Boureau A, Piron S (eds) Pierre de Jean Olivi. Pensée scolastique, dissidence franciscaine et société. Vrin, Paris, pp 217–238
Toneatto V, Cernic P, Paulitti S (2004) Economia monastica. Dalla disciplina del desiderio all’amministrazione razionale. A cura di G. Todeschini, Cisam, Spoleto
Vauchez A (1975) La spiritualité du Moyen Age occidental (VIIIe–XIIe siècle). Points, Paris
Vauchez A (1987) Les laïcs au Moyen Âge: pratiques et expériences religieuses. Editions du Cerf, Paris
Vauchez A (1990) Ordini mendicanti e società italiana, XIII–XV secolo. il Saggiatore, Milano
Vauchez A (2009) François d’Assise entre histoire et mémoire. Fayard, Paris
Author information
Authors and Affiliations
Editor information
Editors and Affiliations
Rights and permissions
Copyright information
© 2023 The Author(s), under exclusive license to Springer Nature Switzerland AG
About this chapter
Cite this chapter
Todeschini, G. (2023). Franciscan Wealth: The Roots of Franciscan Economic Thought. In: Rotondi, V., Santori, P. (eds) Rethinking Economics Starting from the Commons. Contributions to Economics. Springer, Cham. https://doi.org/10.1007/978-3-031-23324-1_5
Download citation
DOI: https://doi.org/10.1007/978-3-031-23324-1_5
Published:
Publisher Name: Springer, Cham
Print ISBN: 978-3-031-23323-4
Online ISBN: 978-3-031-23324-1
eBook Packages: Economics and FinanceEconomics and Finance (R0)