Skip to main content

Franciscan Wealth: The Roots of Franciscan Economic Thought

  • Chapter
  • First Online:
Rethinking Economics Starting from the Commons

Part of the book series: Contributions to Economics ((CE))

  • 218 Accesses

Abstract

The Franciscan conception of poverty (that is the Franciscan interpretation of Christian perfection) has been an intrinsically economic language. Therefore, it has formed some basic categories in the economic way of thinking of western civilization, starting from those of western Protestants. It was not a chance that Franciscan advocates of the absolute poverty were also authors of writings on commerce, prices and value of things, and credit transactions. Nevertheless, Franciscan economics was not at the origins of the invention of the “spirit” of capitalism in a Catholic key, or the anticipation of the date of birth of economic science. Perhaps it was something more disconcerting. In fact, the Franciscans’ approach to market economy reveals that it was the most rigorous Christian religiosity, namely the voluntary choice of being poor and waiving the right of property, that formed a large part of the vocabulary in western economics.

This is a preview of subscription content, log in via an institution to check access.

Access this chapter

Chapter
USD 29.95
Price excludes VAT (USA)
  • Available as PDF
  • Read on any device
  • Instant download
  • Own it forever
eBook
USD 119.00
Price excludes VAT (USA)
  • Available as EPUB and PDF
  • Read on any device
  • Instant download
  • Own it forever
Softcover Book
USD 159.99
Price excludes VAT (USA)
  • Compact, lightweight edition
  • Dispatched in 3 to 5 business days
  • Free shipping worldwide - see info
Hardcover Book
USD 159.99
Price excludes VAT (USA)
  • Durable hardcover edition
  • Dispatched in 3 to 5 business days
  • Free shipping worldwide - see info

Tax calculation will be finalised at checkout

Purchases are for personal use only

Institutional subscriptions

Notes

  1. 1.

    Bernardinus Senensis, Sermones XXXII–XLV (De contractibus), in Quadragesimale De evangelioaeterno (Opera omnia, IV, pp. 117–416).

  2. 2.

    P. 95: “Miror etenim unde inter monachos tanta intemperantia in comessationibus et potationibus, in vestimentis et lectisterniis, et equitaturis, et construendis aedificiis inolescere potuit: quatenus ubi haec studiosius, voluptuosius, atque effusius fiunt, ibi ordo melius teneri dicatur, ibi major putetur religio. Ecce enim parcitas putatur avaritia, sobrietas austeritas creditur …” (Claraevallensis 1963).

  3. 3.

    Ibidem, 96: “Inordinata profecto atque irrationabilis misericordia est, sterilis et infructuosae carnis, quae, iuxta Domini verbum, non prodest quidquam …”.

  4. 4.

    Regula non bullata, 9: “Et quandocumque necessitas supervenerit, liceat universis fratribus, ubicumque fuerint, uti omnibus cibis, quos possunt homines manducare, sicut Dominus dicit de David, qui comedit panes propositionis (cfr. Mt 12,4), quos non licebat manducare nisi sacerdotibus (Mc 2, 26). 14Et recordentur, quod dicit Dominus: Attendite autem vobis, ne forte graventur corda vestra in crapula et ebrietate et curis huius vitae et superveniat in vobis repentina dies illa; 15tanquam enim laqueus superveniet in omnes, qui sedent super faciem orbis terrae (cfr. Lc 21, 34–35). 16Similiter etiam tempore manifestae necessitatis faciant omnes fratres de eorum necessariis, sicut eis Dominus gratiam largietur, quia necessitas non habet legem”.

  5. 5.

    Regula bullata, 4: “Praecipio firmiter fratribus universis, ut nullo modo denarios vel pecuniam recipiant per se vel per interpositam personam. Tamen pro necessitatibus infirmorum et aliis fratribus induendis per amicos spirituales ministri tantum et custodes sollicitam curam gerant secundum loca et tempora et frigidas regiones, sicut necessitati viderint expedire; eo semper salvo, ut, sicut dictum est, denarios vel pecuniam non recipiant.”

  6. 6.

    Regula bullata, 5: “Fratres illi, quibus gratiam dedit Dominus laborandi, laborent fideliter et devote, it quod, excluso otio animae inimico, sanctae orationis et devotionis spiritum non exstinguant, cui debent cetera temporalia deservire. De mercede vero laboris pro se et suis fratribus corporis necessaria recipiant praeter denarios vel pecuniam et hoc humiliter, sicut decet servos Dei et paupertatis sanctissimae sectatores.”

  7. 7.

    There is a vast and notable bibliography on the notion of Franciscan “usus pauper” (Burr 1989; Franco 2021).

  8. 8.

    Petrus Johannis Olivi, Quaestiones de perfectione evangelica. Q. IX, in D. Burr ed., De usu paupere. The Quaestio and the Tractatus, Firenze/Perth: West Australia Univ./Italian Medieval and Renaissance St., 4, 1992, 47–48: “Sciendum etiam quod de excessu quantum ad usum secundum diversitatem rerum utibilium est diversimode iudicandum. Nam quedam sunt quibus frequenter et in magna quantitate indigemus et que communiter conservari possunt et communiter conservantur, ut panis et vinum. Quedam vero sunt quibus frequenter et in competenti quantitate indigemus et tamen communiter conservari et haberi non possunt nisi per continuam generationem ipsorum, ut sunt herbe ortolane. Quedam vero quibus raro et tunc in modica quantitate, indigemus, ut oleum et legumina. Quedam etiam quorum conservatio plus sapit divitias et plus opponitur defectui inopie etiam secundum communem usum et estimationem mundi quam multorum aliorum, ut conservatio bladi in horreis et vini in cellariis, quam conservatio olei vel lignorum, nisi forte oleum in quantitate et pretio eis equaretur … In omnibus autem istis semper attendenda est quantitas multitudinis seu societatis. Quod enim saperet divitias uni vel duobus sapit usum pauperem et inopem triginta vel centum hominibus”.

References

  • Bettoni A (2020) Fides e processo inquisitorio (secoli XIV–XVI). In: Boucheron P, Gaffuri L et al (eds) Valeurs et systèmes de valeurs (Moyen Age et Temps Modernes). Le pouvoir symbolique en Occident (1300–1640). Editions de la Sorbonne, Paris, pp 265–297

    Google Scholar 

  • Boglioni P, Delort R, Gauvard C (eds) (2002) Le petit peuple dans l’Occident médiéval. Editions de la Sorbonne, Paris

    Google Scholar 

  • Brittain Bouchard C (1991) Holy entrepreneurs. Cistercians, knights, and economic exchange in twelfth century burgundy. Cornell University Press, Ithaca

    Google Scholar 

  • Brown P (2016) Treasure in heaven. The holy poor in early Christianity. University of Virginia Press, Charlottesville

    Google Scholar 

  • Burr D (1989) Olivi and Franciscan poverty: the origins of the “usus pauper” controversy. University of Pennsylvania Press, Philadelphia

    Google Scholar 

  • Cantarella G (1993) I monaci di Cluny. Einaudi, Torino

    Google Scholar 

  • Claraevallensis B (1963) Aplogia ad Guilelmum abbatem, in S. Bernardi Opera. III. Tractatus et opuscula, Editiones Cistercienses, Roma

    Google Scholar 

  • Couvreur G (1961) Les pauvres ont-ils des droits? Recherches sur le vol en cas d’extrême nécessité depuis la Concordia de Gratien (1140) jusqu’à Guillaume d’Auxerre (+ 1231). Università Gregoriana, Rome

    Google Scholar 

  • Evangelisti P (2020) “Vide igitur, quid sentire debeas de receptione pecuniae”. Il denaro francescano tra norma e interpretazione (1223–1390). Centro Italiano di Studi sull’Alto Medioevo, Spoleto

    Google Scholar 

  • Franco G (2021) Povertà volontaria ed usus pauper alla base del discorso economico di Pietro di Giovanni Olivi (1248–1298). Francisc Stud 79:81–110

    Article  Google Scholar 

  • Geremek B (1994) Poverty. A history. Blackwell, Oxford

    Google Scholar 

  • Hengstmengel J (2019) Divine providence in early modern economic thought. Routledge, London

    Book  Google Scholar 

  • Kaye J (2014) A history of balance, 1250–1375. The emergence of a new model of equilibrium and its impact on thought. Cambridge University Press, Cambridge

    Book  Google Scholar 

  • Kempshall MS (1999) The common good in late medieval political thought. Clarendon Press, Oxford

    Book  Google Scholar 

  • Kirshner J (1983) Storm over the Monte comune: Genesis of the moral controversy over the public debt of Florence. Archivum Fratrum Praedicatorum. LIII, pp 219–276

    Google Scholar 

  • Lambertini R (2000) La povertà pensata. Evoluzione storica della definizione dell’identità minoritica da Bonaventura ad Ockham. Mucchi, Modena

    Google Scholar 

  • Lambertini R (2004) “Pecunia, possessio, proprietas” alle origini di Minori e Predicatori: osservazioni sul filo della terminologia. In: L’economia dei conventi dei Frati Minori e Predicatori fino alla metà del Trecento. Centro Italiano di Studi sull’Alto Medioevo, Spoleto, pp 3–42

    Google Scholar 

  • Lambertini R (2012) Povertà volontaria ed “economia mendicante” nel basso Medioevo: osservazioni sui risultati di recenti indagini. Cristianesimo nella storia 33:519–540

    Google Scholar 

  • Langholm O (1992) Economics in the Medieval Schools. Wealth, Exchange, Value, Money and Usury According to the Paris Theological Tradition, 1200–1350. Brill, Leiden, ch. 5, 6, 13, 14, 16, 17, 20 (Franciscan Economics)

    Google Scholar 

  • Lenoble C (2013) L’exercice de la pauvreté. Economie et religion chez les franciscains d’Avignon (XIIIe–XVe siècle). Presses Universitaires de Rennes, Rennes

    Google Scholar 

  • Lio E (1966) S. Bonaventura e la questione autografa “De superfluo” contenuta nel Ms di Assisi, Bibl. Comun. 186 citata al Conc. Vat. II: testo con studio critico letterario e dottrinale. Facultas Theologica Pontificiae Universitatis Lateranensis, Roma

    Google Scholar 

  • Little LK (1978) Religious poverty and the profit economy in medieval Europe. Paul Elek, London

    Google Scholar 

  • Miccoli G (1991) Francesco d’Assisi. Realtà e memoria di un’esperienza cristiana

    Google Scholar 

  • Migliorino F (1985) Fama e infamia. Problemi della società medievale nel pensiero giuridico nei secoli XII e XIII. Giannotta, Catania

    Google Scholar 

  • Mitchell D (ed) (2009) Poverty and prosperity. Franciscans and the use of money. Franciscan Institute, Saint Bonaventure University, New York

    Google Scholar 

  • Mollat M (1978) Les pauvres au Moyen-Age. Hachette, Einaudi, Paris

    Google Scholar 

  • Olivi PJ (1992) Quaestiones de perfectione evangelica. Q. IX. In: Burr D (ed) De usu paupere. The Quaestio and the Tractatus. West Australia University/Italian Medieval and Renaissance St., Firenze/Perth

    Google Scholar 

  • Piron S (ed) (2012) Pierre De Jean Olivi: Traité Des Contrats. Les Belles Lettres, Paris

    Google Scholar 

  • Prodi P (ed) (2008) La fiducia secondo i linguaggi del potere. Il Mulino, Bologna

    Google Scholar 

  • Spicciani A (1977) La mercatura e la formazione del prezzo nella riflessione teologica medioevale. Jouvence, Roma

    Google Scholar 

  • Todeschini G (1976, 1977) Oeconomica Franciscana I–II, Riv Storia Lett Relig XII–XIII 15:77, 461–494

    Google Scholar 

  • Todeschini G (ed) (1980) Un trattato francescano di economia politica: il De emptionibus et venditionibus, de usuris, de restitutionibus di Pietro di Giovanni Olivi. Istituto Storico per il Medieovo, Roma

    Google Scholar 

  • Todeschini G (2009) Franciscan wealth. From voluntary poverty to market society. Franciscan Institute, Saint Bonaventure University, New York

    Google Scholar 

  • Economie et religion (2009) Economie et religion. L’expérience des ordres mendiants (XIIIe–XVe siècle). Presses Universitaires de Lyon, Lyon

    Google Scholar 

  • Todeschini G (2012) Bernardino da Siena. In: Il Contributo italiano alla Storia del Pensiero -Ottava Appendice. Economia, a cura di Negri V, Zamagni S, Porta PL, Roma, Istituto della Enciclopedia Italiana fondata da Giovanni Treccani

    Google Scholar 

  • Todeschini G (2015a) Servitude et travail à la fin du Moyen Âge. Annales HSS 70(1):81–89

    Article  Google Scholar 

  • Todeschini G (2015b) Au pays des sans-nom. Gens de mauvaise vie, personnes suspectes ou ordinaires du Moyen Âge à l’époque modern. Verdier, Paris (ed. italiana (2007) Visibilmente crudeli. Il Mulino, Bologna)

    Google Scholar 

  • Todeschini G (2021) Come l’acqua e il sangue. Le origini medievali del pensiero economico. Carocci, Roma

    Google Scholar 

  • Todeschini G (1999) Olivi e il mercator cristiano. In: Boureau A, Piron S (eds) Pierre de Jean Olivi. Pensée scolastique, dissidence franciscaine et société. Vrin, Paris, pp 217–238

    Google Scholar 

  • Toneatto V, Cernic P, Paulitti S (2004) Economia monastica. Dalla disciplina del desiderio all’amministrazione razionale. A cura di G. Todeschini, Cisam, Spoleto

    Google Scholar 

  • Vauchez A (1975) La spiritualité du Moyen Age occidental (VIIIe–XIIe siècle). Points, Paris

    Google Scholar 

  • Vauchez A (1987) Les laïcs au Moyen Âge: pratiques et expériences religieuses. Editions du Cerf, Paris

    Google Scholar 

  • Vauchez A (1990) Ordini mendicanti e società italiana, XIII–XV secolo. il Saggiatore, Milano

    Google Scholar 

  • Vauchez A (2009) François d’Assise entre histoire et mémoire. Fayard, Paris

    Google Scholar 

Download references

Author information

Authors and Affiliations

Authors

Editor information

Editors and Affiliations

Rights and permissions

Reprints and permissions

Copyright information

© 2023 The Author(s), under exclusive license to Springer Nature Switzerland AG

About this chapter

Check for updates. Verify currency and authenticity via CrossMark

Cite this chapter

Todeschini, G. (2023). Franciscan Wealth: The Roots of Franciscan Economic Thought. In: Rotondi, V., Santori, P. (eds) Rethinking Economics Starting from the Commons. Contributions to Economics. Springer, Cham. https://doi.org/10.1007/978-3-031-23324-1_5

Download citation

Publish with us

Policies and ethics